نزول خوار یا رباخوار کیست و مجازات آن‌

امروزه با توجه به وضعیت بد اقتصادی که بر کشور حاکم شده است، همچنین افزایش بدون ضابطه قیمت ها، بی ارزش شدن وجه رایج کشور و… قشر وسیعی از جامعه به ویژه قشر ضعیف و متوسط جامعه در مضیقه قرار دارند و بعضا در تامین نیاز های روزمره و وضعیت معیشتی خود با مشکلات عدیده ای دست و پنجه نرم می کنند که این موضوع بیش از هر زمان دیگری احساس می شود.

متاسفانه وعده وعید ها و گشایش های اقتصادی دولت خدمتگزار هم تا به حال کمکی به بهبودی اوضاع نداشته است و مردم ناچار هستند برای رفع نیاز های خود راه و روش دیگری را در پیش بگیرند.

یکی از این راه ها متوسل شدن به بانک ها، موسسات قرض الحسنه جهت اخذ وام و تسهیلات است.

همانطور که می دانیم اخذ وام جدای از بهره های نسبتا بالا جهت بازپرداختن آن، نیازمند به ضامن و طی تشریفات طولانی و طاقت فرسا است که بسیاری از ادامه فرایند منصرف می شوند.

اما راه دیگری که افراد به ناچار به آن متوسل می شوند نزول است. که هم پیچیدگی ها و تشریفات اخذ وام را ندارد و هم طریقه اخذ آن راحت تر است. در این متن قصد داریم به بررسی ابعاد و آثار وارده بر پول های نزولی بپردازیم.

نزول چیست و نزول خوار کیست؟

همانطور که مستحضر هستید بسیاری از قوانین امروزی ما، سرچشمه ای از فقه و شریعت دارد که بر اساس آن قانون گذاری صورت گرفته است.

نزول یا همان ربا نیز ابتدا در فقه ما ممنوعیت یافته و به قانون ما نیز منتقل شده است.

شاید تعریف به عمل در قانون از ربا کمی مبهم به نظر برسد.

مطابق با ماده ۵۹۵ قانون مجازات اسلامی، کتاب تعزیرات، هر نوع توافق بین دو یا چند نفر تحت هر قراردادی از قبیل بیع، قرض، صلح و امثال آن جنسی را با شرط اضافه با همان جنس مکیل و موزون معامله نماید و یا زائد بر مبلغ پرداختی، دریافت نماید ربا محسوب و جرم شناخته می‌شود.

در این باره باید گفت که ربا یک نوع قرارداد و توافق دو طرفه بین طرفین است که ربا دهنده مبلغ معینی را به ربا گیرنده می دهد و ربادهنده صرف نظر از این که مبلغ پرداختی صرف چه کاری شده است یا در صورت سرمایه گذاری با وجه پرداختی چه مقدار سود و زیان به سرمایه وارد شده است ظرف مدت مشخص، مبلغ مشخص شده از قبل را مالک می شود.

برای مثال شخصی مبلغ صد میلیون تومان از کسی که دارای سرمایه است دریافت می کند تا با امید کسب سود و منفعت در شغل و حرفه خود، در مدت مثلا ۶ ماهه، صد و پنجاه میلیون تومان به صاحب سرمایه بپردازد.

انواع ربا

در قانون مجازات اسلامی سخنی از انواع ربا به میان نیامده است اما با بررسی سایر متون و قوانین فقهی و حقوقی، ربا دارای انواع مختلفی است که به ربای قرضی و ربای معاملی تقسیم می شود. ربای قرضی دقیقا همان معنا و مفهوم قانون گذار در قانون مجازات اسلامی است.

اما ربای معاملی که در قانون مجازات اسمی از آن برده نشده است عبارتست از؛ یکی از طرفین معامله در موضوع معامله واحد، بیشتر از آنچه که مستحق است دریافت می نماید.

برای مثال شخصی احتیاج به دریافت صد کیلو برنج دارد. شخصی دیگر با آگاهی از این موضوع صد کیلو برنج به شخص محتاج می دهد ولی شرط می کند در موقع برگرداندن و ادای دین به جای صد کیلو برنج، صد و بیست کیلو برنج تحویل دهد که در صورت رضایت و توافق در این موضوع ربا معاملی محقق شده است.

نکته قابل تامل در این خصوص لزوم اتحاد هر دو جنس است. یعنی اگر ابتدا برنج تحویل داده شود و بعد مقرر شود به جای و به عبارتی به عوض برنج، گندم تحویل داده شود در این فرض ربا محقق نشده است.

مجازات ربا خوار

مطابق با قانون مجازات اسلامی این عمل جرم بوده و برای طرفین معامله ربوی و همچنین درصورتی که شخصی واسطه ی انجام معامله ربوی بوده باشد مجازات تعیین کرده است که به شرح زیر است؛

مطابق با ماده ۵۹۵، مرتکبین اعم از ربادهنده، رباگیرنده و واسطه بین آنها علاوه بر رد اضافه به صاحب مال به شش ماه تا سه سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق و نیز معادل مال مورد ربا به عنوان جزای نقدی محكوم می گردند.»

در چه صورتی ربا مجازات ندارد؟

شاید برایتان جالب باشد جرم ربا که از مجازات نسبتا سنگینی برخوردار است در مواردی قابل مجازات نمی باشد.

اولین مورد در خصوص ربای بین پدر و فرزند، زن و شوهر و مسلمان از کافر است که علی رغم اینکه این عمل جرم محسوب می شود ولی در صورتی که روابط گفته شده بین افراد اثبات شود، برای عمل ارتکابی مجازات تعیین نمی شود و شخص از مجازات معاف می شود.

اما مهم ترین مورد که فقط مختص ربا دهنده است (منظور کسی است که ربا را به عنوان ادای دین پرداخت می کند) شخصی است که مضطر بوده است و چاره ای جز انعقاد قرارداد ربوی و پرداخت ربا نداشته است.

سود بانکی و ربا

موضوع چالش برانگیزی که در خصوص عملیات های بانکی امروزه مطرح است بحث سود بانکی است.

مطابق با آنچه که در خصوص ربا و معاملات ربوی گفته شد، سود بانکی شباهت بسیار زیادی به ربا دارد و این مورد بین فقها و مراجع تقلید منجر به اختلافاتی شده است که مختصرا به ذکر چند مورد از نظریات آنها می پردازیم.

آیت الله العظمی خامنه‌ای

عملیات بانکی که به تصویب مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان رسیده، اشکال ندارد.

مرحوم آیت الله العظمی بهجت

سود سپرده ربا و حرام است؛ مگر با معامله شرعیه در قبال سود معین. به این صورت که با سود یک معامله شرعیه انجام دهد، مثلاً یک خودکار را از بانک بخرند به مبلغ سود، به شرط آن که بانک فلان مبلغ وام به او پرداخت کند، مانعی ندارد.

آیت الله العظمی نوری همدانی

اگر متصدیان بانک ها را وکیل کنند که از آن پول ها در فعالیت های اقتصادی به کار گرفته شود و مبلغی از منافع را به صاحبان پول بدهند، مانعی ندارد.

بازپرداخت وام و تسهیلات بانکی و ربا

این مورد نیز از سری اختلافات و مشکلات بین مردم و بانک هاست که تبدیل به موضوع حل نشدنی شده است.

این موضوع نیز همانند موضوع قبلی دارای نظرات مختلفی بین مراجع تقلید است و به عنوان جمع بندی از بیانات آنها باید گفت که اگر وام اعطایی به منظور ساخت یا خرید خانه و… باشد عنوان قرض نداشته و تابع احکام سایر قراردادها ازجمله اجاره و… است و اگر شرایط شرعی در آن رعایت شود اشکالی ندارد.

هرچند متاسفانه بانک ها مقررات و شرایط شرعی را در این خصوص اعمال نمی کنند و هیچ نظارتی نیز در این خصوص صورت نمی گیرد.

نتیجه گیری مبحث

در پایان به عنوان نتیجه گیری از آنچه که گفته شد، ربا یک نوع توافق دو طرفه است که شخصی با رضایت کامل مبلغی را به عنوان قرض دریافت می کند تا در موعد معین مبلغی بیشتر از آنچه که دریافت کرده است به قرض دهنده پرداخت کند.

ربا امروزه بسیار رواج یافته و حتی شائبه هایی در خصوص ربوی بودن تسهیلات بانکی وجود دارد. اما باید بیان داشت در صورتی که شخصی در پرداخت ربا مضطر بوده بوده باشد و همچنین سایر موارد گفته شده شخص مجازات نخواهد شد.

سوالات رایج