ارث در دعاوی حقوقی مبحثی رایج و بحث برانگیز است که گاهی موجب اختلافات خانوادگی و هرج و مرج در روابط می شود. در این بخش نکات مهم و کاربردی در خصوص ارث بیان خواهد شد.
طبقات و درجات در ارث
طبقات ارث را اعضای بازماندگان متوفی تشکیل می دهند که به ترتیب اگر فرد اعضای طبقه اول وی در قید حیات باشند؛ سایر طبقات ارث نمی برند و تا طبقه سه بدین ترتیب پیش می رود.
همچنین هر طبقه دارای درجه است.
هر طبقه درجه یک دارد که در صورت وجود درجه یک درجه دو ارث نمی برد و در صورت درجه دو، درجه سه ارث نمی برد.
بنابراین برای تشخیص ارث بری اول به طبقات توجه می کنیم و سپس سراغ درجا می رویم.
- طبقه اول: پدر و مادر، اولاد و اولاد اولاد (نوه).
- طبقه دوم: اجداد، برادر و خواهر و اولاد آنان.
- طبقه سوم: عمه‌ها، عموها، خاله‌ها و دایی‌ها و فرزندان آنان.
ارث زن و شوهر
زن و شوهر نیز از یکدیگر ارث می برند.
زن از شوهرش یک چهارم اموالش را ارث می برد، در صورتی که زوج بچه نداشته باشد و اگر مرد بچه داشته باشد چه حاضل این ازدواج باشد چه ازدواج های دیگر، زن یک هشتم ارث می برد.
همچنین زن می تواند مهریه خود را نیز از دارایی مرد اخذ نماید.
زیرا مهریه دین محسوب می شود و با فوت منتفی نیست.
همچنین مرد یک دوم از اموال همسرش را در صورتی که زن، فرزندی نداشته باشد ارث می برد و اگر فرزندی داشته باشد (چه از ازدواج قبلی و چه از این ازدواج) یک چهارم ارث می برد.
ارث در صورت طلاق
زمانی که رابطه زوجیت بین زن و مرد به واسطه طلاق قطع می شود؛ هیچ کدام از یکدیگر ارث نمی برند. اما بحث در مورد طلاق رجعی متفاوت است.
اگر شوهر، زن خود را به صورت رجعی (طلاقی که به طور معمول انجام می‌شود) مطلقه کرده و در زمان عده فوت کند، زن از اموال شوهر ارث می‌برد اما اگر فوت شوهر بعد از انقضای مدت عده بوده یا طلاق، بائن باشد، مانند طلاق قبل از نزدیکی یا طلاق زن یائسه، طلاق خلع و مبارات، دیگر زن از مرد در صورت فوت هیچ ارثی نمی‌برد.
موانع ارث
- قتل مورث ( متوفی): مطابق ماده ۸۸۰ قانون مدنی قتل از موانع ارث است . بنابراین کسی که مورث خود را عمدا بکشد از ارث او ممنوع می شود.
- کفر: مطابق ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی کافر از مسلم ارث نمی برد. اگر در بین ورثه متوفای کافری شخصی مسلمان باشد ، وراثی که کافر هستند ارث نمی برند، اگر چه از لحاظ درجه و طبقه مقدم بر وارث مسلمان باشند.
- لعان: اگر مردی انتساب فرزندی به خودش را انکار کند و به زن خود تهمت زنا بزند، رابطه توارث میان آنها از بین می رود. در واقع بعد از لعان، زن و شوهر دیگر از هم ارث نمی برند. همچنین اینکه رابطه توارث میان فرزند با پدر هم قطع می شود.
یعنی نه پدر از فرزندی که او را انکار کرده است ارث می برد و نه فرزند از پدر ارث خواهد برد. در این شرایط، چنین فرزندی تنها از خویشاوندان مادری خود ارث می برد و متقابلا خویشاوندان مادری نیز از او ارث خواهند برد. - ولادت از زنا: مطابق ماده ۸۸۴ قانون مدنی ولد الزنا از پدر ، مادر و اقوام آنان ارث نمی برد .
جنین به عنوان وارث
شرط ارث بری زنده متولد شدن است، حتی اگر به اندازه یک دم و بازدم باشد. اگر جنینی موجود باشد، به شرطی جزء ورثه خواهد بود که نطفه او در زمان فوت مورث موجود باشد و زنده متولد شود. حتی اگر بلافاصله بعد از تولد بمیرد.
به این دلیل که اگر تاریخ انعقاد نطفه، پس از مرگ مورّث باشد، می‌توان گفت جنین در زمان مرگ وی، موجود نبوده است.
اگر وجود جنین مانع از سهم ارث دیگر وراث باشد، تقسیم ارث تا زمانی که حال جنین مشخص شود به عمل نمی‌آید.
اگر وجود جنین مانع ارث سایرین نباشد، تقسیم صورت می‌گیرد اما برای حمل سهمی مساوی با سهم دو پسر از طبقه‌ای که جنین به آن تعلق دارد، کنار گذاشته می‌شود.
ارث بری دو متوفی از یکدیگر
در این صورت چند حالت قابل تصور است:
- حوادث قهری: زمانیکه دو نفردر یک حادثه قهری مانند زلزله فوت نمایند و مشخص نباشد کدامیک زودتر فوت شده اند و رابطه نسبی یا سببی داشته باشند، در این صورت این دو از یک دیگر ارث نمی برند
- موت به سبب غرق شدن یا هدم: اگر دو نفر در حادثه غرق شدن باشد و یا هدم، مانند انفجار در هواپیما باشد که مطابق ماده ۸۷۳ قانون مدنی هر دو از یک دیگر ارث می برند.
- مجهول بودن زمان فوت: اگر دو نفر در یک حادثه فوت کند و یکی تاریخ فوتش مشخص و دیگری نامشخص باشد، در این صورت کسی که تاریخ فوتش مشخص نیست از کسی که تاریخ فوتش مشخص است ارث می برد.
مرجع صالح در صدور گواهی انحصار وراثت
مطابق ماده ۲۰ قانون آئین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، دعاوی مربوط به ترکه متوفی در دادگاه محلی اقامه می شوند که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران، در آن محل بوده است که امروزه شورای حل اختلاف این وظیفه را بر عهده دارد.
اگر هم آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد، رسیدگی در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران در آن حوزه بوده است.
تقاضای انحصار وراثت
افرادی که می توانند تقاضای انحصار وراثت نمایند شامل وراث متوفی و یا سایر اشخاص ذینفع هستند که می توانند از دادگاه تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت نمایند.
لازم به ذکر است، در صورتی که وراث یا اشخاص ذینفع متعدد باشند نیازی به حضور و درخواست همگی آنها نمی باشد و اقدام یک نفر از آنها برای تقاضا کفایت می نماید.
مدارک مورد نیاز
- شناسنامه و گواهی فوت متوفی.
- کپی مصدق شناسنامه وراث.
- وصیت نامه (اگر وجود دارد).
- دادخواست.
- استشهادیه محضری: اسامی تمام وراث می بایست در فرم مخصوصی که توسط دادگاه در اختیار متقاضیان قرار می گیرد نوشته و توسط دو نفر از اشخاصی که وراث و متوفی را می شناسند امضا شود و امضای افراد فوق نیز می بایست توسط یکی از دفاتر اسناد رسمی تایید و گواهی مربوطه به دادگاه ارائه گردد.
- رسید گواهی مالیات بر ارث: پی از فوت وراث باید لیست اموال منقول و غیر منقول متوفی را به اداره دارایی که در حوزه محل سکونت متوفی است ارائه دهند و رسید دریافت کنند. سپس آن رسید را با سایر مدارک به دادگاه ارائه نمایند.
نتیجه گیری
زمانیکه شخصی فوت می کند اموال او برای بازماندگانش باقی می ماند و به آن ها ارث می رسد.
ارث بر اساس رابطه سببی و نسبی است.
رابطه نسبی همان ارتباط خونی و فامیلی است و سببی ارتباطی که به واسطه ازدواج نسبت فامیلی پیدا می کنند. در ارث تنها همسر به عنوان فامیل سببی ارث می برد.
پس از فوت فرد وراث او باید اقدام به انحصار وراثت کنند.
دعاوی مربوط به ترکه متوفی در دادگاه محلی اقامه می شوند که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران، در آن محل بوده است که امروزه شورای حل اختلاف این وظیفه را بر عهده دارد.
همچنین افرادی که می توانند تقاضای انحصار وراثت نمایند شامل وراث متوفی و یا سایر اشخاص ذینفع هستند که می توانند از دادگاه تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت نمایند.
در صورتی که وراث یا اشخاص ذینفع متعدد باشند نیازی به حضور و درخواست همگی آنها نمی باشد و اقدام یک نفر از آنها برای تقاضا کفایت می نماید.
سوالات متداول
خیر، تنها در ازدواج دائم است که زن و شوهر از یکدیگر ارث می برند.
خیر به فرزندی که حاصل روابط نامشروع است ارث تعلق نمی گیرد.
در ماده ۸۷۹ قانون مدنی در خصوص سهم الارث غایب مفقود الاثر چنین مقرر داشته است : «اگر بین وراث غایب مفقود الاثری وجود داشته باشد ، سهم او کنار گذارده می شود تا حال او معلوم شود. در صورتی که متحقق گردد قبل از مورث مرده است ، حصه (سهم) او به سایر وراث بر می گردد و الا به خود او یا به ورثه او می رسد.»
در وصیت نمی توان ذکر کرد که دختر و پسر برابر ارث ببرند زیرا این عمل خلاف قانون و شرع است و به آن عمل نمی شود. اما برای برابری اموال مناسب است که قبل از فوت، اموالش را به طور مساوی به فرزنداش منتقل کند یا در وصیت بخشی از اموالش را برای فرزند دخترش وصیت نماید.
سلام، وقت بخیر
سهم دختر مطلقه از حقوق پدر متوفی که در حال حاضر کامل فقط به همسر دومش میرسد چند درصد از کل حقوق است؟
با سلام پدر بنده حدود ۱ سال پیش فوت شدند و ما ۵ تا پسر و دوتا دختر هستیم آیا من به تنهایی میتونم تقاضای سهم الارث خودم رو بکنم
سلام بله
سلام پدرم ۲۲ سال پیش فوت کرده،مادرم پارسال فوت کرده یک خونه قول نامه ای ۴۵متری مونده که من ساال۹۱سهم پدری راخریدم ومادرم هم امضاکردودوبرادروخواهرم ووراث بابابزرگم بجز ز ن بابابزرگم ،همه امضاکردن ،خواهرودوبرادرم نوشتن ماسهم خودرادریافت کردیم ولی بقیه ننوشنن ،من الان بصورت شراکت دادم بسازن تکلیف چیست سازنده سهم خودرا پیش فروس کرده چه کارکنم ایا زن بابابزرگم که فوت کرده مینونم به تنها دخنرش که از شوهردیگر است به تفاهم برسیم حکم چگونه است.