با توجه به این که انسان پس از فوت، دیگر توانایی مراقبت و حراست از اموال خود را ندارد و عمل به وصیت وی هم در ید و اختیار وصی می‌باشد؛ لذا قانون‌گذار با وضع نهادی به نام «تحریر ترکه» سعی در حفظ و حراست از حقوق وراث کرده است.
تحریر ترکه یک نوع عمل احتیاطی قلمداد می‌شود که با هدف تعیین مقدار ترکه و بدهی‌های شخص فوت‌شده برای حفظ حقوق طلبکاران و وراث از دستبرد افرادی که با متوفی هم منزل بوده یا در دارایی او مداخله داشته اعم از بعضی ورثه یا افراد دیگر بسیار مفید است.
در این گفتار هم سعی می‌شود تا با ارائه مواد قانونی و رویه‌ی عملی، خواننده با این نهاد بیشتر آشنا گردد و با اطلاع از نکات کاربردی بتواند در صورت نیاز اقدامات اولیه تحریر ترکه را سرعت بخشد.
دسترسی سریع به عناوین:
تعریف و فلسفه وجودی تحریر ترکه
از نظر اصطلاحِ حقوقی، تحریر ترکه مجموعه اقداماتی است که در طی آن دارایی و دیون متوفی مشخص می‌گردد و از اموال شخص فوت‌شده محافظت به عمل می‌آید. به دیگر سخن، صورت برداری دقیق از ترکه با توصیف اموال و ارزیابی آن و مشخص کردن مطالبات و بدهی‌ها که به موجب احکام نهایی و اسناد رسمی یا دفاتر بازرگانی و برگه‌ای مربوط به متوفی یا اقرار بدهکاران ورثه، قطعی است.
انجام عملیات تحریر ترکه باعث می‌گردد که وارثان بینش لازم را در تصمیم‌گیری پیدا کنند. بستانکاران هم با تحریر ترکه از چگونگی و اندازه وثیقه طلب خود مطلع می‌شوند و موصی له نیز تناسب میزان آن را با ارزش کل ترکه در زمان مرگ موصی می‌فهمد و سهم خود را از کل دارایی متوفی تا زمان تصفیه‌ی آن تمییز می‌دهد.
قبول یا رد ترکه به چه معناست و چه آثاری دارد
باید توجه داشت که پس از فوت مُوَرث (شخص ارث دهنده) اموال وی به صورت قهری و ناخواسته وارد دارایی وراث وی می‌گردد و قبول و رد ترکه تأثیری در این انتقال قهری ندارد.
منظور از قبول ترکه با توجه به نص ماده ۲۴۰ قانون امور حسبی که بیان میدارد:
«ورثه متوفی میتوانند ترکه را قبول کرده که دیون متوفی را بپردازند و یا ترکه را واگذار و رد کنند که به بستانکاران داده شود و نیز میتوانند قبول یا رد خود را منوط به تحریر ترکه نمایند و پس از تحریر ترکه دیون و ترکه را مطابق صورت تحریر قبول یا رد نمایند و یا تصفیه ترکه را از دادگاه بخواهند.»
این است که اگر ورثه ترکه را قبول کردند، فرض می‌شود که لابد اموال شخص متوفی کافی برای بدهکاری‌های وی است و هر ورثه‌ای موظف است به نسبت سهم‌الارث خود بدهی‌های وی را بپردازد مگر اینکه بتواند خلاف این فرض را ثابت کند. یعنی ثابت کند که اموال متوفی برای پرداخت بدهی‌های وی کافی نیست یا اینکه ثابت کند بدون تعدی و تفریط، اموال متوفی نابود شده است.
رد ترکه یعنی اینکه وراث گمان می‌کنند که اموال متوفی کفاف بدهی‌های وی را نمی‌دهد و از طلبکاران یا دادستان می‌خواهند که تحریر ترکه را بر عهده بگیرند. در این صورت دیگر بار اثبات کافی یا ناکافی بودن اموال متوفی بر عهده‌ی وراث نیست. اما در همین فرض هم ارث به صورت ناخواسته و قهری به وراث می‌رسد.
تذکر: ماده ۲۵۰ قانون امور حسبی «رد ترکه باید ظرف یک ماه از تاریخ اطلاع وارث از فوت مورث خود یا از تاریخ ابلاغ خاتمه تحریر ترکه صورت گیرد و اگر در این مدت اقدام نکنند این عدم رد در حکم قبول ترکه خواهد بود».
نکته: اگر تمام وراث ترکه را رد کنند، تعیین مدیر ترکه به عهده دادگاه خواهد بود.
اشخاصی که میتوانند درخواست تحریر ترکه کنند
الف) وراث یا نماینده قانونی آنها.
ب) وصی، آن هم بر اداره اموال شخص متوفی.
ج) امینِ غایب و قیمِ محجور، فقط ظرف ده روز از تاریخ تعیین و ابلاغ سمت به آنها.
د) طبق ماده ۳۳۸ قانون امور حسبی در ترکه‌ی متوفی خارجی، ذینفع یا کنسول دولت متبوع متوفی می‌تواند درخواست تحریر ترکه کند.
ه) با استناد به مواد ۳۲۷ و ۳۲۸ قانون امور حسبی، در مورد ترکه‌ی متوفی بلاوارث، هر ذینفع یا دادستان یا مدیر ترکه می‌تواند تحریر ترکه را درخواست کنند.
مدارک لازم برای تحریر ترکه چیست؟
در ابتدا ورثه پس از تهیه مدارک و مستندات لازم، باید دادخواست تحریر ترکه را به شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی (بر اساس بند ت ماده ۹ قانون شورای حل اختلاف مصوب ۱۳۹۴) تقدیم نماید.(از سال ۱۳۹۴ دیگر ماده ۱۶۳ قانون امور حسبی اعمال نمی‌شود).
مدارک لازم برای پیوست به دادخواست عبارت اند از :
- گواهی فوت مورث
- گواهی انحصار وراثت
- صورت تمام اموال شخص متوفی (صورت کلی اموال و دیون ارائه‌شده توسط وراث یا نمایندگان قانونی آنها و نظر کارشناس تحریر ترکه)
این کارشناس کیست؟ مطابق با دادخواست تقدیم شده، دادگاه کارشناسی را به منظور صورت برداری از کلیه‌ی اموال و دیون شخص متوفی انتخاب می‌کند.
کارشناس در ابتدا صورتی از کلیه اموال ایشان را لیست نموده که از قبیل :
- توصیف اموال منقول با تعیین قیمت روز آنها
- تعیین اوصاف و وزن و عیار نقره و طلا و فلزات گران‌بها
- مبلغ و نوع نقدینگی موجود
- قیمت و نوع اوراق بهادار (مثل سهام شرکت‌ها، اوراق مشارکت و…)
- اسناد با ذکر ویژگی آنها
- نام و فهرستی از اموال غیرمنقول
بعد به لیست نگاشته شده، طلب‌ها و بدهکاری‌های متوفی که به موجب احکام نهایی و اسناد رسمی یا دفاتر و برگه‌ای مربوط به متوفی یا اقرار مدیون‌ها و وراث مسلم است نیز اضافه می‌گردد.
پس از تحقق این کار، صورت مجلسی به ترتیب زیر نوشته می‌شود:
- نام و سمت متصدی انجام تحریر ترکه
- نام و مشخصات کسانی که احضار شده‌اند و کسانی که حضور داشتند
- محلی که تحریر ترکه در آنجا صورت گرفت
- بیانات افراد در رابطه با به بدهی یا دارایی و ترکه متوفی
- نام و مشخصات شخصی که اسناد و اموال به او داده می‌شود
نکاتی که در تحریر ترکه باید بدان توجه داشت
ماده ۲۱۷ قانون امور حسبی:
«اگر در ضمن ترکه دفاتر بازرگانی باشد، جاهای سفید آن با دو خط متقاطع پر می‌شود و اگر دفاتر مطابق قانون پلمپ نشده باشد، متصدی تحریر ترکه، صفحات را امضاء می‌نماید و اگر بین صفحه‌هایی که نوشته‌شده جای سفید مانده باشد آنجا دو خط متقاطع کشیده می‌شود.»
اگر متوفی دارای مهر شخصی یا مهر تجارت‌خانه باشد، باید در جعبه‌ای مطمئن گذاشته و در آن بسته و مهر و موم شود. این اقدامات برای این است که پس از فوت در دفاتر چیزی اضافه نشود.
ماده ۲۱۸ قانون امور حسبی:
«در مدتی که ترکه تحریر می‌شود، تصرف در ترکه ممنوع است. مگر تصرفاتی که برای اداره و حفظ ترکه لازم است.»
در تفسیر ماده فوق می‌توان گفت هزینه‌ی لازم برای اداره و تحریر ترکه از وجه نقد متوفی پرداخت می‌شود و اگر وجه نقدی نباشد، با توجه به نظر دادرس، بعضی از اموال او که مصلحت اقتضا نماید به فروش می‌رسد و از ثمن آن هزینه‌های ضروری برای اداره و حفظ ترکه پرداخت می‌گردد.
ماده ۲۱۹ قانون امور حسبی:
«عملیات اجرایی راجع به بدهی متوفی در مدت تحریر ترکه معلق می‌ماند.»
علت حکم ماده ۲۱۹ این است که اگر عملیات اجرایی جریان داشته باشد و اموال متوفی مورد بازداشت و مزایده و فروش قرار بگیرد، بی نظمی در امور تحریر ترکه ایجاد می‌شود.
علاوه بر آنکه بازداشت و مزایده‌ی بعضی از اموال متوفی در مقابل اجراییه به نفع بعضی از طلبکاران، ممکن است به زبان بستانکاران دیگر تمام شود که طلب آنان مورد صدور اجراییه قرار نگرفته است. چون که با فوت مدیون، تمامی ترکه متعلق حق طلبکاران او می‌گردد. چه مورد حکم و اجرائیه قرار گرفته باشد چه موعد تادیه آن هنوز نرسیده باشد.
ماده ۲۲۰ قانون امور حسبی:
«مرور زمان نسبت به مطالبات متوفی در مدت تحریر ترکه جاری نمی‌شود.»
ماده ۲۲۱ قانون امور حسبی:
«دعاوی راجع به ترکه یا بدهی متوفی در مدت تحریر ترکه توقیف می‌شود ولی به درخواست مدعی ممکن است خواسته تأمین شود.»
با توجه به ماده ۲۲۱ اگر کسی دعوی به طرفیت متصرف ترکه یا ورثه راجع به عین ترکه یا بدهی از متوفی اقامه کند، پس از درخواست تحریر ترکه، دعوی مزبور متوقف می‌شود تا تحریر ترکه تمام گردد.
ماده ۲۲۲ قانون امور حسبی:
«صورت ترکه و همچنین صورت مجلس تحریر ترکه در دفتر دادگاه بایگانی می‌شود و اشخاص ذینفع میتوانند به آن مراجعه نموده و رونوشت بگیرند.»
مدارک لازم برای اخذ انحصار وراثت چیست؟
- شناسنامه و گواهی فوت متوفی (صادره از سوی پزشکی قانونی)
- استشهادیه محلی (از اعضای فامیل و هم‌محلی‌ها استشهادیه تهیه گردد و در دفترخانه، رسمی شود)
- رسید گواهی مالیاتی (مالیات بر ارث)
- کپی برابر اصل شده شناسنامه‌ی تمامی وراث
معنی مهر و موم ترکه چیست؟
عبارت «مهر و موم ترکه» به معنای حفظ و نگهداری اموال شخص متوفی برای دوری از دخل و تصرف وراث، توسط مراجع قضایی صالح است. مهر و موم ترکه به درخواست وراث، نمایندگان قانونی آنها، طلبکار متوفی یا وصی صورت می‌پذیرد و فقط همین افراد نیز میتوانند رفع مهر و موم ترکه را بخواهند.
نمونه دادخواست گواهی انحصار وراثت به شورای حل اختلاف
| مشخصات طرفین | نام | نام خانوادگي | نام پدر | شغل | محل اقامت |
| خواهان | خانم/آقای | ||||
| خوانده | خانم/آقای | ||||
| وکیل | خانم/آقای | ||||
| تعیین خواسته و بهای آن | درخواست تحریر و مهر و موم ترکه | ||||
| دلایل و منضمات دادخواست | ۱- گواهی فوت متوفی | ۲- گواهی حصر وراثت | ۳- فتوکپی شناسنامه خواهان و خواندگان
|
ریاست محترم شورای حل اختلاف ….
با سلام
احتراماً به اطلاع می‌رساند شادروان مرحوم مغفور……….. مورث این جانب (خواهان) و خوانندگان، مطابق با گواهی فوت (پیوستی دادخواست) به تاریخ……… به رحمت خدا رفته و ماترک منقول و غیرمنقول از ایشان به جای مانده، چون بیم حیف درصدد حیف و میل ماترک هستند. بدین وسیله به استناد مواد۱۶۷ و ۱۷۴ و ۲۰۶ و ۲۰۷ قانون امور حسبی و بند (ت) ماده ۹ قانون شوراهای حل اختلاف مصوب سال ۱۳۹۴ تقاضای رسیدگی و صدور قرار مهر و موم و تحریر ترکه متوفی را از آن مقام محترم خواستارم. محل امضاء
مرجع صالح اعتراض به تحریر ترکه کجاست؟
بر اساس با ماده‌ی ۹ قانون شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۳۹۴، کلیه‌ی آرای صادر شده موضوع ماده‌ی ۹ این قانون (ازجمله تحریر ترکه) ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ، قابل تجدیدنظرخواهی است.
مرجع صالح برای تجدیدنظر از آرای قاضی شورا، حسب مورد دادگاه عمومی حقوقی یا کیفری ۲ همان حوزه‌ی قضایی است که در رابطه با موضوع تحریر ترکه باید «دادگاه عمومی حقوقی» را صالح دانست.
در همین باره ماده‌ی ۲۲۳ قانون امور حسبی بیان می‌کند:
«هرگاه در موقع تحریر ترکه اختلافاتی بین ورثه راجع به اداره ترکه باشد، دادگاه سعی می‌کند که اختلاف آنها به طریق مسالمت آمیز مرتفع گردد و الا به درخواست یکی از ورثه، کسی را از ورثه یا غیر آنها برای حفظ ترکه موقتاً معین می‌کند»
نتیجه گیری
با فوت هر شخص، اموالی از او باقی می‌ماند که به وراث وی می‌رسد لکن قبل از تقسیم اموال بر اساس جنسیت یک سری مقدماتی لازم دارد. مثل اینکه هزینه کفن و دفن و دیون و واجبات مالی او از اصل مال پرداخت شود و سپس عمل به وصیت واجب است تا یک سوم مقصود از تحریر ترکه تعیین مقدار ترکه و دیون متوفی است و درخواست آن از ورثه یا نماینده قانونی آنها و وصی برای اداره اموال پذیرفته می‌شود.
سلام.پدر من ۲ماه است فوت شدند.انحصار وراثت نامحدود گرفتیم.برای اینکه بفهمیم اموال پدرم دقیقا چیا هست باید چطور پیگیری کنیم؟ضمن اینکه میدونیم در تهران پدرم زمین داره ولی نمیدونیم سندش تک برگه یا دستی یا منگوله دار.چطور میتونیم پیگیری کنیم؟ حتی اگه ثبت دستی باشه میتونیم پیداش کنیم؟ممنون
سلام شما می تواید با گواهی فوت پدرتان درخواست انحصار وراثت از طریق دادگاه را انجام بدین
باسلام ۲۳دی ماه درخواست تحریرترکه دادم ابلاغیه برای۲۰بهمن ماه حضور درشوراهستش،،درشورابه چه مسایلی میپردازند؟؟واگرازوراث کسی حاضرنشه مشکلی پیش نمیاد؟؟وکلاچقدر زمان میبره برای مشخص شدن تقسیم سهم الارث؟؟
میشه ترکه و تقسیم رو به ام مطالبه کرد
سلام برادرم ۶ ماه پیش فوت کرده و برگه انحصار وراثت نامحدود رو گرفتیم حالا برای دریافت تحریر ترکه با توجه به اینکه خوزستان مسدود شده و متوفی در اهواز فوت کردند و ورثه ساکن اصفهان چه باید بکنیم با تشکز
سلام پدر بنده پسر ارشد هستم مبلغ ۵۰میلیون ازپدرم طلب دارم البته غیر دفن وکفن ومراسم الان هم ملک بشدت گران شده ورثه میتوانند بگویند ما ۵۰ میلیون را میدهیم یا اینکه باید ملک توسط کارشناس دادگستری قیمت گزاری شود وهمان ملک را بمن بدهند چون اگر قیمت روز یا پول را بدهند بشدت متضرر می شوم ودر ضمن اگر تحریر ترکه کنم بنفع بنده است برای گرفتن طلبم یا بنفع نیست وبرای نماز وروز که پدرم جایی را مشخص کرده ونوشته تست می توانم بدون اجازه وارث برای نماز وروزه وحج آن بفروشم وپرداخت کنم لطفا راهنمایی بفرمایید.متشکرم
با سلام و احترام
برادر من پارسال تیر ماه فوت کرد و تمام اسناد و مدارک بانکی و آبارتمان او در اختیار دو ورثه دیگر که برادر هایمان هستند قرار دارد و به من نشان هم نمیدهند. چطور میتوانم کپی از آنها دریافت کنم. استعلام از مراجع کافی است؟
. با تشکر خوانساری
سلام:اگر فرزند وهمسرنداشته باشند می توانید نسبت به انحصار وراثت اقدام نماییدوبین برادرها ترکه متوفی راتقسیم نمایید.
با سلام .
سال قبل همسر سابق بنده فوت کردند . الان فرزندان مشترک من و متوفی جزو ورثه آن مرحوم میباشند و نمیدانند چه اموالی(منقول و غیر منقول)از پدرشان به جا مانده الان چه باید بکنند؟
سلام:انحصار وراثت و استعلام ثبتی بگیرید تا مشخص شود چه اموالی دارند.
سلام ۸ماه هست که همسرم فوت کرده انحصار وراثت انجام داده ام ولی صورت اموال ثبتی را زمان انحصار وراثت نداده اند استعلام ثبتی از اموال شوهرم را از کجا باید درخواست کنم
سلام: باید از اداره ثبت استعلام ثبتی نمایید.
سلام زمینی وارثی از پدرم به این شکل بعداز دادن حقوق وارث و دست نوشته محلی روستایی و امضای شورای روستا مبنی بر مالکیت و دادن حق وارث موجود و اقدام کردم برای سند به این شکل که ملک تفکیک شده۳دانک من از پدرم طبق قولنامه دستی در زمان حیات خریدم و ۳دانگ بابت مهریه مال مادرم نوشته شده الان متصرف زمین رو ادعای مالکیت داره هنوز دادگاه اثبات مالکیت نرسیده و عمو و عمه هم با وجود گرفتن حق و حقوق دوباره ادعای مالکیت و در شورا تقسیم ترکه اعلام کردن من چیکار باید بکنم در ضمن دادگاه کیفری و تایید تجدید نظر استان رای به مالکیت ما نسبت به عمو و عمه داده
باسلام
شما می توانید با استشهادیه (چنانچه ملک در روستا واقع شده مهمور به مهر شورا و دهیاری شود) اثبات مالکیت نمایید. با شماره ۰۲۱۹۱۰۰۲۰۹۰ تماس حاصل فرمائید تا وکلای متخصص وکیل تاپ در زمینه ارث شما را راهنمایی نمایند. موفق باشید.
سلام وقت بخیر
یک ملک کُلنگی برای پدرم و ۷ عموی بنده از مادرشون باقی مونده خواستم بپرسم آیا برای دادخواست تقسیم ترکه حتما باید تحریر ترکه هم طرح بشه یا خیر نیازی نیست ؟؟
سوال بعدی اینکه یکی از این ۷ وراث داخل ملک ورثه ای داره زندگی میکنه خواستم بپرسم میشه دادخواست مهر و موم ترکه رو مطرح کرد تا این وارث از ملک بلند شه و تا زمان تقسیم ارث ملک مهر و موم باقی بمونه ؟؟؟
سلام: بله باید ترکه تحریر شود و مشخص شود میزان ان چقدر هست سپس تقسیم شود وهم چنین می توانید درخواست خلع ید نمایید از این فرد تا ملک را خالی کند و اگر امتناع کرد دعوای تصرف عدوانی طرح نمایید.
با سلام مادر ما فوت کرده و تمام زمینها و خونه اون بصورت قولنامه ای بوده و تمام مدارک نزد یکی از برادرانمان بصورت امانت بوده حال برادرمان از دادن مدارک و قولنامه ها امتناع اضهار میدارد که مدرک در دست ندارد چگونه میتوانیم تحریر ترکه کنیم و بتوانیم اموال مادرمان را ثابت کنیم با تشکر
سلام.
پدرم خرداد امسال فوت کردن و ما چون از اموال و حساب های بانکی شون مطلع نبودیم پس ازگرفتن حصر وراثت تحریر ترکه کردیم و در ۲۹ آذر در شورای حل اختلاف به همراه مادر و برادرم حاضر شدیم ولی قاضی به ما گفت برای مشخص شدن اموال و حساب های بانکی پدرتون نباید درخواست تحریر ترکه می‌دادید و خودتون باید اقدام کنید برای یافتن اموال .پی خواستم بدونم آیا قاضی درست گفته؟ممنون میشم راهنمایی بفرمائید.با تشکر
سلام:اگر میزان اموال مشخص نباشد باید اقدام به تحریر ترکه نمایید ولی در صورت توافق بین خودتان نیازی به تحریر نیست و اگر اختلافی پیش بیاید باید اقدام به تحریر کرد و اگر خودتان بین ورثه اقدام به شناسایی و تقسیم اموال نمایید برای راهنمایی بیشتر از طریق وکلای انلاین وکیل تاپ اقدام نمایید.
با سلام سال ۸۶ به عمو خود برای اموال پدر بزرگ مرحوم وکالت دادیم که پدرم هم فوت شده اموال زیادی بوده ولی ما بدلیل سن کم خبر نداشتیم از اموال.راهی هست الان لیست اموال
چه موجود چه فروخته شده و چه انهایی که بابتش از ارگانها پول گرفته مشخص شود؟؟؟
پدر بزرگم سه زنه بوده، سال۶۸فوت میکنه، مادرم وخاله وداییم چون تو روستابودن نمیدونستن که پدرشون چقدر ملک و املاک توشهرشون داره، دایی ناتنیم(چون دبیر بوده از زن اول)رفته دنبال گواهی انحصار وراثت و تقسیم مال واموال ، بچه های زن اولی و دومی پیش خودشون نشستن اموال رو تقسیم کرده ،بعدش به صورت شفاهی اومدن به بچه های زن سومی که مادرم هستش بهشون گفتن انقدر سهم شماست، ایناهم چون صغیر بودن و نمیدونستن چی به چیه، قبول کردن، درصورتی که گواهی انحصار وراثتی رو این بچه ها امضا نکردن، الانم به دایی ناتنیم که رفته بوده دنبال این کارا، میگیم بیا توضیح بده ببینیم این مال و اموال رو چه جوری تقسیم کردی میگه همینی که هست، من چه جوری میتونم با مادرم بفهمیم که این پدر بزرگ ما چقدر اموال داشته؟؟؟؟یعنی از کجا و چه جوری باید اقدام کنیم که به دارایی این خدابیامرز دسترسی داشته باشیم؟؟؟؟آیا مادرم میتونه با گواهی فوت پدرش که یدونه کاغذ هست اقدام کنه واسه دسترسی به گواهی انحصار وراثت،؟؟؟؟؟جواب بدید ممنون میشم
سلام: باید از طریق شهرداری و ثبت و مسکن و شهر سازی اقدام به شناسایی کرده و هر نوع تقسیمی صورت گرفته بدون سایر ورثه این تقسیم صحیح نیست و باطل است
سلام آیا تحریر و مهرو موم را فقط یکی از وراث می تواند انجام دهد یا به تمام وراث نیاز است راهنمایی کنید
سلام: باید تمامی ورثه را طرف دعوا قرار دهید