در یک تقسیم بندی دعاوی که در دادگستری طرح می شوند به دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری تقسیم می شوند. دعاوی کیفری در امور جرم و جنایات صدق می کند و هر جا که قانون مجازات فعل و ترک فعلی را ممنوع و جزم انگاری کرده در صورت تحقق آن دعوایی کیفری خواهیم داشت.
اما بخش اعظم از این اختلافات، اختلافات حقوقی می باشند که هم حوزه ای بسیار گسترده تر از کیفری است و هم از این جهت که بسیاری از افراد با آن درگیر می شوند اما در بخش دعاوی کیفری اینگونه نیست.
گستردگی دعاوی حقوقی از این جهت است که وسعت حوزه آن به شکلی است با زندگی افراد جامعه بیشتر ارتباط دارد به طور کلی هیچ شخصی نیست که در زندگی خود با مسائل حقوقی به معنای خاص برخورد نداشته باشد و از ابن منظر ممکن است است به اختلاف و دعوای حقوقی نیز منجر شود.
دعاوی حقوقی که در حوزه حقوق خصوصی جریان دارد، زندگی و انعقاد نطفه افراد را بررسی می کند تا بزرگسالی و انجام معاملات و ازدواج و بسیاری دیگر از امور تا هنگام فوت حتی فرد با امور حقوقی سر و کار دارد.
به همین جهت احتمال بسیار زیادی هم وجود دارد که فرد در این باره با دیگران به اختلاف بر بخورد که به صورت دعوای حقوقی در دادگستری مطرح می شود.
دعوای حقوقی چیست؟ مثال برای آن
دعوایی که ناشی از اختلاف فرد بر سر حقوق و تعهداتش با فرد دیگری باشد را می توان دعوای حقوقی نام گذاری کرد.
البته گاه قانون گذار برای ایجاد نظم در امور و روابط حقوقی افراد، موارد را قابل پیگیری و شکایت کیفری دانسته است مثل چک و دعوای تصرف عدوانی و…
دعاوی حقوقی ناشی از اختلافات افراد در روابط حقوقی آن ها مثل روابط مالی و معاملاتی روابط خانوادگی و… می باشد.
برای مثال اگر شما ماشینی را از کسی خریداری کرده اید و آن را به شما تسلیم نمیکند؛ شما برای مطالبه آن میتوانید دعوای حقوقی اقامه کنید.
اگر شما با همسر خود دچار اختلاف شده اید در دادگاه برای نفقه و یا مهریه اقامه دعوا شده، دعوایی حقوقی است که در زمینه حقوق خانواده.
ویژگی های دعوای حقوقی
اقامه دعوای حقوقی با تقدیم دادخواست به دادگاه دارای صلاحیت است.
برای تعیین دادگاه صالح در دعوای حقوقی، دعاوی را به منقول و غیر منقول تقسیم می کنند و به طور خلاصه برای دعوای منقول که غالب دعاوی را شامل می شود شهر محل اقامت خوانده را صالح می دانند و برای دعاوی غیر منقول که در جای خود در به تفصیل بررسی شده دادگاه محل مال غیر منقول را صالح می دانند.
همچنان که گفتیم دعاوی حقوقی با تقدیم دادخواست و تنظیم و تکمیل آن شروع می شود.
دادخواست فرم و دارای فرمت چاپی مخصوصی است که فرد با تکمیل کردن مشخصات خود به عنوان خواهان، خوانده، خواسته و بهای خواسته و شرح خواسته از دادگاه تقاضای دادخواهی می کند.
در حالی که در دعوا و شکایت کیفری این برگه شکوائیه نام دارد.
- پرداخت هزینه دادرسی
در دعوای حقوقی که خواهان شروع می کند لازم است که هزینه ای تحت عنوان هزینه دادرسی پرداخت شود.
هزینه دادرسی در دعاوی مالی و اقتصادی متغیر است و بستگی به این دارد که خواهان چه میزان مبلغی و خواسته ای از دادگاه دارد.
اما در دعوای غیر مالی این هزینه ثابت و کمتر نیز می باشد.
انواع پرونده های حقوقی
دادخواست هایی در به دادگاه عمومی حقوقی تقدیم می شود که البته در حال حاضر توسط دفاتر خدمات قضایی این امر انجام می شود ممکن است از موارد زیر باشد:
- دادخواست هایی که مرتبط با قراردادهای اشخاص با هم و روابط مالی و معاملاتی آن ها می باشد: مثل مطالبه ثمن معامله، مطالبه اجرت المثل مال، فسخ قرارداد ملکی، تعدیل اجاره بها، مطالبه اجاره بها، الزام به تنظیم سند رسمی، الزام به تسلیم مال و…
- دادخواست هایی هم مرتبط یا اسناد سجلی است: مثل باطل کردن شناسنامه و …
- دادخواست هایی که مربوط به دعاوی خانوادگی هستند نیز دعوای حقوقی به شمار می روند مانند دعوای طلاق، دعوای الزام به نفقه، دعوای مطالبه مهریه، دعوای اعسار از پرداخت مهریه، دعوای تمکین، دعوای استرداد هدایای نامزدی و…
- دعاوی تجاری که در قانون تجارت هم نام برده شده دعوای حقوقی به حساب می آیند. مثل دعوای ورشکستگی، عزل مدیر شرکت، انحلال شرکت و اختلافات بین شرکت و شرکا و…
- امور غیر ترافعی یا حسبی که نیازمند دعوای و اختلاف هم نیستند از امور حقوقی محسوب می شوند. مثل حصر وارثت، مهر و موم ترکه، تقسیم ترکه و…
تفاوت دعوای حقوقی با دعوای کیفری
همانطور که گفته شد در امور کیفری طرح دعوا نیازمند تنظیم شکوائیه است و در دعاوی حقوقی نیازمند تنظیم دادخواست است.
در امور و شکایات کیفری پرونده در دو مرجع بررسی و واکاوی می شود یک مرجع تعقیب و تحقیق که دادسرا خواهد بود و مرجع دیگر که مرجع رسیدگی و صدور رای است به نام دادگاه کیفری. اما در دعاوی حقوقی به طور مستقیم در دادگاه و توسط قاضی رسیدگی می شود.
در مرجع کیفری هزینه دادرسی ثابت خواهد بود اما در امور حقوقی به نسبت خواسته ای که فرد در امور مالی می خواهد هزینه دادرسی وی تعیین می شود.
در دعوای حقوقی به طرفین خواهان و خوانده می گویند. در شکایت کیفری به طرفین شاکی و مشتکی عنه گفته می شود.
در دعاوی حقوقی ویژگی بارز این است که تنها و تنها فرد ذی نفع و دارای سمت می تواند دعوا را شروع کند اما در بحث کیفری لزوما نیازی به وجود شاکی نیست و در مواردی که جامعه و حیثیت عمومی لطمه می بیند نماینده جامعه به نام مدعی العموم یا دادستان می تواند تعقیب و شکایت را شروع کند.
نتیجه گیری
دعوای حقوقی دعوایی است که از اختلافات افراد در روابط مالی و معاملاتی و روابط غیر مالی مثل مباحث خانوادگی نشات می گیرد.
دعوای حقوقی در دادگاه عمومی حقوقی اقامه می شود و بر خلاف دعوای کیفری که ممکن است بدون شاکی شخصی باشد و دادستان به عنوان شاکی ورود کند حتما و لزوما باید شخص ذی نفع و ذی سمت طرح دعوا کند.
طرح دعوای حقوقی به موجب تقدیم دادخواست انجام می گیرد و غالب آرای صادره از دادگاه بدوی قابل تجدید نظر در دادگاه تجدید نظر استان است. در بالا به بررسی مختصری از دعوای حقوقی و مصادیق آن و مختصری هم بیات تفاوت های دعوای حقوقی و کیفری پرداختیم.
سوالات متداول
دعوایی که ناشی از اختلافات افراد در روابط مالی و غیر مالی مثل قرارداد ها و امور خانوادگی می باشد.
شخصی که ادعا دارد حق وی پایمال شده می تواند با تقدیم دادخواست به دادگاه عمومی حقوقی خواهان دادخواهی شود.
دعوای ناشی از خرید و فروش و باقی معاملات و دعاوی خانوادگی مثل طلاق، مهریه، نفقه و .. نیز در زمینه امور و دعاوی حقوقی قرار دارند.