نکات حقوقی کاربردی، کوتاه و جالب که باید بدانیم

طبق قانون و قواعد حقوقی فرض را بر این امر می گیرند که افراد جامعه دانا و عالم به وضع قانون هستند. این امر به این معنا نیست که واقعا تمام افراد جامعه از تمام قوانین خبردار هستند.

بله به این معناست که اگر اتفاقی حقوقی رخ بدهد که فرد باید پاسخ گو باشد نمی تواند بهانه را این بگیرد که من از حکم قانون خبر نداشتم.

لذا احکامی هم وجود دارند که از نظر اینکه کمتر افرادی در جامعه از آن خبر دارند از این نظر که بسیار جالب هستند مورد توجه قرار می گیرند.

در این نوشته قصد داریم به مقرراتی از قانون اشاره کنیم که ممکن است جالب به نظر برسد و صد البته اثر عملی هم در زندگی افراد خواهد داشت.

فرد نمی تواند تمام اموال خود را وصیّت کند

دقت کنید که بحث اجرای وصیّت زمانی مطرح می شود که فرد در قید حیات نیست.

برای مثال: فرد در حال حاضر در زمان حیات وصیتی می نویسد اما تا زمانی که فوت نشده است می تواند از آن منصرف شود لذا وقتی می گوییم وصیّت، منظور پس از مرگ فرد است چون در زمان حیات فرد می تواند درباره تمام اموال خود تصمیم بگیرد اصلا می تواند تمام اموال خود را به کسی ببخشد و اشکالی ندارد.

اما اگر وصیّت کند برای پس از مرگش در اینجا قانون محدودیت قائل شده است و می گوید فرد از تمام اموال خود فقط می تواند تا یک سوم آن وصیّت کند و اگر بیشتر از آن وصیّت کند صحیح نیست و وقتی صحیح است که ورثه او رضایت بدهند اما دقت کنید که در فرضی که فرد اصلا ورثه ای ندارد در اینکه آیا می تواند به تمام اموال خود وصیّت کند یا خیر اگر چه اختلاف است بین علمای فقه و حقوق اما برخی قائل اند که فرد بدون ورثه در وصیّت کردن اموال خود محدودیتی نخواهد داشت و می تواند تمام اموال خود را وصیّت کند.

مهریه بالا ۱۱۰ سکه

اینکه برخی افراد فکر می کنند تعیین مهریه بالا تر از ۱۰۰ سکه اعتباری ندارد اما این حرف اشتباه است افراد می توانند که بیشتر از این تعداد هم مهریه تعیین کنند. پس مهریه بالا تر از ۱۱۰ سکه قابل وصول است.

نکته دیگر آن که مهریه پس از فوت شوهر هم قابل وصول است از اموال باقی مانده شوهر.

• حتی اگر زن هم فوت شود توسط ورثه زن از شوهر قابل وصول است. اما تفاوت تعیین مهریه تا ۱۱۰ سکه و بیشتر از ۱۱۰ سکه چیست؟

در پاسخ باید گفت که اگر مهریه تا ۱۱۰ سکه باشد مرد حتی اگر توانایی مالی نداشته باشد مکلف به پرداخت است و دادگاه در صورت وجود شرایط سخت مرد و ادعای اعسار وی مهریه را اقساطی می کند.

اما اگر مهریه بالای ۱۱۰ سکه باشد در صورتی قابل وصول است که زن توانایی مالی مرد را اثبات کند در حالی که در کمتر از ۱۱۰ سکه نیازی به این امر نبود و ممکن بود در کمتر از ۱۱۰ سکه مرد حبس بشود در حالی که حبس پرد در مازاد ۱۱۰ سکه ممکن نیست اگرچه می توان اموال وی را توقیف کرد.

پرداخت دیه توسط عاقله

طبق اصول قانون مجازات مسئولیت هر فعل و ترک فعلی با عامل آن است یعنی هر کسی جرمی را مرتکب شود خود باید تاوان بدهد.

به صورت ضرب المثل بخواهیم بگوییم به این معنا که” هر کسی که خربزه بخورد پای لرزشم میشینه.”

اما این اصل که معروف به اصل شخصی بودن مجازات ها است در یک مورد به استثنا خورده است و آن اینکه در قتلی که مستوجب دیه است.

مثل قتل خطای محض (که قتل خطای محض به این شکل است که کسی بدون این که بخواهد و بدون اینکه قصد کشتن کسی را داشته باشد کسی را به قتل می رساند مثالی که در این زمینه همیشه می زنند این است که اگر فردی به قصد شکار تیری رها کند اما به یک انسان بخورد قتل خطای محض است) اگر این قتل با شهادت شاهدان یا بینه یا علم قاضی ثابت شود.

عاقله وی که خواهیم گفت چه کسانی هستند عهده دار پرداخت دیه هستند اما اگر خود فرد اقرار به این قتل کند خود فرد باید دیه را پرداخت کند.

بیشتر بخوانید: نحوه پرداخت دیه توسط بیمه

عاقله چه کسانی هستند و در چه مواردی باید دیه قتل را بپردازند

عاقله خویشان مذکر و مردی هستند که با قاتل رابطه نسبی و خونی دارند یعنی همان هایی که از فرد ارث می برند عاقله وی نیز هستند با این تفاوت که بچه و غیر بالغ در شمار عاقله نیستند و کسانی هم که توانایی مالی ندارند شمال عاقله محسوب نمی شوند و زنان هم عاقله محسوب نمی شوند.

حال در چه قتل هایی عاقله باید دیه را پرداخت کنند؟

• قتل خطای محض اگر با دلیل ثابت شود نه با اقرار
• قتلی که توسط بچه یا صغیر انجام می شود
• قتلی که توسط فرد مجنون انجام می شود

در این موارد عاقله فرد باید دیه را بپردازند.

تفاضل دیه و دادن پول به قاتل

تفاضل دیه یا فاضل دیه همان ما به التفاوت دیه فرد کشته شده یا مقتول با فرد قاتل است که بیشتر در مواردی به کار می رود که یک مرد، مرتکب قتل عمد زنی بشود در اینجا اگر ولی دم زن بخواهد مرد را قصاص کنند باید نصف دیه مرد را به مرد پرداخت کنند اما اگر برعکس این قضیه رخ بدهد یعنی زن یک مرد را به قتل برساند این امر حاکم نیست و ولی دم مرد می توانند بدون هیچ پرداختی زن را قصاص کنند.

البته زمانی که زن توسط به مرد به قتل رسیده ولی دم زن می توانند با قاتل مصالحه کنند و در ازاء مبلغی به هر میزان از قصاص گذشت کنند میزان درخواستی حتی می تواند بیشتر از دیه باشد اما اگر مصالحه نکردند و قصد قصاص داشتند باید نصف دیه را به مرد بپردازند که به خانواده وی می رسد.

تغلیظ دیه

تغلیظ در لغت یعنی شدید کردن و شدت دادن.

دیه در مواردی مبلغی خاص است که توسط مرجع مربوطه یعنی قوه قضاییه اعلام می شود اما در همین اعلام میزان تغلیظ دیه را نیز اطلاع رسانی می کنند.

تغلیظ دیه یعنی اینکه اگر قتل در ماه ها و مکان هایی خاص صورت بگیرد به میزان دیه اصلی یک سوم اضافه می شود و به اصطلاح تغلیظ می شود. پس تغلیظ دیه یعنی بیشتر شدن مبلغ دیه در شرایط عادی.

چه ماه هایی حرام است که قتل غیر عمد در آن شامل تغلیظ دیه است:

ماه محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه و مکانی مثل خانه کعبه

این حکم تغلیظ دیه به شدت مورد انتقاد قرار گرفته اما در حال حاضر حکم قانون محسوب می شود و جنبه اجرایی دارد.

تفاوت دیه اعضای زن با مرد

دیه عضو در زن و مرد یکسان و مساوی است اما این تساوی تا جایی است که دیه اعضای زن تا یک سوم دیه کامل باشد از آن پس دیگر مساوی نیستند و دیه زن نصف می شود.

این مقرره هم که از فقه شیعه و به استناد روایاتی مندرج شده است مورد انتقاد قرار گرفته است مانند موردی که درباره ارث زن و مرد وجود دارد در حالی که ارث در قرآن صراحت دارد.

اما در حکم خدا درباره امثال ارث باید گفت خداوند حکیم است و قطعا به امر قبیح حکم نخواهد کرد به همین علت شاید عقل و ذهن بشر نتواند از فلسفه و علت تمام احکام خدا علم پیدا کند.

در هر حال دیه اعضای زن در این مور است که اگر مرد، برای مثال انگشت هایی از زن را قطع کند اگر دیه این انگشت ها تا یک سوم دیه باشد می تواند مرد را قصاص کند بدون پرداخت هیچ مبلغی اما اگر مرد در قطع اعضای زن از یک سوم فراتر رود مثلا ۵ انگشت زن را قطع کند در اینجا زن زمانی می تواند مرد را قصاص کند در ۵ انگشت،که نصف دیه آن را به مرد بدهد و سپس قصاص کند.

بیشتر بخوانید: دیه دست و پا چقدر است مصوبه سال ۹۹

امکان کشتن زن توسط مرد

طبق ماده ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی:

هر گاه مردی همسر خود را در حال زنا با مرد اجنبی مشاهده کند و علم به تمکین زن داشته باشد، می ‏تواند در همان حال آنان را به قتل برساند.

این امر شرایطی دارد اینکه مرد حتما باید زن خود را با رضایت کامل در حال زنا ببیند و اگر در حالتی غیر از زنا ببیند و وی را به قتل برساند قصاص خواهد شد اما اگر در حال زنا ببیند و وی را به قتل برساند از قصاص معاف خواهد شد. زیرا قانون گذار مستقیما وی را از این قصاص معاف کرده است.

کشتن مرد در حال خیانت و زنا با دیگری

• سوالی که پیش می آید اگر زنی همسر و شوهر خود را در حال زنا با زنی دیگر ببیند آیا اگر همسر خود را به قتل برساند قصاص می شود؟

در پاسخ باید گفت که اگر چه قانون گذار اجازه قتل را فقط به مرد داده است اما به زن این حق را نداده است اما با دقت بیشتر می توان گفت در اینجا زن اگر مرد و همسر خود را به قتل برساند به علتی دیگر قصاص نخواهد شد علت آن هم این است که طبق قانون افرادی مهدور الدم هستند مثل فرد زانی که زنای محصنه کرده است حال در اینجا هم زن کسی را به قتل رسانده که مهدور الدم بوده اگرچه زن در اینجا ممکن است به حبس محکوم شود اما به قصاص که مجازات اصلی است محکوم نخواهد شد.

پس در نتیجه اگر زنی مرد خود را در حال زنا با دیگری ببیند و وی را بکشد نه به استناد ماده ۶۳۰ اما به استناد دیگر مواد مانند ماده ۳۰۲ می تواند از قصاص معاف شود.

قتل غیر مسلمان توسط مسلمان

در قصاص شرط است که طرفین یعنی قاتل و مقتول در دین مساوی باشند حال اگر یک مسلمان یک کافر را به قتل برساند قصاص نخواهد شد و باید دیه را بدهد و تعزیر خواهد شد.

اما برعکس اگر کافری مسلمان را به قتل برساند یا کافر دیگری را به قتل برساند قصاص خواهد شد.

نکته ای دیگر که جالب خواهد بود این است که اگر مرد کافر، زن مسلمان را به قتل برساند ولی دم زن مسلمان بدون پرداخت مبلغی می تواند مرد غیر مسلمان را قصاص کند در حالی که اگر مرد مسلمان زن را به قتل برساند زن ولی دم زن برای قصاص باید نصف دیه را بدهد.

تکلیف ارث زمانی که زن تنها وارث است

در بحث ارث داریم که اگر از تقسیم ارث چیزی اضافه بماند بین بقیه وراث تقسیم می شود به جز زوج و زوجه و در فرض دیگر اگر زوج و نه زوجه تنها وارث باشد هم سهم خود را از ارث زن می برد و هم باقی مانده را خواهد برد.

اما اگر همین قضیه برعکس شود یعنی زوجه یا زن تنها وارث باشد فقط سهم معین خود یعنی یک چهارم را خواهد برد و بقیه ارث به کی نخواهد رسید و پس از تشریفاتی به خزانه دولت واریز می شود راه حل فرار از این قضیه این است که مرد قبل از فوت اموال خود را به نفع زن خود وصیّت کند یا قبل از مرگ اموال خود را به نام زن بزند.

نتیجه گیری

در این نوشته نکات جالب و کاربردی را که در زندگی افراد کاربرد دارد اشاره کردیم مثل بحث ارث و وصیّت که در بالا تفصیلا توضیح دادیم.

یا بحث قتل زن توسط مرد یا اینکه اگر مرد زن خود را در حال خیانت ببیند چه جریانی خواهد داشت را در بالا مشروح توضیح دادیم این نکاتی بود که دانستن آن خالی از لطف نخواهد بود البته نکات کاربردی حقوق منحصر به این تعداد نخواهد بود.

سوالات متداول