تعدد و تکرار در قانون مجازات با توجه به قانون کاهش مجازات حبس تعزیری

در قانون مجازات برای افرادی که جرایمی را به طور متعدد انجام می دهند یا پس از محکومیت مجددا مرتکب جرم می شوند مجازات متفاوتی در نظر گرفته شده است، زیرا افرادی که چندین بار مرتکب جرم می شند خطرات بیشتری را برای جامعه بوجود می آورند.

از همین رو، قانونگذار به نوعی دیگر مجازات آن ها را تعیین می نماید و تشدید مجازات را برای آن ها در نظر می گیرد.

تعدد جرم جرایم حدی

گاهی علیرغم اینکه فردي مرتکب جرایم متعدد شده است قانونگـذار فقـط یـک مجـازات را برای او پیش بینی می کند.

این حالت صرفاً مخصوص مواردی اسـت کـه اولاً جـرایم ارتکـابی ازجمله جرایم حدي باشد و ثانیاً جرم حدي ارتکابی نیز یکسان باشد.

به عنوان مثال، فردي کـه بـه کرات مرتکب شرب خمر یا زنا شده است پس از دستگیری و محاکمه فقـط بـه یـک مجـازات شرب خمر (۸۰ ضربه شلّاق ) یا فقط به یک مجازات زنا ( ۱۰۰ ضـربه شـلّاق ) محکـوم خواهـد شد و نه بیشتر.

این همه، اگر نوع جرم ارتکابی، یکسان لیکن مجازات آنها متفاوت باشـد چنـین قاعده اي اعمال نخواهد شد.

به عنوان مثال، اگر مرتکب، یک بار زنـاي غیر محصـنه و بـار دیگـر، زناي محصنه را مرتکب شده باشد هرچند جرم ارتکابی در هر دو مورد زناست، چـون مجـازات هرکدام متفاوت است مثل این است که دو جرم حدي مختلـف مرتکـب شـده اسـت کـه تعیـین مجازات آنها بر اساس قاعـده مـورد بحـث انجـام نمـی شـود.

مـاده ۱۳۲ قـانون جدید مجـازات اسلامی چنین مقررر می دارد:

«در جرائم موجب حد، تعدد جـرم موجـب تعـدد مجـازات اسـت مگر در مواردی که جرائم ارتکابی و نیز مجازات آنها یکسان باشد.»

جمع مجازات ها در جرایم حدی

 قانونگذار در قانون جدید مجازات اسلامی برخی از موارد تعـدد جـرم را باعـث تجمیـع مجازاتها دانسته و این فرصت را به دادرس داده است که بتواند همـه مجـازات هـا را اجـرا کند.

جمع مجازاتها در سه حالت مورد توجه قانونگذار قرار گرفتـه اسـت:

تعـدد مـادي در جرایم حدي مختلف، تعدد مادي در جـرم قـذف ولـی بـا موضـوع مختلـف و تعـدد مـادي جرایم حدي و غیر حدي. بااینهمه، در مرحله اجراي حکم، گاه قانونگـذار ترتیـب خاصـی برای اجراي مجازات پیش ‌بینی نموده است و مثلاً جایی کـه یکـی از مجـازات هـاي جـرایم حدي اعدام است فقط اعدام را قابل اجرا می داند یا جایی کـه مجـازات حـدي بـا مجـازات حق الناس قابل جمع نیست اولویت را براي مجازات حق الناس قرار می دهد.

تعدد جرم در قانون کاهش مجازات حبس های تعزیری

یکی از آثار تعدد جرم در قانون جدیـد مجـازات اسـلامی، تشـدید مجازات اسـت کـه قانونگذار آن را فقط در مورد تعدد جرایم تعزیری پذیرفته است.

این تشدید مبتنـی بـر یـک فایده عملی است زیرا قانونگذار، تشدید را هرگز از طریـق جمـع مجـازات هـا دنبـال نکـرده است.

به موجب مـاده ۱۳۴ قـانون جدیـد، قانونگـذار دو وضـعیت را از هم تفکیـک کـرده است:

حالتی که فردي مرتکب حداکثر سه جرم می شود و حالتی کـه وي مرتکـب بـیش از سه جرم شده اسـت .حال با توجه به قانون کاهش مجازات تغییراتی در این خصوص صورت گرفته است.

تعدد جرم در قانون کاهش مجازات:

۱) میان تعدد جرایم مختلف و یکسان، تفکیک صورت گرفته و اگر جرایم متعدد مختلف نباشند، تنها یک مجازات برای آن‌ها تعیین می‌شود، نه چند مجازات.

۲) تعیین حداکثر مجازات درصورت تعدد تا سه جرم، و تعیین بیش از حداکثر مجازات در بیش از سه جرم، دیگر اختیاری است، نه الزامی.

۳) در تعدد جرایم تعزیری درجه هفت و هشت که تاکنون جمع مجازات حاکم بود، زین پس تابع مقررات تعدد سایر جرایم تعزیری است و تنها یک مجازات برای آن‌ها تعیین و فقط مجازات شدیدتر اجرا می‌گردد و در صورت تعدد با این جرایم، سبب تشدید ولو اختیاری مجازات آن‌ها نمی‌شود.

۴) در مورد جرایم فاقد حداقل میزان مجازات یا دارای مجازات ثابت، میزان تشدید اختیاریِ کیفر متهم، با هم محدودتر شده است.

۵) در فرض ترتب نتایج مجرمانه متعدد بر رفتار واحد، که قانون آن را تابع مقررات تعدد مادی و تشدید مربوط به آن می‌دانست، دیگر مانند فرض تعدد معنوی با قضیه رفتار شده و بدون تشدید مجازات، متهم فقط به مجازات جرم اشد محکوم می‌گردد.

۶) در تعدد جرم، محدودیت کاستن از مجازات در اعمال کیفیات مخففه نسبت به متهم برداشته شده است.

متن ماده قانون کاهش حبس تعزیری

در تعدّد جرائم تعزیری، تعیین و اجرای مجازات به ‌شرح زیر است:

• الف- هرگاه جرائم ارتکابی مختلف نباشد، فقط یک مجازات تعیین می شود و در این صورت، دادگاه می¬تواند مطابق ضوابط مقرر در این ماده که برای تعدّد جرائم مختلف ذکرشده، مجازات را تشدید کند.
• ب- در مورد جرائم مختلف، هرگاه جرائم ارتکابی بیش از سه جرم نباشد، حداقل مجازات هر یک از آن جرائم بیشتر از میانگین حداقل و حداکثر مجازات مقرر قانونی است.
• پ- چنانچه جرائم ارتکابی مختلف، بیش از سه جرم باشد، مجازات هر یک، حداکثر مجازات قانونی آن جرم است. در این صورت دادگاه می‌تواند مجازات هر یک را بیشتر از حداکثر مجازات مقرر قانونی تا یک‌ چهارم آن تعیین کند.
• ت- در تعدّد جرائم درجه هفت و درجه هشت با یکدیگر، حسب مورد مطابق مقررات این ماده اقدام می شود و جمع جرائم درجه هفت و درجه هشت با درجه شش و بالاتر سبب تشدید مجازات جرائم اخیر نمی‌شود. در جمع این جرائم با جرائم درجه شش و بالاتر، به طور جداگانه برای جرائم درجه هفت و درجه هشت مطابق این ماده تعیین مجازات می‌شود و در هر صورت مجازات اشد قابل اجراء است.
• ث- در هر یک از بندهای فوق، فقط مجازات اَشد مندرج در دادنامه قابل اجراء است و اگر مجازات اَشد به یکی از علل قانونی تقلیل یابد یا تبدیل شود يا به موجبی از قبیل گذشت شاکی خصوصی، نسخ مجازات قانونی یا مرور زمان غير قابل ‌اجراء گردد، مجازات اَشد بعدی اجراء مي ‌شود و در این صورت میزان مجازات اجراء شده قبلی در اجرای مجازات اَشد بعدی محاسبه می¬شود. آزادی مشروط، تعلیق اجرای مجازات و عفو در حکم اجراء است.
• ج- در هر مورد كه مجازات قانونی فاقد حداقل یا ثابت باشد، اگر جرائم ارتکابی بیش از سه جرم نباشد دادگاه می تواند تا یک ششم و اگر بیش از سه جرم باشد تا یک چهارم به اصل آن اضافه کند.
• چ- در صورتی که در جرائم تعزیری، از رفتار مجرمانه واحد، نتایج مجرمانه متعدد حاصل شود، مرتکب به مجازات جرم اَشد محکوم می شود.
• ح- هرگاه در قانون برای جرمی یکی از مصادیق مجازات‌های مندرج در مواد (۲۳) یا (۲۶) اين قانون به‌ عنوان مجازات اصلی مقرر شده باشد، آن مجازات در هر صورت اجراء می‌شود، حتی اگر مربوط به مجازات غیر اَشد باشد. همچنین اگر مجازات اَشد وفق ماده (۲۵) اين قانون، فاقد آثار تبعی و مجازات خفیف ‌تر دارای آثار تبعی باشد، علاوه بر مجازات اصلی اَشد، مجازات تبعی مزبور نیز اجراء می شود.
• خ- در تعدّد جرم در صورت وجود جهات تخفیف مجازات برای هر یک از جرائم، مطابق مواد (۳۷) و (۳۸) این قانون اقدام می شود.
• د- در صورتی که مجموع جرائم ارتکابی در قانون عنوان مجرمانه خاصی داشته باشد، مقررات تعدّد جرم اِعمال نمی شود و مرتکب به مجازات مقرر در قانون محکوم می شود.

تکرار جرم

زمانی که فردی مرتکب جرمی می شود و برای آن حکم صادر می شود، و این فرد مجددا مرتکب جرم می شود تکرار جرم گفته می شود. تفاوت تکرار جرم و تعدد جرم در بحث صدور حکم است. همانطور که ذکر شد، در تعدد جرم، قبل از صدور حکم قطعی برای جرم متهم، وی مرتکب جرایم دیگری می شود، اما در تکرار جرم حتما باید حکم قطعی صادر شده باشد.

تکرار جرم در جرایم حدی

طبق ماده ۱۳۶ قانون مجازات اسلامی:

«هرگاه کسی، سه بار مرتکب یک نوع جرم موجب حد شود و هر بار، حد آن جرم بر او جاری گردد، حد وی در مرتبه چهارم اعدام است.»

قواعد تکرار جرم در جرایم حدی بدین صورت است که اگر فردی مرتکب یک جرم حدی مثل زنا می شود، در صورتی مشمول تکرار جرم می شود که دو مرتبه دیگر هم مرتکب همان جرم زنا شود.

لذا در صورتی که که فردی ۱ مرتبه مرتکب زنا شود و ۲ مرتبه مرتکب جرم مصرف مسکر مشمول تکرار جرم نمی شود. بلکه هر سه مرد باید جرم واحدی را انجام و برای هرکدام حکم محکومیت صادر شده باشد.

تکرار جرم در جرایم تعزیری با توجه به قانون کاهش مجازات حبس تعزیری

ماده ۱۳۷- هر کس به‌ علت ارتکاب جرم عمدی به موجب حکم قطعی به يكي از مجازاتهای تعزيري از درجه يك تا درجه پنج محكوم شود و از تاریخ قطعیت حکم تا حصول اعاده حيثيت يا شمول مرور زمان اجراي مجازات، مرتكب جرم عمدی تعزيري درجه يك تا شش گردد، حداقل مجازات جرم ارتکابی میانگین بین حداقل و حداکثر مجازات قانونی آن جرم است و دادگاه می تواند وی را به بیش از حداکثر مجازات تا یک چهارم آن محکوم کند.

تخفیف در تکرار جرم

طبق قانون کاهش مجازات حبس تعزیری در تکرار جرائم تعزیری، در صورت وجود جهات تخفیف مطابق مواد (۳۷) و (۳۸) اين قانون اقدام می شود.

ماده ۳۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱/۲/۱۳۹۲:

در صورت وجود یک یا چند جهت از جهات تخفیف، دادگاه می تواند مجازات تعزیری را به نحوی که به حال متهم مناسبتر باشد به شرح ذیل تقلیل دهد یا تبدیل کند:

الف- تقلیل حبس به میزان یک تا سه درجه.

ب- تبدیل مصادره اموال به جزای نقدی درجه یک تا چهار.

پ- تبدیل انفصال دائم به انفصال موقت به میزان پنج تا پانزده سال.

ت- تقلیل سایر مجازاتهای تعزیری به میزان یک یا دو درجه از همان نوع یا انواع دیگر.

ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱/۲/۱۳۹۲:

جهات تخفیف عبارتند از:

الف- گذشت شاکی یا مدعی خصوصی.

ب- همکاری مؤثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن.

پ- اوضاع و احوال خاص مؤثر در ارتکاب جرم، از قبیل رفتار یا گفتار تحریک آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم.

ت- اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار مؤثر وی در حین تحقیق و رسیدگی.

ث- ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری.

ج- کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن.

چ- خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیانبار جرم.

ح- مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم.

تبصره ۱- دادگاه مکلف است جهات تخفیف مجازات را در حکم خود قید کند.

تبصره ۲- هرگاه نظیر جهات مندرج در این ماده در مواد خاصی پیش‌بینی شده باشد، دادگاه نمی تواند به موجب همان جهات، مجازات را دوباره تخفیف دهد.

نتیجه گیری

تعدد جرم به ارتکاب جرایم متعدد گفته می‌شود، مشروط بر اینکه متهم برای اتهامات متعدد پیشین خود به محکومیت کیفری قطعی نرسیده باشد. خواه این جرایم در فواصل کوتاهی تحقق یافته باشد که امکان تعقیب و محکومیت متهم در زمان اندک وجود نداشته است و خواه متهم متواری بوده یا جرایم او به دلایلی کشف نشده باشد.

زمانی که فردی مرتکب جرمی می شود و برای آن حکم صادر می شود، و این فرد مجددا مرتکب جرم می شود، تکرار جرم گفته می شود.

تفاوت تکرار جرم و تعدد جرم در بحث صدور حکم است.

همانطور که ذکر شد، در تعدد جرم، قبل از صدور حکم قطعی برای جرم متهم، وی مرتکب جرایم دیگری می شود، اما در تکرار جرم حتما باید حکم قطعی صادر شده باشد و بعد ان مجددا مرتکب جرم گردد.

سوالات متداول