امروزه انجام معاملات به صورت وکالتی، بسیار رایج شده است به ویژه در معاملات خرید و فروش اموال غیرمنقول از جمله خانه و آپارتمان. در اینگونه معاملات، پس از اینکه قرارداد فروش بسته شد تا زمانیکه مالکیت خانه از طریق سند رسمی به خریدار منتقل نشده است، طی عقد وکالتی، فروشنده (موکل) به خریدار (وکیل)، نیابت می دهد که امور مرتبط با انتقال سند و سایر کار های اداری آن را انجام دهد.
و البته در ضمن عقد وکالت، تصریح می شود که فروشنده (موکل) حق عزل کردن خریدار (وکیل) را ندارد و این کار برای جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی ضروری است.
اما در این خصوص سوالات زیادی مطرح است: از جمله اینکه آیا امکان فسخ یا باطل کردن این وکالت وجود ندارد؟ این عمل چه خطراتی می تواند در پی داشته باشد؟ در ارتباط با وکالت در طلاق به چه صورت است؟ در صورت فوت وکیل یا موکل تکلیف آن چه می شود و…
در این نوشته سعی شده است تا با استناد به قانون مدنی، به پاسخ سوالات پیرامون این مسئله بپردازیم.
ابتدا توضیح مختصری در ارتباط با عقد وکالت می دهیم و سپس در خصوص وکالت بلاعزل به صورت مفصل توضیح خواهیم داد.
عقد وکالت در قانون ایران به چه معناست؟
به موجب ماده ۶۵۶ قانون مدنی:
« وکالت عقدی است که یکی از طرفین، به دیگری برای انجام کاری، نیابت می دهد»
عقد وکالت، یک عقد جایز است. به این معنا که یکی از طرفین یا هر دوی آنها (یعنی وکیل و موکل) هر زمان که بخواهند می توانند، عقد را فسخ نموده و از آن کناره گیری کنند.
توضیح آنکه در عالم حقوق، عقود از جهتی به دو دسته لازم و جایز، تقسیم می شوند.
عقد لازم به عقدی گفته می شود که به خواست و اراده طرفین، قابل فسخ نمی باشد مگر در موارد خاص. مانند عقد اجاره، بیع و…
عقد جایز عقدی است که هر یک از طرفین هر زمان که بخواهند می توانند آن را فسخ نمایند.
وکالت نیز در زمره عقود جایز است و هر یک از طرفین (وکیل یا موکل) هر زمان که اراده نمایند، می توانند آن را فسخ و از آن کناره گیری نمایند.
ویژگی دیگر عقد وکالت و در کل همه عقود جایز، این می باشد که در صورت فوت، جنون و یا سفیه شدن هریک از طرفین، عقد خود به خود منفسخ می شود.
تا اینجا مختصری پیرامون عقد وکالت و ویژگی های اصلی آن، یعنی قابل فسخ بودن و منفسخ شدن با فوت و جنون و سفیه یکی از طرفین دانستیم.
حال این سوال مطرح می شود که پس اگر عقد وکالت با اراده هر کدام از طرفین به راحتی قابل فسخ است پس منظور از وکالت بلاعزل چیست؟
وکالت بلاعزل در نظام حقوقی ایران
دانستیم که عقد وکالت عقدی است جایز و هر زمان که طرفین اراده کنند قابل فسخ است.
از آنجایی که قابل فسخ بودن وکالت، می تواند برای انجام برخی معاملات، خطراتی در پی داشته باشد و این امر که موکل هر زمانی اراده کند بتواند وکیل خود را عزل نماید، موجب تزلزل و بی ثباتی در قرارداد ها شود، بنابراین طرفین می توانند این عقد را به صورت بلاعزل منعقد نمود. به این صورت که موکل حق عزل وکیل را برای همیشه از خود سلب نماید.
به موجب ماده ۶۷۹ قانون مدنی:
«موکل می تواند هر زمان بخواهد وکیل را عزل نماید، مگر اینکه وکالت وکیل یا عدم عزل وکیل در ضمن عقد لازمی شرط شده باشد.»
بنابر این ماده هر چند عقد وکالت، جزء عقود جایز می باشد و موکل می تواند عقد را فسخ و وکیل را عزل کند؛ با این حال هرگاه عقد وکالت یا عدم عزل وکیل در ضمن عقد لازمی مثل عقد بیع، صلح، نکاح و … شرط شود؛ به تبعیت از عقد اصلی که عقدی لازم بوده؛ آن هم لازم می شود و حق فسخ و عزل وکیل برای همیشه از بین می رود.
به تعبیر دیگر عقد وکالت در حقوق به دو صورت می تواند منعقد شود:
عقد وکالت ساده: که به موجب آن، هریک از طرفین می توانند هر زمان که بخواهند وکالت را فسخ نمایند و موکل نیز می تواند هر زمانی که اراده کند وکیل را عزل کند.
عقد وکالت بلاعزل: به موجب آن موکل، حق عزل وکیل را برای همیشه از خود سلب می نماید.
کاربرد وکالت بلاعزل در چیست؟ از جمله رایج ترین موارد کاربرد این نوع وکالت در خرید و فروش اموال غیر منقول از جمله خانه و آپارتمان و همچنین وکالت بلاعزل در گرفتن طلاق می باشد. در ادامه این دو مورد را به طور کامل شرح می دهیم.
وکالت بلاعزل در فروش اموال غیر منقول
در بسیاری از موارد، خریدار و فروشنده پس از انجام معامله، بنا به دلایلی فعلا مایل به انتقال مالکیت از طریق سند رسمی نیستند برای مثال به دلیل طولانی بودن روال اداری انتقال سند و عجله داشتن طرفین، و یا آماده نبودن شرایط انتقال سند.
در اینگونه موارد، طرفین تصمیم می گیرند معامله را انجام دهند، لیکن فروشنده به خریدار وکالت می دهد که پس از مهیا شدن شرایط انتقال سند، از جانب فروشنده سند رسمی را به خود انتقال دهد. همچنین کار های اداری و تشریفات انتقال سند را نیز از جانب وی انجام دهد.
در این حالت، فروشنده(موکل) و خریدار (وکیل) محسوب می شود و برای جلوگیری از سوء استفاده، فروشنده حق عزل خریدار را که وکیل محسوب می شود از خود سلب می نماید.
این نوع فروش چه آثار و عواقبی به دنبال دارد؟ در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.
آثار وکالت بلاعزل در فروش خانه و آپارتمان
- اولا باید دانست اینگونه وکالت هرگز موجب انتقال مالکیت به خریدار نمی باشد و مالکیت فقط از طریق انتقال سند رسمی صورت می پذیرد، لذا طرفین می بایست به محض مهیا شدن شرایط، اقدام به انتقال سند رسمی نمایند.
- این قرارداد با فوت طرفین، جنون طرفین، یا استعفای وکیل باطل میشود و لذا از استحکام زیادی برخوردار نیست. بنابراین بهتر است صرفا جهت انجام امور اداری اعطا شود و چنانچه ملکی به صورت وکالتی خرید و فروش میشود، خیلی سریع وکالت آن به سند قطعی تبدیل شود.
- در وکالت بلاعزل، موکل(فروشنده) می‌تواند خودش کارهای اداری مربوط به معامله را انجام دهد و این حق از او گرفته نمی‌شود.
- در وکالت بلاعزل، اگر موکل فوت کند، و خریدار هنوز سند مالی که خریده است به نام نزده باشد، وراث متوفی موظفند برای انتقال و امضای سند رسمی اقدام نمایند، چون قرارداد با فوت موکل فسخ می شود.
وکالت بلاعزل در طلاق
همانطور که می دانید، در کشور ما، حق طلاق شرعا و قانونا با مرد است.
«ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی». ولی مرد می تواند هنگام عقد نکاح و یا پس از آن به موجب یک سند رسمی، به همسر خود وکالت دهد که هر زمانی اراده نمود خود را از جانب مرد، طلاق دهد.
به این امر وکالت در طلاق گفته می شود که البته در زبان عامیانه اشتباها تحت عنوان “حق طلاق زن” شناخته می شود.
زیرا حق طلاق در هر صورت با مرد است و این کار صرفا به معنای دادن نیابت به زن از جانب مرد برای مطلقه نموده خود می باشد و حق طلاق را به زن منتقل نمی کند.
دادن این وکالت از جانب مرد به زن، به دو شکل صورت می پذیرد:
- الف) در هنگام وقوع: عقد نکاح و به صورت شرط ضمن عقد به زن وکالت داده می شود که هر زمان خواست خودش را مطلقه نماید.
- ب) پس از عقد نکاح: به صورت مجزا با حضور در دفترخانه اسناد رسمی، ضمن یک عقد جداگانه مرد، وکالت طلاق را به زن اعطا می نماید.
اثر این وکالت این می باشد که زن به موجب آن می تواند هر زمانی خود را از جانب مرد مطلقه نماید.
آیا وکالت بلاعزل قابل فسخ و ابطال است؟
همانطور که بیان شد، وکالت هرچند بلاعزل نیز ، با فوت یا جنون طرفین فسخ میشود.
در این صورت خریدار دیگر قادر نخواهد بود مالی را که خریده است به نام خود سند بزند و وراث متوفی می بایست برای انتقال و امضای سند رسمی اقدام نمایند که این فرایند بسیار وقت‌گیر و مستلزم مشکلاتی است.
بنابراین در اینگونه موارد، حتما باید نسبت به انتقال رسمی مال مورد نظر در سریع‌ترین زمان ممکن اقدام نمود.
همچنین این عقد با از بین رفتن موضوع یا مورد وکالت، انجام اقدام منافی با موضوع وکالت توسط موکل و پایان مدت وکالت نیز ابطال می شود.
نتیجه گیری وکالت بلاعزل
وکالت عقدی جایز است که طرفین می توانند هر زمان آنرا فسخ نمایند اما وکالت بلا عزل که ضمن عقد لازم گنجانده می شود از لزوم عقد تبعیت می کند و قابل بر هم زدن نمی باشد مگر اینکه مدت تمام شود یا مورد وکالت از بین رود.
برای نوشتن وکالت نامه بلاعزل به شکل قانونی می بایست به دفاتر اسناد رسمی مراجعه نمود و در قالب سند رسمی، اقدام به تنظیم وکالتنامه نمود.
البته موقع نوشتن عقدنامه ازدواج هم وکالتنامه هایی از طرف عروس و داماد به یکدیگر داده میشود که مسلما این وکالت ها در دفاتر ازدواج و طلاق ثبت خواهند شد؛ مثل وکالت بلاعزلی که توسط داماد به عروس بابت طلاق اعطا میشود.
ضمنا چنانچه قرار است وکالت بابت خرید و فروش خودرو یا ملکی داده شود باید اسناد و مدارکی که نشان دهنده مالکیت موکل می باشد نیز به دفترخانه‌ها ارائه شود.
اصولا هر حقی که قرار است از جانب موکل به وکیلی داده شود، می بایست مدارکی دال بر داشتن آن حق توسط موکل ارائه شود.
سوالات مبحث وکالت بلاعزل
خیر همچنان جایز است وبا فوت و سفه از بین خواهد رفت.
خیر وکالت چه ساده چه بلاعزل عقدی نیابتی است که وکیل نماینده موکل است و نمی تواند با وکالت بلاعزل ادعای مالکیت کند.
ساده ترین راهکار عزل وکیل بلاعزل ماده ۶۸۳ مدنی می باشد که اشاره شده هرگاه متعلق وکالت از بین برود یا موکل عملی را که مورد وکالت است خود انجام دهد یا بطور کلی عملی که منافی با وکالت وکیل باشد بجا آورده مثل اینکه مالی را که برای فروش آن وکالت داده بود خود بفروشد وکالت منفسخ می شود.
هر شرطی که خلاف مقتضی ذات عقد وکالت نباشد قابل ذکر است و موکل می تواند برای عدم عزل وکیل مدت تعیین کند و بعد آن وکیل را عزل نماید.
آیا با گرفتن وکالت بلاعزل نسبت به واگذاری خودرو وبرای تعویض پلاک ۲ماه زمان گذاشته شده است که در این زمان تایین شده اقدام صورت نگرفته است وکالت باطل میباشد با وجود این که کل هزینه را به فروشنده پرداخت کردیم
سلام وکالت منفسخ میشود خودش باید مجدد وکالت بگیرید