شاید الفاظ مباشر جرم، معاون و شریک جرم بارها به گوشتان خورده باشد و حتی خودتان در مواردی آن را به کار برده باشید اما تعریف دقیق و حقوقی آن را ندانید. معاونت در واقع تسهیل جرم است از طرف کسی که در دایره اجرایی و فعل مادی جرم نقش ندارد.(یعنی درلحظه وقوع جرم درصحنه جرم حاضرنیست) یعنی مثلا شما در بردن مال دیگری عملا نقش ندارید ولی وقتی اسلحه را برای سارق تهیه کنید شما معاون جرم هستید. معاونت در جرم محدود به جرایم تعزیری نیست بلکه شامل کلیۀ جرایم حدود، قصاص و دیات نیز می‌شود.
چه کسانی معاون در جرم می باشند؟
معاونت در جرم هنگامی تحقق پیدا می‌کند و قابل مجازات است که موجب وقوع جرم شود. اگر فعل و عمل مرتکب اصلی، جرم نباشد، معاونت در ارتکاب این عمل نیز جرم به شمار نمی‌رود؛ بنابراین کسی که دیگری را در دفاع مشروع یاری می‌دهد را نمی‌توان معاون جرم دانست؛ زیرا عمل دفاع مشروع که فعل اصلی است، جرم نمی‌باشد.
طبق ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی؛ اشخاص زیر معاون جرم محسوب می‌شوند:
- الف) هرکس، دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع، یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوءاستفاده از قدرت، موجب وقوع جرم گردد.
- ب) هرکس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارائه دهد.
- پ) هرکس وقوع جرم را تسهیل کند.
تبصره- برای تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد و تقدم یا اقتران زمانی بین رفتار معاون و مرتکب جرم شرط است. چنانچه فاعل اصلی جرم، جرمی شدیدتر ازآنچه مقصود معاون بوده است مرتکب شود، معاون به مجازات معاونت در جرم خفیف‌تر محکوم می‌شود.
قابل ذکر است چنانچه مطابق مقررات شروع به جرم جرمی، مجازات داشته باشد و عمل مرتکب اصلی، شروع به جرم تلقی شود، عمل معاون در آن نیز قابل مجازات خواهد بود.به‌طورکلی معاون وقتی مستوجب مجازات است که فاعل اصلی مرتکب جرمی شود و یا شروع به اجرای آن نماید»
مجازات معاون چیست؟
طبق ماده ۱۲۷ قانون مجازات اسلامی؛ در صورتی که در شرع یا قانون، مجازات دیگری برای معاون تعیین نشده باشد، مجازات وی به شرح زیر است:
- الف) در جرایمی که مجازات قانونی آن‌ها سلب حیات یا حبس دائم است، حبس تعزیری درجه دو یا سه
- ب) در سرقت حدی و قطع عمدی عضو، حبس تعزیری درجه پنج یا شش
- پ) در جرایمی که مجازات قانونی آن‌ها شلاق حدی است سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری درجه شش
- ت) در جرایم موجب تعزیر یک تا دو درجه پایین از مجازات جرم ارتکابی
- تبصره ۱- در مورد بند (ت) این ماده مجازات معاون از نوع مجازات قانونی جرم ارتکابی است مگر در مورد مصادره اموال، انفصال دائم و انتشار حکم محکومیت که مجازات معاون به ترتیب جزای نقدی درجه چهار، شش و هفت است.
- تبصره ۲- در صورتی که به هر علت قصاص نفس یا عضو اجرا نشود، مجازات معاون بر اساس میزان تعزیر فاعل اصلی جرم، مطابق بند (ت) این ماده اعمال می‌شود.
تفاوت معاون و شریک جرم چیست؟
تفاوت اساسی معاون جرم و شریک جرم آن است که معاون جرم در عملیات اجرایی جرم نقشی ندارد بلکه نقش وی در وقوع جرم فرعی است و وی با رفتار عامدانه و عالمانه به مجرم یا مجرمین اصلی کمک نموده و یا ارتکاب جرم را برای آنان تسهیل نموده است. شرکت یا معاونت، جرم جداگانه نیست بلکه کیفیاتی هستند برای مسبب حادثه و اگر قانونی بر جرم بودن عملی وضع و مجازاتی برای مرتکب تعیین شود به موجب قانون شریک و معاون هم تعقیب می‌شوند و اگر قانون راجع به جرمی نسخ شود مجرمیت شریک و معاون هم به موجب همان قانون از بین می‌رود.
معاونت در خودکشی چه حکمی دارد؟
شروع به معاونت قابل مجازات نیست و فعل معاونت به‌طور کامل باید به انجام رسیده باشد. هر چند معاونت در شروع به جرم مجازات دارد ولی شروع به معاونت مجازات ندارد. در مورد معاونت در خودکشی باید بین دو حالت قائل به تفکیک شد:
- حالت اول: خودکشی در قوانین ما جرم نیست لذا معاونت در ارتکاب خودکشی جرم نیست.
- حالت دوم: اگر عمل معارض به نحوی باشد که در واقع به نوعی باعث قتل عمد دیگری باشد نظیر آن‌که دیگری را به دار بیاویزد هرچند بنا به درخواست خود او باشد، معاونت به شمار نرفته بلکه قتل عمد دیگری تلقی شود.
عمل شخصی که ناظر ارتکاب خودکشی توسط دیگری است ولی واکنشی از خود بروز نمی‌دهد ممکن است مطابق ماده واحده قانون مجازات خودداری از کمک به مصدومین و رفع مخاطرات جانی مصوب ۱۳۵۴ جرم مستقلی باشد.در مورد معاونت در خودکشی بند (ب) ماده ۱۵ قانون جرایم رایانه‌ای مقرر می‌کند که هرکس از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده، افراد را به ارتکاب خودکشی (و نیز جرایم منافی عفت، استعمال مواد مخدر یا روان‌گردان، انحرافات جنسی یا اعمال خشونت‌آمیز) تحریک یا ترغیب یا تهدید یا دعوت کرده یا فریب دهد یا شیوۀ ارتکاب یا استعمال آن‌ها را تسهیل کند یا آموزش دهد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵۰۰۰۰۰۰) ریال تا بیست میلیون (۲۰۰۰۰۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌شود.
مصادیق معاونت در حقوق کیفری ایران
مصادیق حصری فعل معاونت طبق ماده ۱۲۶ ق.م.ا. موارد ذیل هستند:
- ترغیب
- تهدید
- تطمیع
- تحریک
- دسیسه و فریب
- ساختن وسایل ارتکاب جرم
- سوءاستفاده از قدرت
- تهیۀ وسایل ارتکاب جرم
- ارائه طریق ارتکاب جرم
- تسهیل وقوع جرم
ترغیب و تشویق به ارتکاب جرم در مواردی به طور خاص جرم شناخته شده است:
- نظیر بند (ب) ماده ۶۳۹ قانون تعزیرات (ماده ۸۶۶ ق.م.ا. مصوب ۹۲)
- تشویق مردم به فساد و فحشاء
- تشویق افراد به الحاق به دشمنان یا محاربان و مفسدان طبق بند ج ماده ۲۱ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب ۱۳۸۲
در معاونت‌ها به صورت خاص (مانند موارد فوق) نه تنها مؤثر بودن تشویق بلکه فردی بودن آن (در برابر کلی بودن) نیز به‌هیچ‌وجه در تحقق معاونت شرط نیست؛ اما در موارد کلی لازم است که ترغیب و تشویق به جرم، فردی و مؤثر باشد.تفاوتی نمی‌کند که معاونت با تهدید نوشتاری باشد یا گفتاری.
چند نکته در باب معاونت در جرم
- نسخ قانون، دفاع مشروع، ، حکم قانون و نیز مواردی که مرتکب اصلی از مصونیت خاصی برخوردار است مواردی هستند که معاون در این اعمال، به‌تبع مرتکب اصلی، مجرم محسوب نمی‌شود.
- معاونت به‌طورکلی جرم مستقلی نیست بلکه جرم بودن عمل معاون تابع وصف مجرمانه رفتار مرتکب اصلی است.
- صدور قرار موقوفی تعقیب مجرم اصلی به لحاظ گذشت شاکی خصوصی موجب معافیت معاون آن از کیفر نیز خواهد بود.
بیشتر بخوانید: نحوه شکایت از جرم کلاهبرداری و روند رسیدگی به جرم کلاهبرداری
تفاوت تهدید و اکراه در مصادیق معاونت
تفاوت تهدید موضوع ماده ۱۲۶ ق.م.ا.مصوب۹۲ و تهدیدی که اکراه محسوب می‌شود (موضوع ماده ۱۵۱ ق.م.ا.مصوب۹۲) آن است که در تهدید موضوع معاونت، هرچند هم فاعل برخلاف میل باطنی دست به ارتکاب جرم زده باشد؛ اما قصد و اراده از او سلب نشده؛ اما تهدیدی که به اکراه منجر شود، عادتاً قابل‌تحمل نیست و اراده را از فاعل (اکراه شونده) سلب می‌کند؛ در این صورت مسئولیتی متوجه فاعل جرم نخواهد بود و شخص تهدیدکننده (اکراه کننده) مسئول است. معاون باید عملاً و با رفتار خود مبادرت به تهدید مرتکب نموده باشد تا قابل مجازات گردد بنابراین صرف این‌که شخصی به دلیل واهمه و خوف از کسی، مرتکب جرمی شده باشد، معاونت محسوب نمی‌شود.
میزان تأثیر تهدید به اوضاع و احوال و خصوصیات روانی و موقعیت‌های اجتماعی تهدیدکننده و تهدیدشونده بستگی دارد. به این ترتیب احراز تهدید امری موضوعی و موکول به تشخیص قاضی است.
در موارد ذیل تهدید به‌طور مستقل جرم انگاری شده است:
- تهدید دیگری به دادن نوشته یا سند یا امضاء یا مهر (موضوع ماده ۶۶۸ قانون تعزیرات)
- تهدید دیگران با چاقو یا هر نوع اسلحۀ دیگری (موضوع ماده ۶۱۷ قانون تعزیرات)
تطمیع به عنوان مصداق معاونت
در ارتکاب معاونت به شکل تطمیع، معاون همواره با دادن وعده‌های مالی و مادی مرتکب را به جرم برمی‌انگیزد اهمیتی ندارد که معاون به این وعده عمل نموده باشد یا پس از ارتکاب جرم خلف وعده نموده باشد.
تطمیع و تحریص به ارتکاب جرم به‌طور خاص در موارد ذیل جرم انگاری شده است:
- تطمیع برای خرید و یا فروش آراء انتخابات رسمی کشور
- تحریص و تشویق افراد و گروه‌ها به ارتکاب اعمالی علیه امنیت، حیثیت و منافع جمهوری اسلامی ایران در داخل یا خارج از کشور
ویژگی تحریک به جرم به عنوان جرم مستقل
برای آن‌که تحریک به ارتکاب جرم، معاونت محسوب شود باید ویژگی ذیل را داشته باشد:
- تحریک باید مستقیم باشد: یعنی اندیشه ارتکاب جرم به‌وضوح بیان و به دیگری القاء شده باشد.
- تحریک باید فردی باشد: بنابراین مخاطب تحریک باید شخص معلوم و معین باشد و تحریک به‌طورکلی بیان نشده باشد.
- تحریک باید مؤثر باشد: یعنی از تحریک نتیجه‌ای (جرم یا لااقل شروع به جرم) به دست آمده باشد.
جرم نبودن معاونت در نتیجۀ بی‌اثر ماندن تحریک از جمله عیوب نظام استعاره‌ای می‌شود مجرمیت نظامی که بزهکاری معاون از بزهکاری مباشر جرم وام گرفته است. برای جبران این عیب‌گاه قانون‌گذار ناگزیر است تحریک را جرم مستقل و خاصی به شمار آورد، حتی اگر اثری بر تحریک مترتب نگردد برای مثال:
- تحریک به فرار از مقابل دشمن (ماده ۲۳ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب ۱۳۸۲)
- تحریک مردم به جنگ و کشتار یکدیگر به قصد بر هم زدن امنیت (ماده ۵۱۲ قانون تعزیرات) نه به‌عنوان فعل معاونت، بلکه همانند جرمی مستقل مجازات خواهد شد.
دسیسه و فریب به عنوان جرم مستقل
دسیسه و فریب هم ممکن است در مجنی‌علیه مؤثر باشد و هم در مباشر جرم و در هر دو صورت معاونت در جرم تلقی می‌شود.
فریب و اغواء در برخی موارد مستقلانه جرم‌انگاری شده است از جمله در ماده ۵۱۲ قانون تعزیرات راجع به اغوای مردم به‌قصد بر هم زدن امنیت به جنگ و کشتار با یکدیگر و یا اغوای مردم به الحاق به دشمنان یا محاربان و مفسدان (موضوع بند ج ماده ۲۱ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح)
سوءاستفاده از قدرت به عنوان جرم مستقل
سوءاستفاده از قدرت به معنی بهره‌گیری ناروا از مقام و موقعیت اجتماعی است این موقعیت ممکن است به واسطه شغل و سمت دولتی فراهم شود و یا محصول روابط خاص اجتماعی مانند رابطه پدر و فرزند باشد.
سوءاستفاده از قدرت بیش از آن‌که رفتار خاصی باشد، نفوذ معنوی بر دیگری است. نمونۀ سوءاستفاده از قدرت به‌عنوان جرم خاص ماده ۵۷۶ قانون تعزیرات (ماده ۸۰۸ ق.م.ا. مصوب ۹۲) است که به موجب آن مأمور دولتی با سوءاستفاده از مقام خود از اجرای قانون یا اجرای حکم مقام قضائی جلوگیری می‌کند؛ اما مثال سوءاستفاده از قدرت به عنوان معاونت، توصیه و سفارش استادکار است به کارگر خود که در محضر دادگاه به عنوان شاهد در حمایت از متهم شهادت کذب بدهد.
- مباشر جرم باید از وسایلی که معاون برای ارتکاب جرم توسط او تهیه کرده است، استفاده کند خواه این وسایل در وقوع جرم مؤثر باشد خواه نباشد.
- اگر مباشر از وسایلی که معاون در اختیار او قرار داده استفاده نکند، معاون قابل مجازات نخواهد بود.
- معاونت از طریق ارائه طریق ارتکاب جرم شامل مواردی مثل دلالت و راهنمایی افراد در شیوه ارتکاب جرم و نیز شامل آگاه ساختن مباشر از دشواری‌های شیوه‌ای که وی انتخاب کرده است می‌شود.دلالت و راهنمایی زن حامله به استعمال ادویه یا وسایل دیگری که موجب سقط جنین وی گردد از موارد خاص و مستقل جرم انگاری ارائۀ طریق ارتکاب جرم است
تسهیل وقوع جرم به عنوان جرم مستقل
تسهیل وقوع جرم در هر مرحله از ارتکاب جرم اعم از اعمال مقدماتی یا اجرایی امکان‌پذیر است. تسهیل وقوع جرم باید با آگاهی و علم باشد و رابطۀ مستقیم با وقوع جرم داشته باشد به این معنا که به‌طور مستقیم عملی برای سهولت ارتکاب جرم باشد و نه آن‌که صرفاً مساعدتی به حال مرتکبین تلقی شود.تسهیل وقوع جرم در مواردی به‌طور خاص جرم انگاری شده است از جمله مساعدت در فرار محکومین یا فرار نظامیان (موضوع مواد ۵۴۹ و ۵۵۴ قانون تعزیرات و ماده ۲۳ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح)
تهدید و تطمیع و یا ساختن و تهیه وسایل ارتکاب جرم به صورت ترک فعل هم محقق می شوند؟
بعضی از مصادیق معاونت مانند تهدید و تطمیع و یا ساختن و تهیه وسایل ارتکاب جرم فقط به‌صورت کنشی ایجابی قابل تصورند و ممکن نیست به صورت رفتار سلبی (ترک فعل) ابراز شوند.
سکوت مامور معاونت در جرم است؟
سکوت مأمور نیروی انتظامی در قبال سرقتی که مأمور دیگر در حضور او مرتکب می‌شود معاونت در جرم سرقت نیست، بلکه خود جرم مستقلی است.
اگر قانون‌گذار تکلیفی مبنی بر آگاه ساختن مقامات ذی‌صلاح برای کسانی که از جرایم در شرف وقوع مطلع‌اند تعیین کرده باشد، ترک این تکلیف نوعی تسهیل وقوع جرم و معاونت محسوب می‌شود.
تقدم یا اقتران زمانی بین رفتار مرتکب و معاون
تقدم یا اقتران زمانی بین رفتار معاون و مرتکب جرم شرط است یعنی فعل معاونت یا باید پیش از جرم اصلی و یا همزمان با جرم اصلی ارتکاب یابد. به طور کلی مساعدت و کمک‌های پس از وقوع جرم، معاونت محسوب نمی‌شوند. چنانچه معاون پیش از ارتکاب جرم، با مجرم اصلی توافق پیشینی نموده باشد که او را یاری می‌دهد و مثلاً اموال حاصل از جرم را به مقصد خاصی می‌رساند، معاون در جرم محسوب می‌شود؛ بنابراین آنچه در تحقق معاونت مهم است، زمان شکل گیری وحدت قصد میان معاون و مرتکب جرم اصلی است و چنانچه این وحدت قصد به وجود آمده باشد، اعمالی که کمک و همراهی تلقی می‌شوند چه پس از وقوع جرم یا پیش از آن، معاونت تلقی می‌گردند؛ اما کمک و مساعدت پس از ارتکاب جرم، در صورتی که پیرو توافق پیشینی با مرتکب اصلی نباشد، معاونت تلقی نمی‌گردد بلکه ممکن است در مواردی جرم مستقل محسوب شود مثل مخفی کردن مجرم یا اختفای مال مسروقه یا ادلۀ جرم.
در یک مورد قانون‌گذار عملی را که پس از وقوع جرم ارتکاب یافته به عنوان معاونت تلقی کرده است؛ آن‌هم در ماده ۱ قانون راجع به انتقال مال غیر که مقرر می‌دارد: «..اگر مالک از وقوع معامله مطلع شده و تا یک ماه پس از حصول اطلاع اظهاریه برای ابلاغ به انتقال‌گیرنده و مطلع کردن او از مالکیت خود به اداره ثبت اسناد یا دفتر بدایت یا صلحیه یا یکی از دوایر دیگر دولتی تسلیم ننماید معاون مجرم محسوب خواهدشد.»
رفتار مجرمانه معاونت در جرم
رفتارمجرمانه معاونت در جرم عبارت است از:
- علم و آگاهی به این‌که در اجرای جرم اصلی به مجرم کمک می‌کند.
- عمد و قصد ارتکاب فعل معاونت
- ماده ۱۲۶ ق.م.ا.مصوب ۹۲ مقرر می‌کند که برای تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد شرط است؛ بنابراین باید میان قصد معاون و افعالی که فاعل اصلی مرتکب می‌شود، وحدت کامل وجود داشته باشد.
- وجود وحدت قصد لزوماً به معنی تبانی و مواضعۀ مجرم و معاون نیست بلکه همین اندازه که معاون بداند که مباشر قصد ارتکاب جرم دارد و او را برای رسیدن به هدفش یاری دهد و یا این‌که خود وی، مباشر را تحریک نموده و به ارتکاب جرم قاصد سازد، برای تحقق معاونت کافی است.
- قابل ذکر است در معاونت وحدت قصد شرط است؛ اما تبانی شرط نیست.فعل معاونت حتی بی‌مقدمه و حین اجرای جرم هم ممکن است انجام شود مثل این‌که شخصی در حال نزاع با دیگری است و شخص ثالثی از راه می‌رسد و وی را در ضرب و جرح دیگری، مساعدت می‌نمایند.
خروج مرتکب از حدود توافق با معاون
اگر مرتکب اصلی جرم از حدود توافق ضمنی با معاون خارج شود: چهار حالت ممکن است به وجود آید:
- فاعل اصلی، جرم کاملاً متفاوتی با آنچه معاون تصور می‌کرده مرتکب شده باشد: در این صورت معاون را نمی‌توان به خاطر معاونت در ارتکاب آنچه به کلی مقصود وی نبوده قابل مجازات دانست مانند: ساختن کلید برای سرقت و ارتکاب هتک ناموس توسط مرتکب.
- فاعل اصلی همان جرم موردنظر معاون را با کیفیات مشدّدی مرتکب شده است: طبق تبصره ماده ۱۲۶ ق.م.ا. مصوب ۹۲ معاون به مجازات معاونت در جرم خفیف‌تر محکوم می‌شود مانند: ارتکاب سرقت در شب.
- معاونت در جرم نامعلوم (این‌که معاون علی‌رغم کمک به مباشر، نداند که جرم به چه صورت، چه زمان و توأم با چه آثاری ارتکاب می‌یابد): در این صورت معاون در هر حال در جرمی که عملاً واقع می‌شود، سهیم است چون وی ابتکار عمل را به دیگری سپرده است و مقصود خود را مشخص و محدود ننموده است مانند: تطمیع دیگری برای گرفتن انتقام به طور کلی.
- فاعل اصلی همان جرم موردنظر معاون را اما به شیوه‌ای دیگر مرتکب شده است: این تغییر شیوه تأثیری بر وضع معاون ندارد و در هر صورت معاون به مجازات معاونت در جرمی که اتفاق افتاده است محکوم می‌شود مانند: ارتکاب قتل با غرق کردن یا به دار آویختن.
مقصود تبصره ماده ۱۲۶ ق.م.ا.مصوب۹۲ از «جرم شدیدتر»، جرم شدیدتری از همان نوع است وگرنه هرگاه مباشر به‌طور کامل، نوع جرم را که با دیگری راجع به آن توافق کرده است تغییر دهد به نحوی که هیچ رابطۀ سببی بین عمل معاون با مباشر نباشد، محکوم کردن معاون به معاونت در جرم شدیدتر فاقد وجاهت قانونی است.
معاونت در جرایم غیرعمدی ممکن است؟
معاونت در جرایم غیرعمدی قابل تحقق نیست. جرایم غیرعمدی، چون مباشر قصد ارتکاب جرم را ندارد و اصلاً فعل انجام‌یافته برای او نامعلوم بوده است، درنتیجه قصد معاونت در فعلی که حتی برای مباشر مجهول است ناممکن خواهد بود.وحدت قصد که در معاونت شرط است به این معناست که بین قصد معاون و قصد فاعل جرم باید همانندی و مطابقت وجود داشته باشد و چون در جرایم غیرعمدی، عمدی وجود ندارد تا با عمد در معاونت مطابقت کند؛ بنابراین وحدت قصد بین معاون و فاعل جرم منتفی است.
من یه ماشینی ب امانت ب دوستم دادم برای انجام کاری ن کارخلاف. ووقتی برای تحویل ماشین رفتم ی وسیله ای توی ماشین بود ک سرقت کرده بود دبعداز تعقیب گریز فرلرکردیم وبعد از یک ساعت دوستن رو بردم تحویل کلانتری دادم .ایا من هم مجازات خواهم شد
سلام خیر
سلام کسی که طراحی یک دزدی منجر به قتل راکرده مجازاتش چیست ایا می توان با گرفتن وکیل اورا تبرعه کرد؟
سلام معاونت در قتل میباشد میباشد ومجازاتش حبس درجه ۱تا ۳میباشد
سلام جرم معاونت در ساخت مشروبات الکلی چیه؟ چند ماه زندان داره؟ شلاق و جریمه نقدی چقدر میشه؟