تحلیل و تفسیر ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی

در ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، قانون گذار به دنباله ماده ۱ این قانون که بیان داشته اگر کسی، حکم به ضرر و علیه او صادر شود و از اجرای حکم دادگاه امتناع کند اگر آن مال که وی محکوم به پرداخت آن شده است عین معین باشد.

(یعنی مالی مشخص و قابل اشاره و تعیین باشد مثل فلان ماشین یا آن خانه با مشخصات معین) خود اجرای احکام دادگاه آن را از او می گیرد و به محکوم له یعنی کسی که پیروز دعوا است تسلیم می شود اما اگر آن مال عین معین نباشد مثل مطالبه ۱۰۰ میلیون پول یا مطالبه ۱۰۰ سکه مهریه که عین معین نیست.

اجرای احکام اموال وی را در همین حدود توقیف می کند تا از طریق این توقیف بتواند محکوم له را به حق خود برساند.

حال در ماده ۲ همین قانون اشاره کرده است که قسمت اجرای احکام مکلف است به تقاضای محکوم له یا پیروز دعوا اموالی را که وی شناسایی کرده توقیف کند تا دین وی بدون پشتوانه نماند.

در ذیل به جزئیات این امر می پردازیم.

تفاوت توقیف اموال با توقیف محکوم به

گاهی خواهان دعوا یا کسی که اقامه دعوا کرده است در همان آغاز دعوا از دادگاه درخواست تامین خواسته یا توقیف اموال خوانده را می کند تا در صورت پیروزی در دعوا بتواند از قبل این اموال توقیف شده به خواسته خود برسد که این امر را توقیف اموال یا تامین خواسته می نامند.

اما گاهی فرد از ابتدا اموال خوانده را توقیف نمی کند بلکه پس از این که در دعوا پیروز شد و حکم دادگاه به نفع وی صادر شد از دادگاه یا قسمت اجرای احکام می خواهد برای اینکه فرد از پرداخت دین خود فرار نکند؛ اموال وی را توقیف کنند که این را در اصطلاح توقیف محکوم به می نامند.

پس توقیف اموال با توقیف محکوم به تفاوتش این است که توقیف محکوم به (یعنی چیزی که فرد محکوم به پرداخت آن شده مثل پرداخت مهریه یا تسلیم ماشین فروخته شده) پس از صدور حکم است بر خلاف تامین خواسته که در زمان دعوا یا قبل از دعوا درخواست شده بود.

بیشتر بخوانید: توقیف اموال برای مهریه

شناسایی اموال و توقیف اموال

ماده ۲ ق.ن.ا.م.م تصریح دارد که مرجع اجرای حکم موظف است اگر محکوم له اموالی از محکوم علیه شناسایی کرد آن را توقیف کند با رعایت مستثنیات دین و همچنین در تبصره این ماده هم آمده است که اگر محکوم له یا پیروز دعوا عین معین مورد ادعای خود را شناسایی کرد اجرای احکام باید همان مال معین را توقیف کند.

برای مثال: فرض کنید که خواسته خواهان از دادگاه مطالبه ۱۰۰ میلیون باشد و خواهان هم پیروز دعوا می شود و حکم به پرداخت ۱۰۰ میلیون صادر می شود اما طرف مقابل پس از این که حکم به ضرر وی صادر شد آن را پرداخت نکند.

حال محکوم له می تواند برای این حق خود اموال محکوم علیه را شناسایی کند تا با معرفی به اجرای احکام آن مال توقیف شود و از قبل توقیف و فروش آن مال به خواسته و پول خود برسد.

در مثالی دیگر: فرض کنید خواسته خواهان از دادگاه تحویل یک خودرو معین یا شی معین و قابل اشاره دیگری باشد در اینجا فرد می تواند همان مال خود را بیابد و شناسایی کند تا اجرای احکام آن مال را توقیف کند و به خود وی تسلیم کند.

چگونگی توقیف اموال محکوم

برای توقیف اموال ممکن است مال منقول باشد به معنی مالی که قابلیت جا به جایی دارد و یا مال غیر منقول باشد یعنی قابل جا به جا شدن از محلی به محل دیگر نباشد.

طریقه ی توقیف اموال منقول و غیر منقول متفاوت است.

در خصوص اموال منقول نیز اموالی که در محل کار محکوم باشند با اموالی که در تصرف شخص ثالثی باشند، رویه متفاوتی دارند.

 و توقیف اموال غیر منقول ثبت شده و ثبت نشده نیز تفاوت دارد که در ادامه به بیان تفصیلی آن خواهیم پرداخت.

توقیف اموال منقول چگونه است؟

۱ – مال منقول در محل زندگی یا محل کار محکوم علیه باشد.

در اینجا این اموال منقول را می توان توقیف کرد زیرا عرفا مالی که در محل زندگی و محل کار افراد است متعلق به خود آنان قلمداد می شود و اینکه بگوییم این اموال مال خودشان نیست نیاز به این دارد که اثبات شود زیرا ظاهر این را می رساند که اموال متعلق به خود ایشان است (ماده ۶۲ ق.ا.ا.م) حال در همین اموال از کجا بدانیم اموالی که قرار است آن را توقیف کنیم مال خود محکوم علیه است یا متعلق به همسر وی است‌؟

فرض کنید در مثال بالا محکوم علیه یک مرد است و حال ما برای توقیف اموال به محل سکونت وی مراجعه می کنیم و این مرد دارای زندگی مشترک با همسر خودش است.

• حال ما نباید اموال همسر وی را به جای اموال مردی که محکوم علیه واقع شده توقیف کرد پس معیار تشخیص چیست؟

در اینجا لازم به ذکر است اموالی که معمولا متعلق به زنان است، مثل جواهرات زنانه و …این اموال را در باره محکوم علیه مرد نمی توان توقیف کرد.

حالت دیگر موردی است که اموال معمولا متعلق به مرد است، مثل ماشین ریش تراش یا انگشتر گران قیمت مردانه پس می توان این موارد را طبق مثال بالا آورد و توقیف نکرد.

اما در حالت دیگر اموالی هستند که مشترک بین زن و مرد فرض می شوند در اینجا هم فرض می کنیم اموال متعلق به هر دو است و مشترک است بین زن و مرد.

۲ –  اگر مال منقول در تصرف کسی غیر (ثالث) از محکوم علیه باشد.

فرض کنید محکوم له مالی را شناسایی کرده است که مالی منقول است مثل گوشی موبایل یا خودرو و… اگر در تصرف گسی دیگر باشد قابل توقیف نخواهد بود.

برای مثال: اگر ماشین سند دارد به نام خود محکوم علیه توقیف امکان پذیر است یا اینکه همین شخص ثالث به اینکه مال متعلق به فرد محکوم علیه است اقرار کند بازهم می تواند توقیف کنند مال را اما اگر مال منقولی که ادعا شده مال محکوم علیه است؛ در نزد کسی دیگر یا در تصرف ثالث باشد و ثالث بگوید مال خودم است، توقیف نخواهد شد مگر خلاف آن اثبات شود.

توقیف اموال غیر منقول چگونه است؟

مال غیر منقول هم قابل توقیف است اما ساز و کار آن با مال منقول متفاوت است در مال منقول از لحاظ فیزیکی توقیف می شود اما مال غیر منقول به صورت سندی توقیف می شود.

۱ – مال غیر منقول ثبت شده

طبق قانون اجرای احکام مدنی برای توقیف این اموال باید به اداره ثبت آن شهر اطلاع داده شود تا نسبت به توقیف آن عمل کند اگر مال به نام محکوم علیه ثبت شده باشد؛ اداره ثبت آن را توقیف می کند به این معنی که با درج در دفتر از هرگونه نقل و انتقال آن خودداری خواهد کرد.

۲ – مال غیر منقول ثبت نشده

در اینجا طبق قانون اجرای احکام مدنی، وقتی این مال، قابل توقیف است که فرد محکوم علیه به گونه ای در آن تصرف داشته باشد که عرفا بتوان وی را مالک قلمداد کرد به این معنا که تصرف مالکانه داشته باشد یا اینکه حکم نهایی مالکیت وی صادر شده است یا اگر پیروز دعوا شناخته شده اما هنوز نهایی نشده باز هم قابل توقیف است اما تا زمانی که حکم نهایی نشده نمی توان آن را به فروش رساند.

بیشتر بخوانید: توقیف فیزیکی خودرو چیست؟

معنا و مفهوم مستثنیات دین

در این جا باید توجه کرد که اگر چه می توان اموال محکوم علیه را توقیف کرد و از قبل فروش آن به خواسته و دین خود برسد ولی هر مالی را نمی توان توقیف کرد به این معنا که قانون گذار لوازم و وسایلی را استثنا کرده که قابل توقیف نیستند.

برای مثال: خانه ای که فرد در آن سکونت دارد را نمی توان توقیف کرد یا به قول عرفی فرش زیر پای آنان را نمی توان توقیف کرد و به فروش گذاشت زیرا این موارد لازمه زندگی آن افراد است.

در اینجا به مواردی که طبق قانون قابل توقیف نیستند اشاره خواهیم کرد.

ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی به این موارد تصریح کرده است.

ماده ۲۴ – مستثنیات دین صرفاً شامل موارد زیر است:

• الف – منزل مسکونی که عرفا در شأن محکومٌ‌ علیه در حالت اعسار او باشد.
• ب – اثاثیه موردنیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکومٌ‌ علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
• ج – آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم‌ٌ علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفا آذوقه ذخیره می ‌شود.
• د – کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آن‌ها.
• ه – وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه ‌وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آن‌ها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
• و – تلفن موردنیاز مدیون.
• ز – مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می‌شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره‌بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره موردنیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.

نتیجه گیری

بعد از صدور حکم علیه فرد کسی که پیروز دعوا شده است می تواند اموال وی را در صورت عدم پرداخت شناسایی کند و به اجرای احکام معرفی کند تا بدین وسیله توقیف شود.

نا گفته نماند که مستثنیات دین یعنی مواردی را که قابل توقیف نیست از این مسئله خارج هستند.

سوالات متداول