اگرچه دادگاهی شدن مجرم و صدور حکم محکومیت علیه او موجب آرامش خاطر شخص قربانی خواهد شد اما سایر ضرر های مالی یا حیثیتی ای که در کنار این جرم به او رسیده هم قابل جبران است.
مثلا شخص در اثر نسبت دادن جرم مواد مخدر به او از کارش اخراج شده و دیگر حقوق ماهانه خود را دریافت نمی کند یا شخصی در اثر اتهام ناروا در محله خود، آبرویش رفته همه ی اینها اگر قطعی باشد تحت عنوان ضرر و زیان های ناشی از جرم قابل جبران هستند که در مطلب پیش رو شرایط جبران ضرر ناشی از جرم بیان شده است.
ضرر و زیان ناشی از جرم چیست؟
همانطور که اشاره شد، ارتکاب رفتار مجرمانه اثرات منفی به شاکی وارد می کند که این مساله با تعیین مجازات مجرم یا مجرمین متفاوت خواهد بود.
به جهت روشن شدن موضوع، فرض کنید راننده ای با سرعت غیرمجاز و بی احتیاطی در هنگام رانندگی، با عابری پیاده ایی تصادف کرده است و عابر در اثر این تصادف مدتی در بیمارستان بستری بوده و خسارت هایی نظیر، هزینه درمان، هزینه ترک کار و… به وی وارد شده باشد.
در این صورت اگرچه اقدام راننده خاطی مطابق با قانون مجازات اسلامی دارای عنوان مجرمانه بوده و توسط دادگاه به مجازات مقرر نیز محکوم خواهد شد، اما جدای از تعیین مجازات، دادگاه صادرکننده حکم، بنا به تقاضای شاکی، راننده را به پرداخت خسارات وارده نیز علاوه بر مجازات جرم، محکوم خواهد کرد.
ماده قانونی ضرر و زیان ناشی از جرم
اما در خصوص ضرر و زیان ناشی از جرم و مبنای قانونی آن می بایست به ماده ۱۴ از قانون آئین دادرسی کیفری اشاره نمود.
ماده ۱۴ قانون آیین دادرسی کیفری مقرر می دارد که:
شاکی می تواند جبران تمام ضرر و زیان های مادی و معنوی و منافع ممکن الحصول ناشی از جرم را مطالبه کند.
تبصره ۱- زیان معنوی عبارت از صدمات روحی یا هتک حیثیت و اعتبار شخصی، خانوادگی یا اجتماعی است. دادگاه می تواند علاوه بر صدور حکم به جبران خسارت مالی، به رفع زیان از طرق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن حکم نماید.
تبصره ۲- منافع ممکن الحصول تنها به مواردی اختصاص دارد که صدق اتلاف نماید. همچنین مقررات مرتبط به منافع ممکن الحصول و نیز پرداخت خسارت معنوی شامل جرائم موجب تعزیرات منصوص شرعی و دیه نمی شود.
چه منافعی از مجرم قابل مطالبه هست؟
در خصوص منافع در تبصره دوم ماده ۱۴ باید بیان کرد که:
منافع اصولا به دو دسته:
- منافع حتمی (ممکن الحصول).
- احتمالی (محتمل الحصول).
تقسیم می شود.
منافع حتمی: موضوع تبصره دو ماده ۱۴، به منافعی گفته می شود که طبق روند طبیعی و عادی خود برای شخص به وجود می آید. به عبارتی قابل پیش بینی می باشد.
برای مثال شخصی کارمند یک شرکت می باشد که هر ماه از شرکت خود حقوق دریافت می نماید.
منافع احتمالی: به منافعی گفته می شود که، اصل منفعت و یا حتی میزان آن قابل پیش بینی نباشد. به عبارتی احتمال دارد که به وجود بیاید.
برای مثال یک فروشنده مغازه ممکن است یک روز اصلا فروشی نداشته باشد ولی روز دیگر فرضا فروش بسیار بالایی داشته باشد.
حال با توجه به توضیحات ارائه شده، مطابق با قانون دادرسی کیفری، فقط منافع حتمی (ممکن الحصول) قابل مطالبه می باشد و رویه قضایی اصولا حکم به منافع احتمالی صادر نمی کنند.
یعنی اگر فرضا شخصی اقدام به ضرب و جرح یک کارمند نماید و مدتی او را از انجام خدمت محروم سازد، کارمند می تواند منافع حتمی که به موجب این خسارت از وی سلب شده است را از ضارب مطالبه نماید.
نحوه ی مطالبه ی ضرر و زیان ناشی از جرم
مطابق با ماده ۱۵ قانون آئین دادرسی کیفری:
پس از آنکه متهم تحت تعقیب قرار گرفت، زیان دیده از جرم می تواند تصویر یا رونوشت مصدق تمام ادله و مدارک خود را جهت پیوست به پرونده به مرجع تعقیب تسلیم کند و تا قبل از اعلام ختم دادرسی، دادخواست ضرر و زیان خود را تسلیم دادگاه کند.
مطالبه ضرر و زیان و رسیدگی به آن، مستلزم رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی است.
منظور از عبارت ختم دادرسی، مرحله ای از رسیدگی در دادگاه می باشد که پس از اعلام آن از سوی قاضی رسیدگی کننده، دیگر هیچگونه اسناد، مدارک و ادعایی از سوی مدعی پذیرفته نیست و پرونده آماده صدور حکم می باشد.
در خصوص عبارت تشریفات، می بایست بیان نمود که:
برای طرح دعوا در امور حقوقی، می بایست خواهان مطابق با قانون آئین دادرسی مدنی با پرداخت هزینه دادرسی اقدام به ثبت دادخواست نماید.
بنابراین از آنجایی که دعوای ضرر و زیان یک دعوای مالی محسوب می شود، مطابق با ماده ۱۵، شاکی می بایست با طرح دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی اقدام به طرح دعوای ضرر و زیان نماید.
البته لازم به ذکر است که هزینه دادرسی پرداختی نیز در صورت محق شناخته شدن، قابل مطالبه از متهم می باشد.
حال زیان دیده از جرم می تواند به صورت هم زمان دعوای ضرر و زیان و شکایت از جرم ارتکابی را در دادگاه مطرح نماید یا در جریان رسیدگی دعوای ضرر و زیان را طرح نماید که در این صورت دادگاه کیفری که اقدام به رسیدگی به جرم ارتکابی می نماید، با بررسی اسناد و مدارک زیان دیده علاوه بر تعیین مجازات قانونی جرم، وی را به پرداخت ضرر و زیان ناشی از جرم نیز محکوم خواهد کرد.
نتیجه گیری
در پایان و به عنوان نتیجه گیری کلی از آنچه که بیان شد؛ ارتکاب یک رفتار مجرمانه همواره لطمات و آثار منفی متعددی را از خود به جای می گذارد که صرفا با مجازات مجرم نیز قابل بازگشت نخواهد بود.
به همین منظور قانون در این باره حقوقی را برای زیان دیده از جرم پیش بینی نموده است که علاوه بر تعیین مجازات قانونی، خسارات ناشی از ارتکاب جرم را نیز درصورت درخواست وی تعیین و مجرم را به پرداخت آن محکوم نماید.
اما در مطالبه ی خسارات ناشی از ارتکاب جرم، این نکته را باید به خاطر داشت که فقط منافع حتمی یا ممکن الحصول قابل مطالبه می باشد.
در نهایت توصیه می شود که پیش از هر اقدامی جهت طرح شکایت و طرح دعوای ضرر و زیان، اقدام به مشاوره با وکلای دادگستری نمایید. چراکه طرح دعوا چه از جنبه ی کیفری جرم و تعیین مجازات و چه از جنبه ی حقوقی و مطالبه ی خسارت، نیازمند آگاهی و اشراف کامل به قوانین و تشریفات مراجع قضایی می باشد.
گروه وکلای وکیل تاپ با بهره گیری از وکلای دادگستری متخصص و متبحر در این زمینه، آماده همکاری و همیاری با افراد زیان دیده از جرم به جهت احقاق حقوق تضعیع شده ی خود می باشد.
سوالات متداول
ارتکاب یک رفتار مجرمانه، بسته به نوع جرم ، اثرات و لطمات منفی از خود به جای می گذارد که می تواند به جان، مال، اعتبار و آبرو زیان دیده خطشه وارد نماید. به همین منظور زیان دیده می تواند علاوه بر طرح شکایت به جهت تعیین مجازات، دعوایی تحت عنوان ضرر و زیان مطرح نماید و خواستار خسارت وارده ناشی از جرم نی باشد.
مطابق با قانون آئین دادرسی کیفری، تنها منافع حتمی(ممکن الحصول) که به صورت عادی برای زیان دیده حاصل شده است و به واسطه ی عمل مجرم، زیان دیده از آن محروم شده است قابل مطالبه می باشد.
زیان دیده می بایست تا قبل از اعلام ختم دادرسی با طرح دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی، اقدام به طرح دعوای ضرر و زیان علیه متهم نماید. در این صورت دادگاه علاوه بر تعیین مجازات جرم ارتکابی، متهم را به پرداخت خسارات وارد شده محکوم خواهد کرد.