دعاوی کیفری چیست و شامل چه مواردی است؟ (به همراه مثال های مرتبط)

به طور کلی و در یک اصطلاح عامیانه و رایج، هرگونه اختلاف و منازعه ای که مابین دو یا چند نفر با یکدیگر مطرح می شود را دعوا می نامند. اما این موضوع در علم حقوق متفاوت از عرف و معنای جامعه می باشد به طوری که از دعوا تقسیم بندی های متفاوتی ارائه نموده اند.

که یکی از این تقسیم بندی ها به دعوای حقوقی یا کیفری می باشد.

اما ما در این نوشتار قصد داریم به دعاوی کیفری، شرایط و آثار وارد بر آن و به چند نمونه از رایج ترین آنها در این متن بپردازیم.

منظور از دعاوی کیفری چیست؟

سرچشمه و مبنای دعاوی کیفری از جرائم و مجازات ها به وجود آمده است که به طور کلی دعوای یا شکوائیه ی کیفری، اقدامی است که به موجب آن شخص یا اشخاصی که به واسطه ی رفتار دیگری، جان، مال، آبرو وی مورد تعرض قرار گرفته است، به جهت احقاق حق و جلوگیری از اقدامات متعرض به محاکم قضایی متوسل شود را دعوا یا شکوائیه کیفری می گویند.

چه مواردی مشمول دعاوی کیفری می شوند؟

مساله ای که موجب تفاوت بین دعاوی حقوقی، خانواده و کیفری از یکدیگر می باشد؛ تفاوت در منشا و منبع ایجاد حق و موضوع مورد حکم این قبیل دعاوی از یکدیگر می باشد.

در دعاوی کیفری منشا ایجاد حق از جرم و جنایت سرچشمه می گیرد.

در حالی که دعاوی حقوقی و خانواده از ارتباط و مراوده افراد با یکدیگر در امور قراردادها، اسناد، رابطه ی زوجیت و… به وجود خواهد آمد.

همچنین موضوع مورد حکم دعاوی کیفری اصولا محدود به جبران خسارت مالی، حبس، شلاق، تبعید، جزای نقدی و… بسته به نظر قاضی و البته مجازات قانونی جرم ارتکابی می باشد.

برای مثال در جرم کلاهبرداری، علاوه بر تعیین حبس بین یک تا هفت سال برای مرتکب جرم، جزای نقدی معادل اموالی که با کلاهبرداری حاصل شده است، استرداد کلیه اموال و منافعی که از اموال مال باختگان حاصل شده است به صاحبان آنها محکوم می شود.

همچنین در صورت محکومیت کیفری شخص در صورت اشتغال در مشاغل دولتی از خدمت منفصل می شود و بسته به نوع جرم حتی پس از اجرای مجازات (در مثال فوق تحمل حبس ملاک است) از یک سری حقوق اجتماعی محروم می شود.

برای مثال تا مدت زمانی نمی تواند در ادارات دولتی استخدام شود، نمی تواند به مشاغلی همچون قضاوت و وکالت اشتغال یابد و…

جدای از تمامی مجازات ها و محرومیت فوق در صورت محکومیت یک دعوای کیفری، قانون این اختیار را برای قاضی صادر کننده به وجود آورده است که علاوه بر حکم مجازات قانونی جرم که می تاند حبس، شلاق، جزای نقدی یا … باشد، با توجه به جرم ارتکابی، وی را ملزم به انجام رفتار های دیگری بنماید.

برای مثال مجرم را از رانندگی با وسایل نقلیه موتوری یا داشتن دسته چک منع نماید، یا مجرم را ملزم به تحصیل یا یادگیری حرفه و شغلی محکوم نماید.

چگونه اقدام به طرح دعوای کیفری نماییم؟

در این خصوص لازم است که شاکی با به همراه داشتن کلیه مدارک ثابت کننده ادعای خود، به دادسرای محل وقوع جرم مراجعه نموده و پس از پرداخت هزینه دادرسی (صد هزار ریال) نسبت به ثبت دعوا و شکوائیه ی خود اقدام نماید.

همچنین می تواند با مراجعه به هریک از دفاتر خدمات قضایی و پرداخت هزینه دادرسی نسبت به ثبت شکوائیه خود اقدام نماید.

طریقه و روند رسیدگی به دعاوی کیفری چگونه است؟

به طور کلی رسیدگی در امور کیفری در قانون و رویه قضایی ما به صورت دو مرحله ای می باشد.

یعنی اگر شخصی نسبت به علیه شخص یا اشخاصی یک دعوا و شکوائیه کیفری مطرح نماید، ابتدا برای انجام تحقیقات مقدماتی از متهم، شاکی، شهود و مطلعین و به طور کلی بررسی دلایل و مدارک توسط بازپرس و دادسرا صورت خواهد گرفت.

و چنانچه بازپرس پس از پایان رسیدگی به موضوع با توجه به محتویات پرونده، نظر بر جرم بودن عمل ارتکابی و قابل انتساب بودن جرم به متهم و مظنونین در پرونده می باشد، با صدور قرار جلب دادرسی، پرونده را نزد دادستان فرستاده تا دادستان نیز درصورت هم عقیده بودن با او با صدور کیفر خواست، موضوع را به دادگاه های کیفری ارسال نماید.

پس از ارسال پرونده به دادگاه کیفری، قاضی رسیدگی کننده می توانند مجددا تحقیقات از طرفین به عمل آورد، و در نهایت اگر اقدام دیگری را لازم نداند با صدور حکم رسیدگی به دعوا را خاتمه دهد.

اما در برخی از موارد، مطابق با قانون آئین دادرسی کیفری؛ پرونده در دادسرا به جهت انجام تحقیقات ارسال نمی شود بلکه مستقیما برای رسیدگی پرونده به دادگاه ارجاع داده می شود.

این موارد عبارتند از:

جرائمی که مجازات آنها حداکثر تا شش ماه حبس تعزیری باشد،جرائم منافی عفت، جرائمی که مرتکب آن اطفال زیر پانزده سال باشند، جرائمی که در شهرهای کوچک (بخش) ارتکاب یافته که فاقد دادسرا باشند.

انواع دادگاه های کیفری

دادگاه ها در امور کیفری، برخلاف امور حقوقی از انواع و اقسام مختلفی برخوردار می باشند که با توجه به نوع و شخصیت مجرم ارجاع و مورد رسیدگی واقع می شوند.

جهت بیان توضیح بیشتر در این باره باید اذعان داشت که، دادگاه های کیفری به دادگاه کیفری یک، کیفری دو، انقلاب، نظامی، روحانیت، اطفال و نوجوانان تقسیم می شود.

دادگاه کیفری یک به جرائمی که مجازات آنها اعدام یا حبس ابد، حبس تعزیری بیشتر از ده سال باشد، جرائم سیاسی و مطبوعاتی، جرائمی که می بایست دیه بیش از نصف دیه کامل به شاکی پرداخت شود رسیدگی خواهد کرد.

اما رسیدگی در دادگاه انقلاب بر خلاف دادگاه کیفری یک، بر اساس نوع جرم می باشد، مطابق با ماده ۳۰۳ قانون آئین دادرسی کیفری، جرائمی همچون؛ جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور، محاربه و افساد فی‌الارض، بغی، تبانی و اجتماع علیه جمهوری اسلامی ایران یا اقدام مسلحانه یا احراق، تخریب و اتلاف اموال به منظور مقابله با نظام، توهین به مقام بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام رهبری، تمام جرایم مربوط به مواد مخدر، روان‌گردان و پیش ‌سازهای آن و قاچاق اسلحه، مهمات و اقلام و مواد تحت کنترل.

رسیدگی در دادگاه های نظامی و روحانیت نیز بر اساس شخصیت مجرم بوده و در صورتی که ارتکاب جرم در حین انجام وظیفه بوده باشد در هریک از این دو دادگاه قابل طرح و رسیدگی خواهد بود.

دادگاه اطفال و نوجوانان نیز در صورتی که سن مرتکب در حین ارتکاب جرم کمتر از هجده سال تمام باشد، موضوع به دادگاه اطفال و نوجوانان برای رسیدگی ارجاع خواهد شد.

و اما در ارتباط با دادگاه کیفری دو که به دادگاه عمومی نیز مشهور می باشد.

در صورتی که عمل مجرمانه ای مطابق با آنچه که در خصوص دادگاه های کیفری بیان شد شامل هیچ کدام از دادگاه کیفری فوق نشود، موضوع به دادگاه کیفری دو برای رسیدگی ارجاع خواهد شد.

برای مثال جرائم ناشی از تخلفات رانندگی، شرب خمر، توهین و بسیاری از جرائم

نکته ای که می بایست در این باره توجه نمود، رسیدگی در دادگاه های کیفری یک و انقلاب با حضور سه قاضی انجام خواهد شد.

نتیجه گیری

در پایان و به عنوان نتیجه گیری کلی از آنچه که بیان شد؛ دعاوی کیفری جرائم و مجازات ها و اقداماتی که به نوعی مال، جان، آبرو و حیثت قربانی را مورد خدشه و تعرض قرار می دهد را شامل می شود.

اما مساله ی دیگر در دعاوی کیفری، موضوع مورد حکم، که ممکن است مواردی مختلفی از جمله حبس، شلاق و… را شامل شود و البته محاکم و دادگاه های مختلفی است که با توجه به نوع جرم، شخصیت مجرم مورد رسیدگی قرار می گیرد می باشد.

سوالات متداول