جعل چیست و جاعل چه کسی است؟ 

جعل یعنی شخصی نوشته ای یا مهر متعلق به دیگری را به قصد جا زده شدن به عنوان اصل بسازد یا تغییر دهد. شخصی که چنین اقداماتی را بر روی سند اصیل و واقعی انجام داده و آن را از صورت اصلیش خارج می ­کند؛ جاعل محسوب می شود.

جعل فقط در نوشته و آن هم نوشته‌های بر روی کاغذ (نه نوشته‌های روی سنگ و چوب) و ساختن مهر امکانپذیر است.

بنابراین تحریف صدا، چسباندن عکس به کارت شناسایی شخص دیگر، زدن اثر انگشت، ساختن کارت یا بلیطی که هیچ نوشته‌ای ندارد و کشیدن نقاشی جعل نیست.

تعریف جعل

جعل و تزویر عبارتند از: ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن‌ یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تاخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته‌ای به نوشته دیگر یا بکار بردن مهر دیگری ‌بدون اجازه صاحب آن و نظایر اینها به قصد تقلب.

استفاده از سند مجعول

علاوه بر اینکه خود جعل کردن؛ قابل مجازات است باید گفت که فردی هم که اسناد مذکور را مورد استفاده قرار داده و از این راه قصد سوء استفاده داشته باشد قابل مجازات خواهد بود. مثلا شخصی که مدرک جعل شده را به دانشگاه ارائه میدهد؛ استفاده کننده سند مجعول است.

سوء استفاده کننده از سند جعلی می ­تواند توسط خود جاعل سند باشد؛ یا شخص دیگری که به هر طریقی این سند را به دست آورده است.

استفاده از سند مجعول شامل به کار بردن، تسلیم و ارائه کردن، انتشار دادن، واگذار نمودن، استعمال، استناد یا مبادله کردنِ سندی جعلی با علم به مجعول بودن آن است.

تحقق جعل با مثال

برای تحقق جعل، سند یا نوشته باید دروغی راجع به تنظیم کننده خود بگوید و این که اطلاعات موجود در سند درست است یا دروغ، تأثیری در تحقق یا عدم تحقق جعل ندارد.

پس اگر راجع به تنظیم کننده‌ی سند دروغی نباشد و خود وی آن را تنظیم کرده باشد هر چند اطلاعات راجع به آن دروغ باشد جعل محقق نیست. برای مثال اگر شخصی به کارمند اداره ثبت احوال رشوه دهد که اطلاعاتی که در شناسنامه است را به غلط وارد کند، با توجه به این که در مورد تنظیم‌کننده دروغی گفته نشده و اداره ثبت خود اقدام به آن کرده، جعل واقع نشده است، اما اگر شخصی، خود اقدام به ساختن شناسنامه کند، حتی اگر همه اطلاعات راجع به آن نیز درست باشد، به دلیل این که سند راجع به تنظیم کننده‌ی خود دروغ می‌گوید (مدعی است که اداره ثبت احوال آن را صادر کرده در حالی که چنین نیست)جعل واقع شده است.

در این خصوص لازم نیست که کل یک سند در رابطه با تنظیم کننده‌ی یا تأیید ‌کننده‌ی خود دروغ بگوید، بلکه اگر این دروغ راجع به جزئیات نیز باشد جعل محقق است. مثلاً شخصی که نامش حسن است و شناسنامه‌اش را از ثبت احوال گرفته با دست بردن در شناسنامه، نام خود را به حسین تغییر بدهد و دیگر اطلاعات شناسنامه را تغییر ندهد؛ جعل تحقق یافته زیرا عرفاً با دیدن شناسنامه تصور می‌شود که سازمان ثبت احوال شناسنامه‌ای با نام حسین صادر کرده است درحالی که این امر صحیح نیست و سازمان ثبت احوال شناسنامه‌ای با نام حسن صادر کرده است.

رکن قانونی جرم جعل

منظور از رکن قانونی این است که تا زمانیکه قانونگذار، رفتاری را به عنوان جرم معرفی نکند نمی ­توان مرتکب آن رفتار را مورد مجازات قرار داد.

قانونگذار در ماده ۵۲۳ کتاب پنجم تعزیرات، جرم جعل را تعریف کرده و در مواد بعدی به انواع جعل در اسناد رسمی و غیررسمی اشاره کرده است و به تبع آن مجازات جرائم مذکور را برای آنها پیش بینی نموده است.

رکن مادی جرم جعل و رفتار مجرمانه

منظور از رکن مادی جرم، رفتار مجرمانه است که باید نمود خارجی داشته و در عالم خارج به وقوع بپیوندد و صرف تصمیم به جرم انجام دادن تا زمانیکه رفتاری از مرتکب سر نزده قابل مجازات نخواهد بود.

انواع رفتار مجرمانه در جرم جعل عبارت است از:

• خراشیدن: یعنی از بین بردن یک بخش از کلمه یا عدد؛ مانند این که حسین تبدیل به حسن شود و تراشیدن یعنی از بین بردن کل کلمه یا عدد.
• قلم بردن: یعنی ناخوانا کردن بخش‌های یک نوشته یا سند یا خط کشیدن روی آن.
• الحاق: یعنی چیزی به سند اضافه شود مثلا حسن به حسین تبدیل شود.
• محو کردن: یعنی پاک کردن بخشی از نوشته با وسایلی مانند لاک غلط‌ گیر.
• الصاق: یعنی دو نوشته به هم وصل شوند نه این که نوشته‌ی پاره‌ای به هم مجدد چسبانده شود.
• صرف ساختن مهر شخص دیگر به شرط این که قصد جا زدن آن به عنوان اصل باشد جعل است.
• استفاده از مهر دیگری بدون اجازه نیز در هرحال جعل است.

 رکن معنوی جرم جعل و قصد ارتکاب جرم

 قصد مجرمانه در جرم جعل از دو جزء سوء نیت عام و سوء نیت خاص تشکیل شده است.

سوء نیت عام در جرم مذکور عبارت است از اینکه فردی رفتارهای مجرمانه پیش بینی شده در قانون را با اراده و آگاهی کامل و عامدا و عالما مرتکب شود. یعنی مثلا در ساخت مهر عمد داشته باشد و آگاه باشد.

سوءنیت خاص در جرم مذکور عبارت است از اینکه مرتکب باید قصد کامل فریب دادن دیگران را از این که سند یا نوشته یا چیز مجعول دیگری را به عنوان اصل قبول کنند و از این طریق به ضرر خود عمل کنند، داشته باشد.

 مجازات جعل و استفاده از سند مجعول طبق قانون کاهش مجازات حبس های تعزیری

 قانون گذار از ماده ۵۲۴ – ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی به تعریف انواع جعل در اسناد رسمی و غیررسمی پرداخته و مجازات جعل و استفاده از سند مجعول را در جرائم مذکور پیش ­بینی کرده است. مهم ترین نوع جعل، جعل در سند رسمی و غیررسمی است که قانونگذار در مواد ۵۳۲ و ۵۳۶ به بیان آنها پرداخته است.

مجازات جعل در سند رسمی و استفاده از سند مجعول، طبق قانون کاهش مجازات حبس های تعزیری تغییری پیدا نکرده است و کماکان جرمی غیر قابل گذشت محسوب می گردد و گذشت شاکی صرفا می تواند موجب تخفیف به میزان یک یا دو درجه طبق ماده ۶ قانون کاهش مجازات حبس های تعزیری باشد.

البته جعل در اسناد غیر رسمی قابل گذشت است.

• مجازات جعل در سند رسمی: 

 ماده ۵۳۲ کتاب پنجم تعزیرات: هر یک از کارمندان و مسوولان دولتی که در اجرای وظیفه خود در احکام و تقریرات و نوشته‌ها و اسناد و سجلات و دفاتر و غیر آنها از نوشته‌ها و اوراق رسمی تزویر کند اعم از این که امضاء یا مهری را ساخته یا امضاء یا مهر یا خطوط را تحریف کرده یا کلمه‌ای الحاق کند یا اسامی اشخاص را تغییر دهد علاوه بر مجازات‌های اداری و جبران خسارت وارده به حبس از یک تا پنج سال یا به پرداخت شش تا سی میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.

یکی از انواع جعل در اسناد رسمی که می­ توان به آن اشاره کرد جعل در شناسنامه یا اسناد سجلی است که فردی به طور غیرقانونی در شناسنامه خود دستکاری نموده و اطلاعات مندرج در آن را مورد تغییر قرار می­ دهد که در این صورت مشمول ماده مذکور شده و به مجازات حبس یا جزای نقدی محکوم می شود.

• مجازات جعل در سند غیر رسمی: 

 ماده ۵۳۶ کتاب پنجم تعزیرات: هر کس در اسناد یا نوشته‌ های غیر رسمی جعل یا تزویر کند یا با علم به جعل و تزویر آنها را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا دو سال یا به سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.

تعدد جعل و استفاده از سند مجعول

جعل و استفاده از سند مجعول دو جرم مستقل محسوب شده و فردی که مرتکب جعل و دستکاری در اسناد شده و بعد از آن اسناد مذکور را مورد استفاده قرار می ­دهد مرتکب دو جرم مجزا شده است.

بنابراین، در این مورد تعدد مادی جرم رخ داده و قاضی رسیدگی کننده به موضوع در مقام صدور رأی باید از مقررات پیش ­بینی شده

در قانون مجازات راجع به تعدد جرم پیروی کند و در مقام تعیین مجازات، مجازات اشد را برای مرتکب جرم در نظر بگیرد. که محاسبه این موضوع امری تخصصی است که نیاز به تخصص وکیل دارد.

معاونت در جعل و استفاده از سند مجعول

معاونت در جرم بدین معنی است که فردی غیر از مرتکب جرم با اقداماتی که انجام می ­دهد ارتکاب جرم را برای شخص جاعل یا استفاده کننده از سند مجعول، آسان می کند تا فرد بتواند به طور موفق عملیات و اقدامات خود را عملی سازد. معاون جرم خود به طور مستقیم در اجرای جرم شرکت ندارد و از بیرون و به طور غیرمستقیم بر انجام دهنده جرم تاثیر می­ گذارد.

مجازات معاون در جعل طبق قانون مجازات یک یا دو درجه از مجازات انجام دهنده اصلی کمتر است.

انواع جعل در قانون مجازات اسلامی

جعل را به دو گروه جعل مادی و مفادی (معنوی) تقسیم می‌کنند که ماده ۵۳۲ در رابطه با جعل مادی در اسناد رسمی و ماده ۵۳۴ در رابطه با جعل مفادی (معنوی) در اسناد رسمی است. که مجازات این مواد نیز طبق قانون کاهش مجازات حبس های تعزیری تغییری نکرده است و کماکان جرمی غیر قابل گذشت محسوب می شود

ماده ۵۳۴ جعل مفادی: «هر یک از کارکنان ادارات دولتی و مراجع قضائی و مامورین به خدمات عمومی که در تحریر نوشته‌ها و قراردادهای راجع به وظایفشان ‌مرتکب جعل و تزویر شوند اعم از اینکه موضوع یا مضمون آن را تغییر دهند یا گفته و نوشته یکی از مقامات رسمی، مهر یا تقریر یات یکی از طرفین را ‌تحریف کنند یا امر باطلی را صحیح یا صحیحی را باطل یا چیزی را که بدان اقرار نشده است اقرار شده جلوه دهند علاوه بر مجازات‌های اداری و جبران ‌خسارت وارده به حبس از یک تا پنج سال یا شش تا سی میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.»

مواردی که شامل جعل مفادی است:

• مهر یا تقریرات یکی از طرفین را ‌تحریف کنند مانند اینکه: شخص بگوید من این معامله را قبول ندارم ولی کارمند دولت بنویسد من آن را قبول دارم.
• یا امر باطلی را صحیح یا صحیحی را باطل جلوه دهد. مانند اینکه: بیع فاسدی را صحیح جلوه دهد
• یا چیزی را که بدان اقرار نشده است اقرار شده جلوه دهند.مانند اینکه: متهم اقرار نکند ولی مامور می نویسد اقرار شد.

جعل و استفاده از سند مجعول چک

جعل و استفاده از سند مجعول ممکن است بر روی هر سندی صورت گیرد. از جمله اسناد غیررسمی که ممکن است جعل بر روی آن واقع شود. چک هایی هستند که متعلق به حساب بانکی افراد بوده و به جای وجه نقد در معاملات خود مورد استفاده قرار می دهند.

به عنوان مثال ممکن است دارنده چک مبلغی را که بر روی آن دو میلیون تومان نوشته شده تغییر داده و آن را تبدیل به بیست میلیون تومان نماید و چک مذکور را به بانک ارائه داده و مبلغ آن را مورد مطالبه قرار دهد.

که در این مورد دو جرم مستقل جعل و استفاده از سند مجعول رخ داده و مطابق با تعدد مادی جرم برای وی مجازات در نظر گرفته می ­شود.

جعل چک سفید امضا

 یکی از موضوعات مهمی که باید به آن توجه داشت این است که آیا جعل در چک سفید امضاء قابل تحقق است و می‌توان برای فردی که چنین رفتاری را مرتکب شده مجازات در نظر گرفت یا خیر؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که در اینگونه موارد به نظر می ­رسد که صادر کننده چک سفید امضاء به دارنده آن اختیار و وکالت در پر کردن مندرجات چک را داده و فردی که اقدام به چنین کاری می ­کند در واقع به نمایندگی از صادر کننده چک عمل کرده است؛ بنابراین، نمی ­توان مسئولیت کیفری را برای چنین فردی در نظر گرفت و قابل مجازات نخواهد بود.

مگر اینکه ثابت شود چک سفید امضاء به قصد امانت به فردی سپرده شده و فرد مذکور با سوء استفاده از حسن نیت امانت گذار مندرجات آن را تکمیل نموده و به بانک ارائه داده است که در این صورت چنین فردی علاوه بر جعل مرتکب خیانت در امانت شده است.

جعل چک و کلاهبرداری

 کلاهبرداری از جمله جرائمی است که رفتار مجرمانه در آن متشکل از چند بخش مستقل است. بدین معنی که مرتکب جرم ابتدا باید با اعمال رفتار متقلبانه طرف مقابل را فریب داده و پس از فریب خوردن وی مال وی را صاحب شود..

اما نکته مورد توجه این است که جعل در جرم کلاهبرداری به عنوان جرم مستقلی در نظر گرفته شده و مشمول تعدد مادی جرم می­ شود. یعنی اگر فردی سندی را جعل کرده و به دروغ خود را مهندس شهرداری معرفی نماید و از طریق آن اموال طرف مقابل را تصاحب کند مرتکب دو جرم مستقل شده و قاضی رسیدگی کننده در مقام صدور حکم به مجازات فرد، باید از مقررات تعدد جرم که در قانون پیش بینی شده است تبعیت نماید.

نمونه شکوائیه جعل و استفاده از سند مجعول

با عرض سلام و تحیت احتراما به استحضار عالی می‌رساند:

 اینجانب …………… مالک قانونی ملک مسکونی به نشانی ………….. و شماره ثبتی ………… به مساحت ………… می‌باشم.

ملک فوق‌الذکر از مورخ …….. تا …….. به موجب اجاره‌نامه شماره ……….. در تصرف مشتکی‌عنه آقای ……….. بوده است.

بنده بعد از اتمام مدت اجاره در مورخ ………….. برای تعیین تکلیف وضعیت عقد اجاره به نشانی فوق مراجعه کردم، که با آقای ………….. مواجه شدم، ایشان مدعی شدند که ملک مذکور را طی سند غیر رسمی از مشتکی‌عنه به مبلغ …………….. ریال خریداری کرده و بنا است پس از تنظیم سند رسمی مبلغ …………. ریال دیگر به ایشان بپردازد.

با مشاهده سند غیر رسمی فوق‌الذکر متوجه شدم که مشتکی‌عنه با جعل امضاء اینجانب اقدام به فروش ملک مزبور کرده است.

فلذا با عنایت به شرح موضوع با کیفیت فوق و با توجه به ادله اینجانب شامل: ۱- سند مالکیت ۲- شهادت شهود ۳-…………، همچنین با توجه به اینکه فعل ارتکابی مشتکی‌عنه از مصادیق بارز مادتین ۵۳۶ و ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) می‌باشد، تعقیب و مجازات ایشان به اتهام جعل امضاء و استفاده از آن مورد استدعاست. قبلا از بذل عنایت جنابعالی کمال تشکر را دارد.

همچنین با توجه به خسارات وارده به اینجانب که مبلغ…………… ریال است، بدوا تقاضای صدور و اجرای فوری تامین خواسته را دارم.

مراحل شکایت کیفری جعل

برای طرح شکایت کیفری جعل با در دست داشتن مدارک احراز هویت، دلایل مستندات و سایر مدارکی که می تواند در اثبات وقوع جرم مورد نظر موثر واقع شود به دفاتر خدمات قضایی می توان مراجعه کرد و شکایت خود را از طریق سامانه ثنا که متعلق به قوه قضاییه می باشد ثبت نمود.

باید به این نکته توجه داشت که برای طرح شکایت باید متن شکایت مورد نظر خود را که خلاصه ­ای از شرح ماوقع است آماده داشته باشید. که در زیر یک نمونه شکوائیه جعل آورده خواهد شد.

با توجه به اینکه هر جرمی از جمله جعل نیاز به اثبات انجام دادن رفتار و داشتن سو نیت دارد؛ برای این کار نیاز به وکیل متخصص دارید زیرا اثبات جرم ودفاع از موضوعاتی است که وکیل سالها در حیطه ی آن تحصیل کرده و با آشنا است.

وکیل کیفری جعل

مهم ترین روش اثبات جرم جعل،  اولا اثبات رفتار صورت گرفته توسط متهم است و ثانیا اثبات سو نیت عام و خاص با هم در او. یعنی تا برای قاضی محرزنشود که متهم قصد تقلب داشته و عامدا رفتار را انجام داده، حکم محکومیت صادر نمی کند

در خصوص دفاع در جرائم کیفری نقش وکیل بسیار پررنگ است؛ زیرا وکیل با آگاهی از ارکان جرائم و  قوانین موخر اصلاح شده می تواند با یک دفاع جانانه حقوق موکل خود را باز ستاند و چه بسا بسیاری از پرونده هایی که با دفاع نادرست، به ضرر صاحب حق برای همیشه بسته شده اند

گروه وکلای کیفری وکیل تاپ، صرفا در امور کیفری قبول پرونده می کنند؛ امری که باعث شده است میزان آگاهی وکلا از روند پرونده به شکل منحصر به فردی افزایش پیدا کند و توانایی دفاع هم به تبع آن بیشتر خواهد شد.

شماره تماس سامانه ۲۴ ساعته وکیل تاپ: ۰۲۱۹۱۰۰۲۰۹۰

نتیجه گیری

در مطلب بالا در خصوص انواع جعل که شامل دو قسمت مادی ومعنوی است، به طور کامل اطلاعاتی در اختیار مخاطبین گرامی گذاشته ایم. در جعل مادی عموما یک رفتاری در سند و نوشته انجام میدهد که آنرا از حالت قبلی به یک حالت جدیدی در می آورد مانند اینکه قسمی از نوشته پاک می شود یا بخشی از آن به اراده جاعل سیاه می  شود ولی در جعل مفادی سند به شکل فیزیکی دستکاری نمی شود؛ بلکه گفته های طرفین جا به جا می شود.

سوالات متداول