عفو چیست؟ عفو عمومی و خصوصی چه تفاوتی داند؟ شرایط اجرای عفو چیست؟ از جمله سوالاتی هستند که مخاطبان از ما پرسیده اند. عفو در اصطلاح حقوق کیفری به معنای اقدامی است که با تصویب نهادهای حکومتی اعم از نهاد رهبری و مجلس قانون‌گذاری به منظور موقوف ماندن تعقیب متهمان و یا بخشودن تمام یا قسمتی از مجازات محکومان صورت می‌گیرد. این تعریف عام است و شامل عفو خصوصی و عمومی هر دو می‌شود. عفو یکی از موارد سقوط مجازات است که در حدود موازین اسلامی پس از پیشنهاد رئیس قوه قضائیه با مقام رهبری است. عفو، همه آثار محکومیت را منتفی می‌کند؛ البته تأثیری در پرداخت دیه و جبران خسارت زیان‌دیده ندارد. بخشودگی نسبت به هر فردی علی‌حده اعطاء می‌شود، معنای این مطلب آن است که بخشودگی به‌طورکلی اعطا نمی‌شود. در مورد هر کس که محکوم به مجازات است باید رئیس قوۀ قضائیه پیشنهاد نماید و فرمان عفو رهبری نسبت به همان شخص صادر شود. عفو یا تخفیف مجازات محکومان از حقوق عمومی محسوب و بنا به مصالح اجتماعی اعطاء می‌شود؛ بنابراین، اختیار محکوم‌علیه در رد یا قبول عفو بی‌تأثیر و بلکه تبعیت از آن الزامی است.
دسترسی سریع به عناوین:
تفاوت عفو عمومی و خصوصی
عفو عمومی سیاستی است که قوه مقننه(مجلس) به منظور ممانعت از هرگونه اقدام قضائی نسبت به بزهکاران و یا زوال محکومیت آنان و آثار احتمالی آن برمی‌گزیند؛ زیرا عفو عمومی از حقوق جامعه است.
عفو خصوصی در حقوق ما مطابق بند ۱۱ اصل ۱۱۰ قانون اساسی و ماده ۹۶ قانون مجازات اسلامی مصوب۹۲ از اختیارات رهبری است که به پیشنهاد رئیس قوه قضائیه انجام می‌شود و عفو عمومی با تصمیم قوه قانون‌گذاری کشور و با تصویب قانون انجام می‌شود. ماده ۹۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ در ارتباط با عفو خصوصی است و مواد ۹۷ و ۹۸ همان قانون ناظر بر عفو عمومی ضمن آن‌که تبصره ۳ ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ نیز ناظر بر عفو خصوصی است.
دامنۀ شمول عفو عمومی مطابق ماده ۹۷ قانون فوق شامل تمام جرایم موجب تعزیر است. ماده ۹۶ تصریح می‌کند که اعطای عفو یا تخفیف مجازات در حدود موازین اسلامی است و علاوه بر آن ماده ۲۷ آیین‌نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومین نیز مقررات راجع به عفو در حدود را از شمول این آیین‌نامه خارج دانسته است.
عفو درمورد مجازات حبس
در مورد مجازات حبس ابد به عنوان مجازات سرقت حدی در مرتبه سوم و سایر حبس‌هایی که مشمول عنوان تعزیر نیست هرگاه مرتکب حین اجرای مجازات توبه نماید و مقام رهبری آزادی او را مصلحت بداند با عفو ایشان از حبس آزاد می‌شود. همچنین مقام رهبری می‌تواند مجازات او را به مجازات تعزیری دیگری تبدیل نماید. (تبصره ۲ ماده ۲۷۸ قانون مجازات اسلامی مصوب۹۲)
عفو در حدود
عفو در حدود، مقررات خاص خود را دارد بنابراین دادگاه نمی‌تواند کیفیت، نوع و میزان حدود شرعی را تغییر یا مجازات را تقلیل دهد یا تبدیل یا ساقط نماید. این مجازات‌ها تنها از طریق توبه و عفو به کیفیت مقرر در این قانون قابل سقوط، تقلیل یا تبدیل است. (ماده ۲۱۹ق.م.امصوب۹۲)در جرایم موجب حد به استثنای قذف و محاربه هرگاه متهم قبل از اثبات جرم، توبه کند و ندامت و اصلاح او برای قاضی محرز شود، حد از او ساقط می‌گردد. همچنین اگر جرایم فوق غیر از قذف با اقرار ثابت شده باشد، در صورت توبه مرتکب حتی پس از اثبات جرم، دادگاه می‌تواند عفو مجرم را توسط رئیس قوه قضائیه از مقام رهبری درخواست نماید. (ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی مصوب۹۲) بنابراین عفو خصوصی در حدود قصاص و دیه مرتکب مقررات خاص خود را دارد.
چه مواردی مشمول عفو نمی شوند؟
مطابق ماده ۲۶ آیین‌نامه کمیسیون عفو نیز موارد حق‌الناس را مشمول عفو، تخفیف و تبدیل به واسطۀ عفو ندانسته است. مطابق ماده ۲۶ آیین‌نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات موارد ذیل مشمول عفو، تخفیف و تبدیل مجازات نمی‌شوند:
- قاچاقچیان حرفه‌ای؛ مرجع تشخیص حرفه‌ای بودن قاچاقیان و یا تعیین مصادیق مهم جرایم مذکور در بند ۵ ماده ۲۶ ق.م.ا.مصوب ۹۲ قوه قضائیه است.
- موارد حق‌الناس؛
- سرقت مسلحانه؛
- زنای به عنف؛
- مصادیق مهم جرایمی از قبیل جاسوسی، محاربه، قاچاق سلاح و مهمات، اختلاس، ارتشاء و آدم‌ربایی-محکومین به جرایم مستوجب حد شرعی اعدام و رجم مانند زنای محصنه و لواط مشروط بر این‌که جرم آنان با شهادت شهود عادل ثابت شده باشد.
عفو در پرونده های نظامی به چه شکل است؟
در پرونده‌های محاکم نظامی کمیسیونی مرکب از رئیس سازمان قضائی نیروهای مسلح، معاون حقوقی و قضائی و معاون نظارت و بازرسی سازمان تشکیل می‌گردد. تصمیمات کمیسیون مزبور پس از اخذ نظر کمیسیون مقدماتی مرکب از رئیس سازمان قضائی نیروهای مسلح استان، دادستان نظامی استان و مدیر کل سازمان زندان‌های استان با رأی اکثریت اعضاء معتبر خواهد بود. (ماده ۵ آیین‌نامه کمیسیون عفو)
آیا اقدامات تامینی و مجازاتهای انتظامی و اداری شامل عفو می شوند؟
علی‌القاعده اقدامات تأمینی که متناسب با حالت خطرناک بزهکار و به موجب حکم دادگاه اتخاذ می‌گردد نباید مورد عفو قرار گیرد؛ ولی چون در قوانین موضوعه بسیاری از اقدامات تأمینی با عنوان مجازات درج شده‌اند که گاه اصلی، گاه تکمیلی و گاه تبعی‌اند، از شمول عفو مستثنی نگردیده‌اند. مجازاتهای انتظامی و اداری و نیز هزینه‌های دادرسی شامل عفو نمی‌گردند؛ زیرا این‌ها در حقیقت مجازات به شمار نمی‌روند.
- در اعطای عفو تفاوتی میان محکوم سابقه‌دار و غیر آن نیست.
- در اعطای عفو خصوصی تفاوتی میان مجازات‌ها نیست.
بیشتر بخوانید: خرید حبس به چه صورت است و آیا اصلا می توان مجازات حبس را خرید؟
عفو محکومین به اعدام و حبس ابد
در مورد عفو محکومین به اعدام و حبس ابد، ماده ۲۵ آیین‌نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات مقرر می‌کند:
- محکومین به اعدام که مجازاتشان با استفاده از عفو به حبس ابد تبدیل‌شده: در صورت تحمل حداقل ده سال حبس از تاریخ عفو قبلی می‌توانند مشمول عفو قرار گیرند.
- محکومین به حبس ابد: پس از تحمل ده سال حبس می‌توانند مشمول عفو شوند.
- محکومین به حبس ابد که حبس آنان به پانزده سال تقلیل یافته: پس از گذشت پنج سال از تاریخ عفو قبلی مشمول عفو می‌شوند.
بند ۵ آیین‌نامۀ کمیسیون عفو و تخفیف مجازات اعطای مجدد عفو به محکومین حبس (غیر از حبس ابد) را منوط به آن می‌داند که محکوم، یک‌سوم از باقی‌ماندۀ حبس از تاریخ عفو قبلی را تحمل نموده باشد.
اجرای احکام اعدام و حدود شرعی که زمینه عفو را از بین می‌برد با ثبت درخواست عفو تا اعلام نظر قطعی کمیسیون مرکزی و معلوم شدن نتیجه درخواست عفو، متوقف می‌شود. در هر حال قاعده کلی آن است که اجرای مجازات با درخواست عفو، متوقف می‌گردد.
تکلیف محکومینی که حبس آنان قبلاً مشمول عفو، تخفیف و تبدیل مجازات قرار گرفته است
محکومینی که حبس آنان قبلاً مشمول عفو، تخفیف و تبدیل مجازات قرار گرفته و به جهت جزای نقدی در زندان به سر می‌برند و عاجز از پرداخت می‌باشند، در صورت احراز سایر جهات عفو، مورد عفو قرار می‌گیرند. (تبصره ماده ۲۵ آیین نامه کمیسیون عفو)
چنانچه عفو محکومینِ فاقد برخی شرایط، ضرورت یابد، رئیس قوه قضائیه می‌تواند عفو آنان را به‌طور جداگانه و با ذکر علل مرجح پیشنهاد کند. عفو عمومی که به موجب قانون اعطاء می‌شود هم شامل متهمان و هم محکومان می‌گردد؛ اما عفو خصوصی مطابق ماده ۹۶ ق.م.ا. مصوب ۹۲ صرفاً به محکومان تعلق می‌گیرد.
اعطای عفو خصوصی به‌محض صدور حکم محکومیت قطعی لازم‌الاجرا امکان‌پذیر است و نیازی به اجرای حکم نیست. حکمی که از آن تجدیدنظرخواهی نشده و هنوز قطعی نگشته نمی‌تواند مشمول عفو قرار بگیرد.
حکمی که لازم‌الاجرا نشده، یعنی احکام غیابی که امکان اعتراض به آن‌ها وجود دارد، قابل عفو نیست. برای شمول عفو نیازی مجازات حبس نیست که حکم به اجرا گذاشته شده باشد، مثل این‌که محکوم قسمتی از حبس را سپری کرده باشد.در حبس بدل از جزای نقدی، به موجب تبصره ماده ۲۵ آیین‌نامه کمیسیون عفو و محکوم‌علیه در هر صورت باید به علت عدم پرداخت جزای نقدی در زندان باشد.
چه کسانی می توانند درخواست عفو کنند؟
کسانی که می‌توانند درخواست عفو را پیشنهاد کنند:
- رئیس دادگستری مربوط
- دادستان مربوط
- قاضی ناظر زندان مربوط
- رئیس زندان مربوط
- محکوم‌علیه
- پدر و مادر و همسر و فرزندان محکوم‌علیه
مناسبت هایی که در آن می توان درخواست عفو داد
مطابق ماده ۲۳ آیین‌نامه کمیسیون عفو و تخفیف مجازات، قوه قضائیه در هر یک از مناسبت‌های ذیل می‌تواند پیشنهاد عفو دهد:
- ولادت حضرت رسول اکرم (ص) ۱۲ تا ۱۷ ربیع‌الاول
- مبعث حضرت رسول اکرم (ص) ۲۷ رجب
- ولادت حضرت امیرالمؤمنین (ع) ۱۳ رجب
- ولادت حضرت فاطمه زهرا (س) ویژه عفو محکومین نسوان، ۲۰ جمادی‌الثانی
- ولادت حضرت امام حسین (ع) ۳ شعبان
- ولادت حضرت قائم «عج» ۱۵ شعبان
- عید سعید فطر، اول شوال
- عید سعید قربان، ۱۰ ذی‌حجه
- عید سعید غدیر، ۱۸ ذی‌حجه
- سالروز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، ۲۲ بهمن
- عید نوروز، اول فروردین
- سالروز جمهوری اسلامی، ۱۲ فروردین
- سالروز حماسه فتح خرمشهر ویژه عفو محکومین نیروهای مسلح، ۳ خرداد
- سالروز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی، ۱۴ مرداد
- سایر مناسبت‌هایی که مقام معظم رهبری موافقت نمایند
طرح مجدد درخواست عفو برای کسانی که پیشنهادشان رد شده است
برای محکومینی که تقاضای عفو آنان از طرف کمیسیون‌ها رد شده، طرح مجدد درخواست عفو صرفاً برای یک نوبت دیگر با رعایت شرایط این آیین‌نامه بلامانع است. نظر کمیسیون‌ها در رد یا قبول پیشنهاد عفو یا تخفیف مجازات باید کتبی، مستدل و مستند باشد.در صورتی که محکوم‌علیه استحقاق و شرایط لازم برای عفو را داشته باشد، استفادۀ مکرر وی از عفو بلااشکال است که این امر با رعایت مقررات مندرج در ماده ۲۵ آیین‌نامه کمیسیون عفو صورت می‌گیرد.
آثار عفو عمومی بر محکومین (پس از صدور حکم قطعی)
آثار عفو عمومی بر محکومین پس از صدور حکم قطعی عبارتست از:
- سقوط کلیۀ مجازاتهای اصلی و تکمیلی
- عدم اجرای مجازات و یا موقوف‌الاجرا ماندن مجازات (در صورتی که مجازات در حین اجرا باشد و محکوم‌علیه مشمول عفو قرار گیرد.)
- زوال محکومیت و آثار تبعی آن (مطابق ماده ۹۷ و ۹۸ ق.م.ا)
- عدم احتساب محکومیت مشمول عفو عمومی در سابقۀ فرد و تکرار جرم
- -پاک شدن محکومیت مشمول عفو از سجل کیفری فرد
عفو عمومی ممکن است شامل تمام یا قسمتی از مجازات محکومان گردد؛ لذا اگر عفو فقط نسبت به قسمتی از مجازات باشد مثل آن‌که مجازات حبس را شامل شود؛ اما مجازات جزای نقدی یا ضبط وسیله نقلیه را شامل نشود، تعقیب متهم تا صدور حکم قطعی قابل‌اجرا ادامه می‌یابد و به‌علاوه آثار کیفری حکم باقی می‌ماند.
آثار عفو عمومی بر متهمین (پیش از صدور حکم قطعی)
طبق ماده ۹۷ ق.م.ا. عفو در این مرحله موجب توقف تعقیب و دادرسی می‌شود. عفو عمومی موجب سقوط دعوی عمومی می‌شود؛ لذا متهمین مذکور دیگر قابل تعقیب نخواهند بود. کسی که از اتهام بری است یا احتمال برائت او وجود دارد، قابل عفو نیست.طبق بند (پ) ماده ۱۳ ق.آ.د.ک. مصوب۹۲ شمول عفو عمومی موجب صدور قرار موقوفی تعقیب است و پس از آن، رفتار مرتکب تحت هیچ‌گونه وصف مجرمانۀ دیگری قابل تعقیب نخواهد بود؛ هر چند عفو عمومی موجب زوال جنبه عمومی جرم است، موجب سقوط جنبۀ خصوصی جرم؛ یعنی دیه و جبران خسارت ناشی از جرم نخواهد بود.عفو عمومی به منزلۀ اسقاط اعتبار قانون کیفری و مباح جلوه دادن اعمال مشمول عفو نیست.
آثار عفو خصوصی
در مورد آثار عفو خصوصی نکات ذیل قابل ذکر است:
عفو یکی از اسباب سقوط مجازات است؛ بنابراین، چنانچه تمام یا قسمتی از مجازات محکوم‌علیه مورد عفو قرار گیرد، دیگر اجرا نمی‌شود و در حقیقت ساقط می‌گردد.اثر عفو خصوصی آنی است؛ یعنی به محض اعطای آن، چنانچه حکم محکومیت به اجرا درنیامده باشد، مانع از اجرای آن می‌شود و اگر در جریان اجرا باشد، موقوف‌الاجرا خواهد ماند.عفو خصوصی هر چند مجازات را ساقط می‌کند؛ اما موجب زوال محکومیت کیفری و پاک شدن آن از سجل کیفری محکوم نمی‌شود؛ لذا آثار تبعی محکومیت کیفری همچنان باقی خواهد بود. محکومیتی که مورد عفو خصوصی سابقه‌دار محسوب شده و تکرار جرم در مورد وی اجراء خواهد شد. اساساً عفو خصوصی موجب زوال آثار تبعی نمی‌گردد مگر آن‌که خلاف آن در فرمان عفو رهبری تصریح شده باشد.عفو خصوصی هیچ‌گونه تأثیری بر دیه و جبران خسارت ندارد.
نحوه درخواست عفو
در هر معاونت اجرای احکام کیفری، واحد سجل کیفری و عفو و بخشودگی برای ثبت و ارسال درخواست عفو محکوم‌علیه و نیز پیشنهاد عفو یا تخفیف مجازات محکومان طبق مقررات پیش‌بینی شده است. بنابراین درخواست عفو باید به واحد عفو و بخشودگی معاونت اجرای احکام کیفری تقدیم شود. اعلام نظر درباره زندانیان واجد شرایط عفو و آزادی مشروط مطابق قوانین و مقررات از وظایفقاضی اجرای احکام کیفری محسوب می‌شود.همچنین با مراجعه به سایت سامانه خدمات الکترونیک قضایی وتکمیل مراحل آن اقدام به ثبت درخواست عفو نمود.
سلام.
من را با سه دستگاه کولر گازی و یک ماشین لباس شویی گرفتن جریمه را پرداخت کردم ماشینم چون بنام خودم بود مصادره کردن بعد درخواست عفو برای ماشینم دادم هیچ نوع سابقه ای هم ندارم آیا شامل عفو میشم؟
سلام خیر ابزار ناشی از جرم مصادره میشه
یعنی اون ماشین شامل عفو نمیشه؟
سلام
بنده رو با تعدادی لباس مستعمل گرفتن ارزش کالا چهارده میلیون بود.که همین مبلغ جریمه شدم و چون سند ماشین بنامم بود زدن ضبط دولت،یه بار درخواستی دادم تجدید نظر مخالفت شد،بعدا دوباره ارتباطات مردمی درخواستی دادم ونا هم به تعزیرات مرکزی نامه زدن،سازمان هم به شعبه نامه زده که پرونده عفو منو تو کمیسیون عفو استانی بررسی کنند
الان یک ماهه پرونده فرستادن استان، میخام راهنمایی کنید که اگه کمیسیون تایید بشم پرونده میفرستن برای عفو رهبری؟ یا همون استان جواب میده به شعبه؟
سلام: شما حتما بایستی با وکیل متخصص مشاوره نمایید۰۲۱۹۱۰۰۲۰۹۰