آیا عدم ثبت ازدواج موقت جرم است؟

در قانون دو نوع ازدواج (نکاح) وجود دارد: ازدواج موقت، ازدواج دائم. ازدواج موقت که عرف بیشتر آن را به اسم “صیغه” می شناسند از مدت ها قبل مورد گفتگو و بحث و جدل بوده، این نوع ازدواج اگر چه از نظر شرعی مشکلی ندارد و علما آن را تایید می کنند ولی از دید بیشتر افراد جامعه جایگاهی ندارد و آنچنان مورد قبول نیست.

در کشور ما رویه ازدواج معمولا به این شکل است که دختر و پسر قبل از اینکه نکاح دائم را انجام دهند برای آشنایی بیشتر در فرهنگ، خلق و خو، خانواده و … مدتی نامزد هستند و خانواده به دلیل اینکه رفت و آمد ها شکل شرعی به خود بگیرند عقد موقت “صیغه” بین دختر و پسر می خوانند.

هر عقدی که واقع می شود شرایط و حقوقی را به عهده طرفین می‌گذارد یکی از شرایط عقد نکاح دائم ثبت آن است.

ولی آیا ازدواج موقت الزاما نیاز به ثبت دارد؟ آیا با عدم ثبت آن شخص مرتکب جرم می شود؟

انواع عقد نکاح

عقود در یک تقسیم بندی به عقود تشریفاتی و رضایی (غیر تشریفاتی) تقسیم می شود.

عقود تشریفاتی عقدی است که برای صحت آن نیاز به رعایت یک سری تشریفات خاص است مانند فروش اموال شهرداری که باید از طریق مزایده انجام شود. عقود رضایی (غیر تشریفاتی) نیاز به تشریفات خاصی ندارد و با اراضی طرفین انجام می شود مانند خرید و فروش ماشین.

در مورد نکاح اعم از نکاح دائم و موقت اینکه ثبت آن جز تشریفات عقد است یا خیر بین حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد چرا که اگر ثبت نکاح را جز تشریفات آن بدانیم عدم رعایت آن موجب بطلان عقد می شود.

از آنجایی که عدم ثبت ازدواج باعث بطلان آن نمی شود و فقط موجب مجازات شخصی می شود که آن را ثبت نکرده پس می توان گفت که نکاح از عقود غیر تشریفاتی است. قانون گذار به دلیل برخی مصالح اجتماعی بر لزوم ثبت ازدواج دائم و در مواردی ازدواج موقت در دفترخانه رسمی ازدواج تاکید می کند.

قوانین صرفا ثبت ازدواج دائم را اجباری نموده و ازدواج موقت را به صورت عادی و عدم ثبت نیز قابل انعقاد می داند. یکی از ایراداتی که می توان گرفت آثار مشترک عقد موقت و دائم است که شبیه به یکدیگرند مانند تولد فرزند مشترک که در هر دو ازدواج ممکن است.

بسیاری از دادخواست های اثبات زوجیت مطرح شده در دادگاه خانواده اثبات نسب فرزندان مشترک، اخذ شناسنامه و … این موارد قانون گذار را بر آن داشت تا به فکر تصویب قانونی جدید باشد چرا که ماده ۶۴۵ قانون تعزیرات جوابگوی چون و چراها نبود.

در ماده ۶۴۵ قانون تعزیرات آمده بود عدم ثبت نکاح دائم جرم است (به منظور حفظ کیان خانواده، ثبت واقعه ازدواج دائم، طلاق و رجوع طبق مقررات الزامی است) پس چنانچه مردی بدون ثبت در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق مبادرت به ازدواج دائم و طلاق کند به مجازات تعزیری تا یک سال محکوم می گردید.

این ماده به وسیله ماده ۴۹ قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۲ نسخ شد و عدم ثبت ازدواج جرم انگاری شد. مجازات عدم ثبت واقعه ازدواج تابع قانون حمایت از خانواده می باشد.

قوانین حمایت از خانواده در ایران

در مطلب زیر به چند مورد از قوانینی که در ایران برای حمایت از خانواده وضع شده اند، اشاره شده است.

ماده ۴۹ قانون حمایت از خانواده:

چنانچه مردی بدون ثبت در دفاتر رسمی به ازدواج دائم، طلاق یا فسخ نکاح اقدام یا پس از رجوع تا یک ماه از ثبت آن خودداری یا در مواردی که ثبت نکاح موقت الزامی است از ثبت آن امتناع کند، ضمن الزام به ثبت واقعه به پرداخت جزای نقدی و یا حبس تعزیری محکوم می شود.

در ماده ۶۴۵ تعزیرات صحبتی از ازدواج موقت نبود و جرم فقط در مورد عدم ثبت ازدواج دائم اتفاق می‌افتاد در صورتی که در ماده ۴۹ قانون حمایت از خانواده عدم ثبت ازدواج موقت در مواردی جرم انگاری شده است.

همچنین در ماده ۶۴۵ تعزیرات توجهی به الزام زوج به ثبت ازدواج نکرده بود ولی ماده ۴۹ قانون حمایت از خانواده پیش بینی شده.

عدم ثبت ازدواج موقت در ۳ مورد جرم است، ماده ۲۱ قانون حمایت از خانواده عنوان می کند :

نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران در جهت محوریت و استواری روابط خانوادگی نکاح دائم را که مبنای تشکیل خانواده است مورد حمایت قرار می دهد.

نکاح موقت نیز تابع موازین شرعی و مقررات قانون مدنی است و ثبت آن در موارد زیر الزامی است:

1. باردار شدن زوجه
2. توافق طرفین
3. شرط ضمن عقد

در صورتی که سه شرط بالا در عقد موقت وجود داشته باشد و این ازدواج ثبت نشود مجازات دارد و نوع و میزان آن مطابق با ماده ۴۹ قانون حمایت از خانواده است.

نتیجتا اینکه عقد موقت اصولا نیازی به ثبت ندارد و ثبت آن در موارد استثنائی است که در بالا ذکر شد.

طریقه اثبات عقد موقت

همانطور که گفته شد عقد موقت جز در سه مورد نیاز به ثبت ندارد حال اگر پسر و دختری به جرم ارتباط نامشروع بازداشت شوند آیا می توانند وجود صیغه محرمیت را اثبات کنند؟

پاسخ مثبت است چرا که با اقرار طرفین و در صورتی که سندی برای اثبات محرمیت وجود نداشته باشد، با شهادت دو شاهد مرد، نکاح موقت قابل اثبات در محاکم است و عند الزوم سوگند نیز الزامی است.

البته می توان ایراداتی به عدم الزام ثبت ازدواج موقت توسط قانونگذار گرفت. امروزه در کلان شهرها ناهنجاری اجتماعی به نام ازدواج سفید رواج پیدا کرده و دو طرف به محض دستگیری می توانند ادعای جاری شدن صیغه عقد موقت را با دو شاهد اثبات کند و از خلا قانون در مورد عدم الزام ثبت ازدواج موقت سو استفاده کرد.

طریقه شکایت و پیگیری عدم ثبت ازدواج موقت

زوج مکلف به ثبت ازدواج است و عدم ثبت آن باعث می شود که زوجه دارای حقی برای شکایت از زوج شود.

مرجع شکایت از جرم عدم ثبت واقعه ازدواج دادسرا است.

دو نوع مسئولیت متوجه زوج است:

• مسئولیت کیفری
• مسئولیت حقوقی که زوجه می تواند هر کدام را که بخواهد مطالبه کند.

زوجه می تواند به دادسرا مراجعه و شکایت کیفری خود را مبنی بر عدم ثبت ازدواج تقدیم کند که این مورد هم ضمانت اجرای کیفری دارد (مجازات حبس) و هم ضمانت اجرای حقوقی (الزام به ثبت ازدواج) دارد.

همچنین زوجه می‌تواند فقط شکایت حقوقی با عنوان الزام ثبت ازدواج به ظرفیت زوج را تقاضا کند و مرجع رسیدگی به این دادخواست دادگاه خانواده است.