دانستنی هایی در مورد شهادت شهود

شهادت یکی از دلایلی است که می توان با آن دعوا را اثبات نمود. شهادت به عنوان یکی از دلایل محکم در اثبات حق، ادعا و یا رد آن مورد پذیرش قضات  بوده است.

البته شهادت در محاکم ایران در صورتی پذیرفته می شود که هم شاهد، واجد شرایط باشد و هم شهادت، طبق ضوابط و مقررات قانونی باشد و هم حدنصاب و جنسیت مقرر در قانون رعایت گردد که از مجموع آنها با عنوان شرایط کمی و کیفی شهادت یاد می شود.

تعریف شهادت

شهادت، اعلام کردن انجام یا عدم انجام جرم توسط شخصی غیر از اشخاص دعواست.

طبق ماده ۱۷۴ قانون مجازات اسلامی: شهادت عبارت از اخبار شخصی غیر از طرفین دعوی به وقوع یا عدم وقوع جرم توسط متهم یا هر امر دیگری نزد مقام قضائی است.

ارزش شهادت

دو نظریه در خصوص ارزش شهادت وجود دارد:
به موجب یک نظریه، شهادت شهود در اثبات دعاوی مدنی موضوعیت دارد؛ یعنی پس از انجام تشریفات ادای شهادت، و استماع شهادت شهود، قاضی باید بر اساس شهادت، رای صادر کند.

اما نظریه دیگری میگوید شهادت، وسیله‌ای جهت اثبات دعاوی است و جنبه طریقیت دارد. یعنی قاضی الزامی به صدور رأی بر اساس شهادت شهود ندارد و می تواند شهادت را نپذیرد.
حقوق ایران نظریه دوم را پذیرفته و به موجب ماده ۱۷۱ا قانون آیین دادرسی کیفری: چنانچه دادگاه، شهود معرفی شده را واجد شرایط قانونی تشخیص دهد شهادت آنان را می پذیرد والاّ رد می‌کند.

شرایط شاهد

در مواردی که قاضی به شهادت شاهد استناد می کند، لازم است شاهد دارای شرایط زیر باشد:

• بلوغ
• عقل: اگر شاهد، مجنون ادواری باشد، یعنی گاهی روان سالم و گاهی روان مجنون داشته باشد؛ شهادت وی پذیرفته می شود مشروط به اینکه هم در زمان تحمل( دیدن ) شهادت و هم در زمان ادای شهادت، دارای سلامت روان باشد.
• ایمان
• طهارت مولد
• عدم وجود انتفاع شخصی برای شاهد یا دفع ضرر از وی
• عدم وجود دشمنی دنیوی بین شاهد و طرفین دعوا
• عدم اشتغال به تکدی و ولگردی

بیشتر بخوانید: تفاوت خلع ید با تخلیه ید

شهادت شخص فراموشکار

 شهادت اشخاص غیر عادی، مانند فراموشکار(ساهی) به عنوان شهادت شرعی معتبر نیست؛ مگر آنکه قاضی به عدم فراموشی، سهو و امثال آن در مورد شهادت علم داشته باشد

جرح و تعدیل شاهد یعنی چه؟

حتی اگر یکی از شرایط شاهد وجود نداشته باشد، اصطلاحاً موجب جرح شاهد است. یعنی شهادت او محکم نیست و می توان آن را رد کرد.

جرح شاهد عبارت از شهادت دادن بر نداشتن یکی از شرایطی که قانون برای شاهد شرعی مقرر کرده است و تعدیل شاهد عبارت از شهادت بر وجود شرایط مذکور برای شاهد شرعی است.

تعداد شاهد در اثبات جرم

نصاب شهادت در کلیه جرائم، دو شاهد مرد است مگر در زنا، لواط، تفخیذ و مساحقه که با چهار شاهد مرد اثبات می گردد.

برای اثبات زنای موجب حد جلد، تراشیدن و یا تبعید، شهادت دو مرد و چهار زن عادل نیز کافی است.

زمانی که مجازات غیر از موارد مذکور است، حداقل شهادت سه مرد و دو زن عادل لازم است. در این مورد هرگاه دو مرد و چهار زن عادل به آن شهادت دهند تنها حد شلاق، ثابت می شود. جنایات موجب دیه با شهادت یک شاهد مرد و دو شاهد زن نیز قابل اثبات است.

تعارض شهادت با شهادت شهود دیگر

استناد به شهادت شهود به عنوان ادله دعوا، به طور همزمان و از چند شاهد ممکن است و بنابراین تعارض بین شهادت شهود طرفین دعوی بسیار رایج است. در این صورت دادگاه با شهادت متعارض مواجه می شود.

به نظر می رسد در صورت بروز چنین وضعیتی علی رغم ماده ۲۴۱ قانون آیین دادرسی مدنی که تشخیص ارزش شهادت را به محکمه واگذار کرده است ماده ۱۸۵قانون مجازات ۹۲ میگوید: در صورت وجود تعارض بین دو شهادت شرعی، هیچ یک معتبر نیست.

تناقض شهادت شاهد

علیرغم اینکه شهادت یکی از ادله ی محکم در اثبات دعوی است؛ اما طبق حقوق ایران، قاضی الزامی ندارد که شهادت را بپذیرد و در صورتی که آن را موافق روند منطقی پرونده نداند، یا به صلاحیت شاهد مشکوک باشد، آن را رد می کند. در موردی که قاضی تناقضی در شهادت شاهد بیابد، می تواند آن را به عنوان دلیل قبول نکند.

ارزش شهادت خویشان و نزدیکان

در قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۱۸، قانونگذار وجود قرابت نسبی یا سببی تا درجه سوم از طبقه دوم را مانع پذیرش شهادت می دانست. با تصویب قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹، قانونگذار در خصوص حکم شهادت نزدیکان سکوت کرده است. این بحث در فرضی است که شاهد به نفع فامیل خود و به ضرر دیگری گواهی دهد. در موردی که شاهد به ضرر خویشاوند و بنفع غیرخویش شهادت میدهد، در پذیرش چنین شهادتی اختلاف نظری وجود ندارد.

شهادت فامیل ، در صورتی که شرایط عام شهادت وجود داشته باشد قابل پذیرش است. بنابراین داشتن رابطه سببی یا نسبی نمی تواند به تنهایی دلیل رد گواهی شاهد باشد، اگر شاهد بطور مستقیم ذی نفع باشد و یا اینکه شاهد ضمن این که از خویشاوندان یکی از طرفین دعواست، دارای سابقه کیفری باشد و یا با طرفین دعوا و دشمنی خاص داشته باشد و یا یکی دیگر از موارد جرح شاهد وجود داشته باشد، در چنین فرضی، خواه شاهد از خویشان و یا از غیر خویشان طرفین پرونده باشد، نمی توان به شهادت استناد کرد و تشخیص این امر به عهده قاضی است

شهادت بر شهادت

شهادت بر شهادت به معنای این است که کسی گواهی کند از شاهد اصلی با یقین شنیده که امری را گواهی کرده است. شهادت بر شهادت شرعی در صورتی معتبر است که شاهد اصلی فوت کرده باشد و یا به علت غیبت، بیماری و امثال آن، حضور وی ممکن نباشد.

تبصره ۱ ماده ۱۸۸: شاهد بر شهادت شاهد اصلی باید واجد شرایط مقرر برای شاهد اصلی باشد.

یعنی گواه دوم هم باید واجد همه ی شرایط گواه اول باشد و الا شهادت وی مورد پذیرش نیست. ضمن اینکه دادگاه، گواهی بر شهادت دوم را نمی پذیرد.

نتیجه گیری

طبق ماده ماده ۱۷۴ قانون مجازات اسلامی: شهادت عبارت از اخبار شخصی غیر از طرفین دعوی به وقوع یا عدم وقوع جرم توسط متهم یا هر امر دیگری نزد مقام قضایی است. پس مهم ترین فاکتور شهادت ادای آن نزد قاضی است. شهادت در صورتی قبول می شود که شاهدین دارای شرایط مقرر قانونی باشند اما اینکه این ها چه شرایطی هستند و چند نفر باید شهادت بدهند؛ نیاز یه توضیحاتی دارد که در متن اشاره شده است.

سوالات متداول

برای اثبات جرم چه تعداد شاهد باید داشت؟

علی الاصول برای اثبات جرم، حضور دو شاهد کفایت می کند اما یک سری جرائم نیاز به حضور تعداد شهود بیشتری دارد که در متن اشاره شده است.

در صورتی که شاهد همه ی شرایط را نداشته باشد چه می شود؟ 

در صورتی که شاهد، واجد شرایط شهادت شرعی نباشد، اظهارات او استماع می شود. تشخیص میزان تأثیر و ارزش این اظهارات در علم قاضی در حدود اماره قضایی با دادگاه است.