ارتکاب یک جرم دارای آثار مختلفی هم بر اشخاص و هم بر اقشار مختلف جامعه دارد. یک جرم همانند سایر اعمال، الفاظ و کلمات حقوقی دارای تقسیم بندی های متفاوت است.
گاهی یک جرم قابل گذشت است یعنی برای شروع، ادامه رسیدگی و اجرای مجازات شکایت شاکی الزامی است برای مثال جرم توهین و گاهی یک جرم غیرقابل گذشت است و به عبارتی شروع، رسیدگی و اجرای مجازات الزاما با شکایت شاکی نیست و مقام قضایی در صورت اطلاع می بایست اقدامات لازم را برای تعقیب به عمل آورد.
گاهی یک جرم حدی است یعنی مجازات آن الزاما شلاق یا قصاص است یا مجازات تعزیری است که معمولا مجازات های این جرائم حبس، شلاق و جزای نقدی است.
اما تقسیم بندی دیگری که در این مطلب قصد داریم به آن بپردازیم جرم مشهود و جرم غیر مشهود است.
جرم مشهود چیست؟
مشهود همانطور که از نامش پیداست و به معنی آشکار و هویدا است، بیانگر جرائمی هستند که در مرئی و ملا عام محقق می شوند. به عبارتی دیگر شخص مجرم در مقابل دیدگان مردم دست به ارتکاب عنوان یا عناوین مجرمانه می زند.
مواردی از قبیله نزاع دسته جمعی، سرقت مسلحانه از بانک ها و طلافروشی و … از جمله مهمترین جرائمی هستند که معمولا به صورت مشهود واقع می شوند.
مصادیق جرم مشهود در قانون
پس از آشنایی با جرم مشهود، لازم است که به مصادیق قانونی آن نیز پرداخته شود در این خصوص باید به ماده ۴۵ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۹۴ اشاره کرد.
لازم به ذکر است قانون آیین دادرسی کیفری اشاره ای به جرمی خاصی نداشته است بلکه در صورت وجود برخی از شرایط جرم ارتکابی توسط مرتکب آن مشهود خواهد بود.
این شرایط بدین صورت است که:
- در مرئی و منظر ضابطان دادگستری واقع شود یا مأموران یاد شده بلافاصله در محل وقوع جرم حضور یابند و یا آثار جرم را بلافاصله پس از وقوع مشاهده کنند.
- بزه دیده یا دو نفر یا بیشتر که ناظر وقوع جرم بوده اند، حین وقوع جرم یا بلافاصله پس از آن، شخص معینی را به عنوان مرتکب معرفی کنند.
- بلافاصله پس از وقوع جرم، علائم و آثار واضح یا اسباب و ادله جرم در تصرف متهم یافت شود و یا تعلق اسباب و ادله یادشده به متهم محرز گردد.
- متهم بلافاصله پس از وقوع جرم، قصد فرار داشته یا در حال فرار باشد یا بلافاصله پس از وقوع جرم دستگیر شود.
- جرم در منزل یا محل سکنای افراد، اتفاق افتاده یا در حال وقوع باشد و شخص ساکن، در همان حال یا بلافاصله پس از وقوع جرم، ورود ماموران را به منزل یا محل سکنای خود درخواست کند.
- متهم بلافاصله پس از وقوع جرم، خود را معرفی کند و وقوع آن را خبر دهد.
- متهم ولگرد باشد و در آن محل نیز سوء شهرت داشته باشد.
تفاوت جرم مشهود و غیرمشهود
جرائم مشهود به دلیل آنکه در ملا عام اتفاق افتاده است و طبیعتا مردم با مشاهده ارتکاب جرم توسط مرتکبین آن آزرده خاطر شده اند قانون یک سری تفاوت هایی بین جرم مشهود و غیرمشهود قائل شده است.
قانون آیین دادرسی کیفری در این خصوص بیان داشته است که چنانچه مأموران نیروی انتظامی از وقوع هر یک از جرائم مشهود مطلع شوند؛ بدون نیاز به ارجاع دادستان و مقامات قضایی می بایست جهت حفظ آثار و علائم جرم و همچنین جلوگیری از فرار مجرم یا مجرمین اقدام نمایند در حالی که در جرائم غیرمشهود این گونه نیست و تا زمانی که شاکی از متهم شکایت نکرده باشد یا مقامات قضایی اجازه تعقیب را به مامورین نیروی انتظامی نداده باشند حق شروع، تحت نظر و یا جلب متهم را ندارند.
نکته دیگر در خصوص جرائم مشهود که با جرائم غیر مشهود متفاوت است در طریقه رسیدگی به آن است. در جرائم مشهود همانطور که اشاره شد ممکن است دلایل و آثار جرم از بین برود یا متهم متواری گردد و دیگر اثبات جرم غیر ممکن یا سخت تر شود که قانون مقرر داشته به دلیل اهمیت موضوع، رسیدگی به جرایم مشهود به صورت فوق العاده به عمل می آید.
نقش مردم در مواجه با جرائم مشهود
همواره شاهد این موضوع هستیم که افراد هنگامی که در معرض خطر قرار می گیرند از مردم خواستار کمک و یاری می شوند. در جرائم مشهود به دلیل اینکه از اهمیت بالای برخوردار است قانون تحت شرایطی برای جلوگیری از بین رفتن آثار و دلایل اثبات کننده جرم، اقدامات مردم به جهت احسان و کمک به بزه دیده (متحمل جرم، آسیب دیده از جرم) را محترم و قانونی شمرده است.
به موجب تبصره یک ماده ۴۵ قانون آیین دادرسی کیفری، قانونگذار اذعان داشته است که، در صورتی که جرائمی که مجازات آن اعدام، حبس ابد، حبس تعزیری پانزده سال به بالا باشد، به صورت مشهود محقق شود و در هنگام ارتکاب جرم مامورین نیروی انتظامی یا سایر افرادی که طبق قانون موظف به برقراری نظم در موارد مشخص شده می باشند (مثلا مامورین وزارت اطلاعات در جرائم امنیتی و سیاسی) در صحنه ارتکاب جرم وجود نداشته باشند مردم می توانند تمامی اقدامات لازم را در جهت حفظ آثار جرم به عمل آورند.
نتیجه گیری
در پایان و به عنوان نتیجه گیری باید خاطر نشان کرد که جرائم مشهود اختصاص به جرم خاصی ندارد بلکه شرایط و نحوه ارتکاب آن است که جرم را تبدیل به مشهود می کند.
جرائم مشهود به دلیل اینکه از اهمیتی بالایی برخوردار می باشند قانون این حق را برای مردم قائل شده است تا تحت شرایطی که ذکر شد اقدام به حفظ آثار و علائم جرم بنمایند.
رسیدگی به این جرائم نیز به صورت فوق العاده و ویژه خواهد بود.
سوالات رایج مبحث
پاسخ مثبت است، قانون به دلیل اهمیت موضوع این اختیار را به مامورین داده است.
مامورین موظف اند ضمن مداخله و حفظ آثار و علائم جرم، موضوع را فورا به بزه دیده اطلاع دهند.