تفاوت دادستان و قاضی وظایف هر کدام از آنها

از آنجایی که رسیدگی کیفری در محاکم قضایی ما به صورت دو مرحله ای می باشد؛ در طول روند رسیدگی علاوه بر اینکه می بایست تشریفات و مراحل قانونی مختلفی را برای رسیدن به هدف و مقصود خود طی کنیم، الزاما با افراد و مقامات قضایی مختلفی در ارتباط با موضوع روبه رو خواهیم شد که البته با یکدیگر در خصوص وظیفه و مسئولیت متفاوت می باشند.

در این نوشتار قصد داریم به بررسی وظایف دادستان و قاضی محاکم کیفری و در نهایت به تفاوت های موجود بین آنها بپردازیم.

دادستان کیست؟ وظایف دادستان چیست؟

بسیاری از افراد با مسئولیت و وظایف، مقامات و اشخاص حاضر در دادسراها و دادگاه ها آشنایی کامل ندارند. یکی از مسئولین قضایی که وظایف آن بعضا  با بازپرس و یا قاضی دادگاه به اشتباه گرفته می شود دادستان می باشد.

به موجب قانون آئین دادرسی کیفری:

ریاست دادسرا برعهده دادستان می باشد و دادستان از این حق و اختیار قانونی برخوردار می باشد که به کلیه اعمال و اقدامات کارکنان، دادیاران، بازپرس در مواردی که قانون اجازه داده باشد نظارت داشته باشد.

همچنین قانون جدای از حق نظارت و ریاست بر کارکنان و مقامات در دادسرا، نظارت و ریاست بر کلیه ضابطان قانونی را در ارتباط با شغل و وظیفه خود در اختیار دادستان قرار داده است.

مسئله ی دیگری که دادستان در آن نقش اساسی دارد مربوط به تصمیمات اتخاذ شده از سوی بازپرس و دادیار در خصوص موضوعات و پرونده هایی که روند رسیدگی آنها در دادسرا به پایان رسیده است می باشد.

در تشریح  و بیان جزئیات باید گفت که:

هرگاه بازپرس و یا دادیار نسبت به موضوعی رسیدگی کرده و قصد دارد تصمیم نهایی خود را در خصوص توجه اتهام به متهم (صدور قرار جلب به دادرسی) یا عدم وجود اتهام (صدور قرار منع تعقیب) صادر نماید این تصمیم می بایست به تائید دادستان برسد.

همچنین اگر دادستان با این موضوع موافقت نماید، می بایست کیفرخواست صادر و به دادگاه کیفری ارسال شود، که البته صدور کیفرخواست نیز از جمله وظایف دادستان محسوب می شود.

مضافا بر اینکه اگر قبل از تصمیم نهایی بازپرس یا دادیار؛ به جهت جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم، اقدام به صدور قرار بازداشت نمایند این تصمیم نیز باید به تائید دادستان برسد.

اما وظایف دادستان محدود به دادسرا نمی باشد و قانون در مواردی حضور وی یا نماینده دادستان را در دادگاه الزامی می داند.

مطابق با قانون آئین دادرسی کیفری، چنانچه موضوع جرم در صلاحیت دادگاه کیفری یک باشد (برای مثال جرم قتل عمدی، جرائم که مجازات های آن حبس بیش از ده تا پانزده سال باشد به شرطی که جنبه امنیتی نداشته باشد) حضور دادستان یا نماینده وی برای دفاع از کیفر خواست صادره در مرحله دادسرا که توسط دادستان صادر شده است الزامی می باشد.

اجرای حکم نیز ارتباط مستقیمی با وظایف دادستان دارد. زیرا مطابق با قانون آئین دادرسی و کیفری و اجرای احکام، وظیفه نظارت بر اعمال مامورین اجرای احکام با دادستان می باشد و به نوعی حکم تحت نظر دادستان اجرا می شود.

دادستان و حقوق عامه

آنچه که تا به حال بیان شد اهم وظایف دادستان در مراجع کیفری می باشد. اما قانون گذار وظایف بیشتری را برای دادستان حتی در مراجع حقوقی و غیر کیفری در نظر گرفته است.

به موجب ماده ۱۲۲۴ قانون مدنی:

حفظ و نظارت در اموال صغار و مجانین و اشخاص غیر رشید مادام که برای آنها قیم معین نشده به عهده مدعی‌العموم (دادستان) خواهد بود. طرز حفظ و نظارت مدعی‌العموم به موجب نظامنامه وزارت عدلیه (منظور قوه قضاییه می باشد) معین خواهد شد.

همچنین در مواردی که اقدام به تعیین قیم برای صغار، مجنون و … می شود این موضوع می بایست به اطلاع دادستان برسد.

همچنین دادستان  یا نماینده وی بر کلیه ی اعمال قیم نظارت خواهد داشت.

قاضی کیست و چه وظایفی دارد؟

همانطور که بیان شد؛رسیدگی کیفری در قوانین ما دو مرحله ای می باشد. مرحله اول انجام تحقیقات و بررسی اولیه موضوع، و در صورت جرم تشخیص دادن عمل، صدور قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست و ارجاع به دادگاه برای بررسی بیشتر و صدور حکم.

قاضی یک دادگاه بسته به نوع جرم در صورتی که تحقیقات مرحله دادسرا را کامل بداند و عمل دیگری را برای اتخاذ تصمیم نهایی لازم نداند، اقدام به صدور حکم می نماید.

اگرچه می تواند مجددا از شاکی، متهم، شهود و مطلعین تحقیق به عمل آورد، اگر نیاز باشد موضوع را به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع دهد، از مراجع قانونی و ذی صلاح در خصوص موضوع استعمالات لازم را اخذ نماید و…

این موضوع در خصوص  قضات حاضر در محاکم حقوقی، خانواده و شورای حل اختلاف هم صدق می کند با این تفاوت که، کلیه اقدامات و رسیدگی اولیه توسط خود آن ها به عمل می آید و دیگر دادسرا جایگاهی در این باره ندارد.

تفاوت وظایف دادستان و قاضی

به طور کلی در این باره می بایست بیان شود که:

دادستان نماینده جامعه و افرادی که توانایی برخورداری از حقوق خود نمی باشند است و وظیفه دارد به جهت اثبات و احقاق حق و جلوگیری از تضییع حق در محاکم قضایی حاضر شده و برای اثبات ادعاهای خود مطابق با قوانین موجود دلایل ارائه نماید و حتی در مواردی نسبت به حکم صادره از دادگاه اعتراض نماید.

اما قاضی یک شخص بی طرف در دعوا می باشد و وظیفه آن رسیدگی به دلایل طرفین دعوا و دادستان می باشد.

و همچنین دارای وظیفه  شرعی و قانونی می باشد که حقوق طرفین دعوا را تضمین  نموده، و با استقلال کامل به اتهام انتسابی اشخاص رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید.

پس همانطور که بیان شد:

دادستان حق صدور احکام را ندارد و فقط حق ارائه دلایل به جهت اثبات ادعای خود را دارد. اما این موضوع دقیقا برعکس وظایف قاضی می باشد چرا که وظیفه قاضی صدور حکم مطابق با دلایل و دفاعیات طرفین دعوا بوده و حق ندارد به جهت اثبات یا عدم اثبات موضوع دلیل و مدرک ارائه نماید. (مطابق با قاعده منع تحصیل دلیل)

جدا از موارد بیان شده؛ هر قاضی مطابق با صلاحیت و ضوابط پیش بینی شده در قوانین، حق رسیدگی به موضوع را دارا می باشد.

برای مثال قاضی دادگاه کیفری فقط به جرائم موجود در پرونده رسیدگی و حکم صادر می کند و نسبت به امور خانواده مانند طلاق، تمکین صلاحیت رسیدگی ندارد.

درحالی که دادستان از آنجایی که نماینده جامعه و مقام تعقیب محسوب می شود مطابق با موارد گفته شده، حق ورود به بسیاری از موارد اعم از حقوقی و کیفری را نیز دارا می باشد.

نتیجه گیری

در پایان و به عنوان نتیجه گیری کلی از آنچه که بیان شد؛ در روند رسیدگی در محاکم قضایی ممکن است با اشخاص و مقامات قضایی مختلفی روبه رو شویم که هرکدام مطابق با قانون وظایف منحصر به خود را دارا می باشد.یکی از مقامات قضایی که دارای وظایف بسیار زیاد و البته تاثیرگذاری می باشد دادستان نام دارد.

به طور کلی دادستان حق نظارت بر کلیه ی ضابطان، مامورین اجرای احکام، دادیاران و کارمندان قضایی را دارا می باشد و در مواردی که به آن اشاره شده، بر اعمال قیم که برای صغیر تعیین می شود نیز نظارت دارد.

سوالات رایج