منظور از قرار نهایی صادر شد چیست؟

تعاملات انسان اگر با سوء نیت همراه باشد، از مسیر صحیح و قانونی خود خارج می شود و حتی ممکن است بر مبنای قوانین آن کشور جرم نیز باشد و به دنبال آن مسئولیت کیفری برای شخصی که بر خلاف قوانین و عرف آن کشور اقدامی انجام داده، تحمیل شود.

در ایران قوانین متعدد کیفری و جزایی از قبیل قانون مجازات اسلامی، قانون تعزیرات و مجازات های بازدارنده، قانون مبارزه با مواد مخدر، قانون قاچاق کالا و ارز، قانون مبارزه با پولشویی، قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، قانون جرم سیاسی، قانون جرایم رایانه ای و … وجود دارد.

که به تناسب عنوان جرم قانون، مجازات های متعدد و متفاوتی برای خاطیان و مجرمین پیش بینی کرده است و رسیدگی به تمامی این جرایم بر مبنای قانون آیین دادرسی کیفری است که روند رسیدگی از ابتدا تا انتها را مشخص کرده و صاحب منصبان قضایی بایست بر مبنای آن روند رسیدگی را انجام دهد.

بخشی از این رسیدگی به تناسب جرم اتفاق افتاده، در دادسرا مطرح شده تا تحقیقات مقدماتی آن انجام و معلوم شود، متهم مرتکب جرم شده است یا نه و برخی دیگر مستقیماً به دادگاه ارجاع داده می شود تا رسیدگی مقدماتی و تحقیقات آن با توجه به شرایط شکلی پیش بینی شده در قانون آیین دادرسی کیفری مستقیماً در دادگاه انجام شود.

اگر از این مسائل گذر کنیم، ماحصل رسیدگی در هر یک از این مراجع حکم است و این احکام در دو قابل قرار و رأی صادر می شود. در دادسرا یا بعضاً دادگاه اگر تحقیقات مقدماتی جرمی به پایان برسد، مرجع رسیدگی کننده قرار نهایی صادر می کند که نظر خود را مستند و مستدل در آن بیان کرده و در قالب پیامک به طرفین شکایت اطلاع می دهد.

حال منظور از قرار نهایی چیست؟ اصلاً پیامک قرار نهایی صادر شده یعنی چی؟ چند تا قرار نهایی داریم؟ می شود مثل رأی بهشان اعتراض کرد؟

این سوالاتی که اذهان عموم وقتی با طرح یک شکایت که منتهی به صدور قرار نهایی می شود، رو به رو هستند و در این نوشتار تلاش می شود با توجه به پرسش های طرح شده، ابتدا توضیحی پیرامون قرار نهایی ارائه شود، سپس انواع قرار نهایی آورده و در نهایت به قابلیت اعتراض به قرار نهایی هم پرداخته می شود.

 قرار نهایی چیست

خیلی کوتاه در مقدمه بیان کردیم که قرار نهایی یعنی تصمیم دادسرا یا بعضاً دادگاه؛ بهترین نوع تدریس استفاده از مثال های متعدد است پس با مثال موضوع را شرح می دهیم؛

فرض بگیرید بیژن با جعل قراردادی، مدعی طلب از کیومرث می شود و با این قرارداد مجعول از طریق شورای حل اختلاف دعوای مطالبه طلب اقامه می کند.

پس از حضور دو طرف دعوا، کیومرث منکر چنین قراردادی می شود و مدعی جعلی بودن آن شده، در همین خصوص قاضی با صدور قرار اناطه (از جمله قرارهای مقدماتی است که در مراجع قضایی کیفری و حقوقی صادر می شود و با قرار نهایی متفاوت است) به کیومرث یک ماه زمان می دهد تا شکایت جعل سند را اقامه کند.

کیومرث شکایت خود را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی با استناد به رونوشت قرارداد مجعول که در پرونده مستقر در شورای حل اختلاف است، ثبت می کند و پرونده شکایت جعل اسناد به شعبه دادیاری ارجاع می شود.

کیومرث را فرا می خواند و از او نمونه امضاء اخذ می شود، بیژن نیز احضار شده و اتهام به ایشان تفهیم می گردد. پس از کارشناسی خط و قرارداد مورد ادعا، کارشناس نظر می دهد که امضای ذیل قرارداد مطابقتی با نمونه امضاء شاکی ندارد در نتیجه قرارداد مجعول می باشد، سپس دادیار با توجه به اینکه علم کافی به وقوع جرم از جانب متهم پیدا کرده است.

قرار نهایی جلب به دادرسی صادر و از طریق پیامک به اطلاع طرفین شکایت می رساند تا از طریق سامانه ثنا متن قرار را مطالعه کنند. تصمیم نهایی پس از انجام تحقیقات که توسط شعبه دادیاری صادر می شود را قرار نهایی می نامند.

قرار نهایی را چه کسی صادر می کند

قرار نهایی صرفاً توسط دادسرا صادر نمی شود بلکه در برخی از جرایم توسط دادگاه کیفری صادر می شود.

از جمله این جرایم، جرایم منافی عفت مثل زنا، رابطه نامشروع، جرایم با مجازات تعزیری درجه ۷ و ۸، جرائم کودکان زیر ۱۵ سال می باشد که تحقیقات مقدماتی آن نیز توسط دادگاه کیفری اعم از شماره یک یا دو انجام می شود. برای مثال میترا با طرح شکایت از حسین به اتهام تجاوز به عنف شکایت می کند.

با توجه به اینکه اتهام وارده از جمله جرایم منافی عفت می باشد، مسیر دادسرا را طی نمی کند و مستقیماً در دادگاه کیفری یک مورد رسیدگی قرار می گیرد با این تفاوت که، ابتدا گزارشی از اظهارات طرفین شکایت شنیده و صورت جلسه از آن تنظیم می شود و به دستور رئیس شعبه دادگاه کیفری یک، تحقیقات مقدماتی به توسط یکی از اعضای شعبه به انتخاب رئیس دادگاه آغاز می شود.

پس از انجام تحقیقات، اگر اتهام مورد ادعای شاکی با وجود مدارک و مستندات و قرائن، قابلیت انتساب به متهم را داشته باشد، قرار نهایی جلب به دادرسی صادر می شود و پس از گذشت مدت قانونی اعتراض به قرار نهایی، وقت رسیدگی توسط دادگاه تعیین و وارد ماهیت رسیدگی می شود و اگر مستندات قرائن کافی برای توجه اتهام به متهم نباشد، قرار نهایی منع تعقیب صادر می کند که در این صورت شاکی فرصت اعتراض دارد.

با بیان این دو مثال تا حدودی شناخت نسبت به قرار نهایی پیدا کردیم اما هنوز نمی دانیم چند قرار نهایی در دادسرا یا دادگاه می توان صادر کرد و فقط دو مورد که در این دو مثال مورد اشاره قرار گرفت، یعنی قرار جلب به دادرسی و قرار منع تعقیب تلویحاً بیان شد.

 انواع قرار نهایی

به طور کلی سه قرار اصلی به عنوان قرار نهایی مورد توجه هستند از جمله قرار جلب دادرسی، قرار منع تعقیب و قرار موقوفی تعقیب؛ اما می توان قرار ترک تعقیب، قرار بایگانی پرونده و قرار تعلیق تعلیق را نیز به نوعی قرار نهایی نام نهاد.

قرار جلب دادرسی

همانطور که در مثال اول خواندید، اگر پس از انجام تحقیقات مقدماتی که ممکن است حتی بیش از یکسال زمان ببرد، بازپرس یا دادیار پرونده، با توجه به مستندات و قرائن و نشانه ها، به وقوع جرم از جانب متهم علم و آگاهی پیدا کند، قرار جلب دادرسی صادر می کند که در قانون پیشین از آن به قرار مجرمیت یاد می شد، که با صدور این قرار، از نظر دادسرا متهم مجرم است و برای صدور رأی، پرونده اش به همراه کیفرخواست به دادگاه ارسال می شود.

حتی دادگاه با توجه به مثال دوم، پس از انجام تحقیقات مقدماتی اگر اتهام متوجه متهم باشد، قرار جلب دادرسی صادر و پس از منظور کردن مهلت اعتراض و منقضی شدن آن یا رسیدگی به اعتراض، اگر اعتراض رد شد، قرار رسیدگی به پرونده صادر و وارد ماهیت جرم میشود تا رای نهایی صادر کند.

 قرار منع تعقیب

قرار منع تعقیب نقطه مقابل قرار جلب به دادرسی است، یعنی اگر مدارک و مستندات و قرائن و شواهد نتواند اقناع ذهنی و علمی برای بازپرس، دادیار یا قاضی ایجاد کند، و شاکی نیز نتواند مدارکی دیگری به منظور اثبات اتهام وارده به متهم ارائه نماید، قرار نهایی منع تعقیب صادر می شود و به شاکی فرصت اعتراض به این قرار داده می شود.

 قرار موقوفی تعقیب

عوامل متعددی می تواند موجب این شود که مرجع قضایی رسیدگی کننده به تحقیقات، قرار موقوفی تعقیب صادر کند.

از جمله این عوامل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• الف- در صورت فوت متهم، به غیر از جرائم مستوجب پرداخت دیه، قرار موقوفی تعقیب نسبت به مجازات صادر می شود.
• ب- رضایت شاکی در جرایم قابل گذشت
• پ- شرایطی ایجاد شود که متهم مشمول عفو عمومی یا خصوصی شود یا به دلیل نسخ قانون، اتهام وارده دیگر جرم نباشد.
• ت- جرمی که از طرف شاکی مطرح شده، به خاطر گذشت مرور زمان تعقیب یا طرح شکایت، دیگر قابل رسیدگی نباشد.
  برای مثال در جرم قابل گذشت که بعد از گذشت یکسال از زمان وقوع جرم، دیگر قابل شکایت نیست، شاکی بعد از گذشت یکسال مرور زمان شکایت خود را ثبت کند که در این صورت قرار موقوفی تعقیب صادر می شود.
• ث- با توجه به شرایط قانونی اگر متهم پیش از اثبات جرم، توبه کند که در این صورت مجازات دیگر اعمال نمی شود و قرار موقوفی تعقیب صادر می شود.
• ح- در صورتی که یک بار همان اتهام مورد رسیدگی قضایی قرار گرفته و منتج به صدور حکم شده است؛ برای مثال شاکی شکایت توهین مطرح کند اما نتواند دلایلی برای اثبات اتهام ارائه کند، قرار منع تعقیب صادر شده باشد و شاکی مجدد بابت همان توهین علیه متهم شکایت کند که متهم با استناد به آن قرار و بر مبنای اعتبار امر مختومه، قرار موقوفی تعقیب صادر می شود.
• ج – متهم در زمان تحقق جرم، دچار بیماری روانی یا جنون بوده، و در واقع مسلوب الاراده بوده که در این صورت قرار موقوفی تعقیب صادر می شود.

این سه قرار اصلی بود که در قالب قرار نهایی به طرفین شکایت ابلاغ می شود اما قرارهای دیگری نیز وجود دارد تحت شرایط خاص خود صادر می شود.

از جمله این قرار ها که در شرایط خاص صادر میشود عبارت است از:

قرار ترک تعقیب

در جرایم قابل گذشت که تمامی آن ها در ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ و اصلاحیه های بعدی آن آمده است، اگر قبل از صدور کیفرخواست توسط دادستان، شاکی درخواست ترک تعقیب کند، دادستان از صدور کیفرخواست منصرف شده و قرار ترک تعقیب صادر می کند که البته شاکی می تواند تعقیب مجدد را برای یکبار تا یکسال از تاریخ صدور قرار ترک تعقیب درخواست کند.

قرار بایگانی پرونده

در جرایم با مجازات درجه ۷و ۸، که مستقیماً در دادگاه مطرح می شود، دادرس دادگاه می تواند، در صورت رضایت شاکی یا نبود شاکی خصوصی، و نداشتن سابقه مؤثر کیفری از سوی متهم، با در نظر گرفتن وضع اجتماعی و سوابق متهم و اوضاع و احوالی که موجب وقوع جرم شده است، یکبار از تعقیب متهم انصراف دهد و قرار بایگانی پرونده را صادر کند که در قالب قرار نهایی به طرفین ابلاغ می شود.

قرار تعلیق تعقیب

در جرایم غیرقابل گذشت از جمله سرقت، کلاهبرداری، مقام قضایی می تواند در صورت رضایت شاکی یا جبران خسارات وارد شده به شاکی، پس از گرفتن موافقت متهم، تعقیب متهم را برای شش ماه تا دو سال تعلیق کند که در قالب قرار نهایی به طرفین دعوا ابلاغ می شود.

نحوه اعتراض به قرار نهایی

پس از ابلاغ قرار نهایی، در صورتی که قرار جلب به دادرسی صادر شود، از تاریخ ابلاغ قرار، متهم می تواند در مهلت ۱۰ روز، نسبت به اعتراض به قرار اقدام کند تا در دادگاه کیفری حسب مورد دادگاه کیفری یک یا دو، به اعتراض متهم رسیدگی شود و در صورت صدور قرار منع یا موقوفی تعقیب، شاکی می تواند در مهلت ۱۰ روز پس از ابلاغ قرار نهایی، نسبت به اعتراض به قرار اقدام کند.

تا مورد رسیدگی در دادگاه صالح کیفری حسب مورد یک یا دو، قرار گیرد و اگر دادگاه قرار را تایید کند، قطعی محسوب شده و دیگر قابل اعتراض نیست و اگر قرار را نقض کند، دادگاه می تواند رأساً خود نسبت به انجام تحقیقات مقدماتی اقدام یا انجام آن را از دادسرا درخواست کند، یا اینکه اگر قرار منع یا موقوفی تعقیب را نقض کند، خود اقدام به صدور قرار جلب به دادرسی صادر کند.

نتیجه گیری

با توجه به توضیحات بالا، نسبت به قرار نهایی و انواع آن شناخت پیدا کردیم و موارد صدور آن و چگونگی اعتراض به چنین قراری را نیز مورد توجه قرار دادیم تا افراد در صورت مواجه با این شرایط بتواند اقدام صحیح و درستی بدون از دست دادن زمان انجام دهند تا حقوقشان تضییع نگردد.

 سوالات رایج