بخشش مهریه؛ سیر تا پیاز بخشیدن مهریه و نکات حقوقی آن

یکی از حقوق مالی که زن به موجب ازدواج پیدا می کند، مهریه است و تا زمانی که پرداخت نشده یا زن به اراده و اختیار خود از آن نگذرد، پابرجاست؛ در واقع برخی از صاحب نظران حقوق مهریه را قراردادی مستقل از عقد ازدواج می دانند و نام آن را قرارداد تبعی ازدواج می گذارند که مرد به موجب آن قرارداد ضمن سند ازدواج متعهد به پرداخت مهریه مالی تعیین شده می شود.

بعد از ازدواج زوجین با فراز و نشیب های زیادی در زندگی مشترک رو به رو هستند و ممکن است آستانه تحمل یکی از زوجین یا هر دو بنا به دلایلی گوناگونی سر ریز شود و قصد پایان دادن به این رابطه مشترک را داشته باشند و یا اینکه زن به حکم قانون و سند ازدواج نسبت به گرفتن مهریه اش از مجاری پیش بینی شده اقدام کند.

اما مشکل آنجا نمایان می شود که مرد به دلیل داشتن حق طلاق رضایت به طلاق نمی دهد و زن به ناچار بایست با همسرش به استمرار زندگی رضایت دهد در صورتی که مهریه خود را می خواهد و یا اینکه مرد با حربه حق طلاق، زن خود را مجاب به بخشیدن مهریه اش کند و یا نه در یک شرایط ایده آل و بدور از هر گونه تنش، زن از گرفتن مهریه خود صرف نظر می کند و قصد بخشش مهریه خود را به شوهرش دارد که نتیجه تمامی اینها از بین بردن حق مالی مهریه است و زن ممکن است دیگر نتواند مهریه خود را مطالبه کند.

• از موارد اختلافی میان زوجین گذر کنیم، به اصل بحث یعنی بخشیدن مهریه می پردازیم که این بخشش مهریه چیست؟
• چه فرقی با ابراء مهریه یا هبه مهریه و یا حتی اقرارنامه وصول مهریه دارد؟
• اگر زن مهریه خود را ببخشد می تواند بعد از بخشش به آن رجوع کند؟

این موارد کلیت پرسش هایی است که عموم زن هایی که قصد بخشیدن مهریه خود را دارند، در ذهن شان یا کلامش متبلور می شود.

در این نوشتار تلاش می شود با ذکر جزئیات و نکات آن در راستای ابهام زدایی از این ابهامات گام برداریم.

بخشش مهریه

بخشش یعنی صرفنظر کردن از حقی مالی به نفع دیگری اعم از اینکه آن شخص مدیون باشد یا اینکه شخص ثالثی باشد.

برای درک راحت تر این تعریف فرض کنید زنی قصد بخشیدن مهریه خود را دارد، اگر زن مهریه را به همسر خود ببخشد، در واقع مهریه که حقی مالی برای زن در سند ازدواج پیش بینی شده به مدیون که مرد می باشد می ببخشد و در واقع با مالکیتی که مرد نسبت به آن مهریه پیدا می کند، و دینی که از بابت مهریه به همسرش دارد، به نوعی مالکیت مافی الذمه شکل می گیرد و دیگر مرد دینی از بابت مهریه به همسرش ندارد اما اگر زن مهریه خود را به شخص دیگری بغیر از شوهرش ببخشد.

برای مثال مهریه خود را که یک حق مالی و قابل انتقال است، به برادر خود در قالب سند رسمی انتقال دهد، مرد همچنان در مقابل دین مهریه متعهد است اما دیگر به همسر خود متعهد نیست بلکه به برادر همسر خود متعهد به پرداخت آن حق مالی است.

بخشش مهریه معوض و غیر معوض

البته برخی بخشش طلب را در قالب عقد هبه نیز آورده اند اما تفاوت های جزئی با هبه طلب وجود دارد که تشریح آنها از حوصله این نوشتار خارج است.

لکن در مجموع زنی که به موجب سند رسمی یا عادی نسبت به بخشش مهریه خود اقدام می کند به حکم قانون حق رجوع به آن را دارد اما صرفاً در بخشش مهریه غیر معوض یا بلاعوض؛ در واقع اگر بخشش مهریه معوض باشد زن دیگر نمی تواند نسبت به رجوع به مهریه بخشیده شده اقدام کند.

فهم ساده این دو اصطلاح این است که اگر زنی برای مثال قصد بخشیدن مهریه خود را داشته باشد، و در ازای آن برای مثال ماشین شوهرش را بگیرد، این بخشش مهریه معوض است و غیرقابل رجوع اما اگر زن بدون اینکه مالی دریافت کند یا مرد در مقابل بخشش مهریه عملی انجام دهد.

(برای مثال بخشش مهریه در مقابل اعطای وکالت در طلاق، بخشش مهریه در مقابل اعطای حق حضانت و …) زن می تواند نسبت به رجوع از بخشش مهریه اقدام کند که این امر نیز با رجوع به دفترخانه تنظیم کننده سند بخشش مهریه و درخواست صدور اظهارنامه رجوع به بخشش مهریه و ارسال آن برای شوهر انجام می شود.

اما بعضاً مشاهده شده است که دفاتر اسناد رسمی به عنوان مرجع ثبتی صالح برای تنظیم اسناد بخشش مهریه یا سایر اسناد در حکم بخشش مهریه، نسبت به تنظیم سند بخشش مهریه همکاری لازم را ندارد و دلایلی از جمله مشکلات متعاقب زن و شوهر، درگیری و نزاع در محیط دفترخانه و بطور کلی پیشگیری از هر گونه مشکل احتمالی را مطرح و از تنظیم چنین اسنادی سرباز می زنند و زوجین را به سمت تنظیم سند وصول مهریه راهنمایی و ارشاد می کنند.

ابراء مهریه و تفاوت آن با بخشش مهریه

تمامی این اصطلاحات و اعمال حقوقی بخشش مهریه، ابراء مهریه، هبه مهریه و یا اقرارنامه وصول مهریه، نتیجه ای مشابه دارند اما با حقوق و تکالیف متفاوت که ممکن است انتخاب هر یک از آنها برای زن مزایا و معایبی داشته باشد.

در بخش پیشین دانستیم که بخشش مهریه چیست و چه فرقی با هبه مهریه دارد اما در این بخش قصد داریم بخشش مهریه را با ابراء مهریه و یا اقرارنامه وصول مهریه قیاس کنیم.

ابراء یعنی صرفنظر کردن کلی طلبکار از طلبش؛ زن در مقابل مرد نسبت به مهریه طلبکار است و تا زمانی که مرد این طلب را پرداخت نکرده یا به طریقی رضایت زن را در بخشش یا ابراء یا اقرارنامه وصول آن نگرفته این دین بر گردن مرد است.

ابراء مهریه یک ایقاع می باشد یعنی به صرف اراده زن، انجام می شود بدون اینکه مرد، دخل و تصرفی نسبت به پذیرفتن یا عدم پذیرش آن داشته باشد برعکس بخشش مهریه یا هبه مهریه که یک عقد است و مرد بایست رضایت خود را به پذیرفتن آن اعلام کند.

در ابرای مهریه، دینی که از بابت مهریه بر ذمه مرد است، ساقط می شود و زن، دیگر به هیچ وجه حق رجوع به آن را ندارد مگر اینکه دعوایی تحت عنوان ابطال سند رسمی ابراء مهریه اقامه و به دلایلی از جمله فقدان اراده یا اجبار و تهدید در تنظیم و امضای این سند استناد کند که این خود نیازمند روند دادرسی پیچیده ای است که بعضاً و در موارد مشابه و مشاهده شده، برای زن نتیجه ای در بر نخواهد داشت.

پس اگر از زنی درخواست شد که نسبت به ابراء مهریه اقدام کند آگاه و هوشیار باشد که اگر سند ابرای مهریه را امضاء کرد دیگر راه برگشتی وجود ندارد و حتی این ابراء مهریه می تواند در حین دادرسی دعوای طلاق تحت عنوان بذل مهریه انجام شود.

برای مثال مرد طلاق را مشروط به بذل مهریه کند که در این صورت حکم طلاق خلع صادر می شود با این تفاوت که در دوران عده طلاق خلع که سه ماه می باشد، زن حق رجوع به مهریه بذل شده را دارد و در این صورت اگر زن به مهریه بذل شده رجوع کند، طلاق به طلاق رجعی تبدیل شده و در دوران عده مرد حق رجوع دارد که در صورت رجوع طلاق کأن لم یکن شده و رابطه زوجیت مجدد برقرار می شود.

اقرار نامه وصول مهریه

اما وصول مهریه شرایط و ویژگی های متفاوتی نسبت به دو نهاد ساقط کردن حق مالی مهریه که در بالا به آن اشاره شد دارد.

در اقرارنامه وصول مهریه، زن به موجب آن اقرار می کند که مهریه خود را تماماً دریافت کرده است و دیگر صحبت از بخشش یا هبه و یا ابراء مهریه نیست. در واقع در اقرارنامه وصول مهریه چنین متنی قید می گردد.

” اینجانب ……. مقر به مشخصات فوق الذکر (که در صدر اقرارنامه وصول مهریه درج می شود) با طیب خاطر و رضای کامل اقرار و اعتراف می نمایم مبنی بر اینکه تمامی مهریه خود را موضوع سند ازدواج به شماره …….. مورخ …./…./…. دفتر ازدواج شماره ….. شهرستان ……. از شوهرم آقای ……… به مشخصات فوق الذکر را اخذ و دریافت و وصول نموده ام و ذمه شوهرم در خصوص پرداخت مهریه به اینجانب را بری گردیده و از این پس نسبت به مهریه موصوف هیچ گونه ادعا و اعتراضی ندارم”؛

همانطور در متن اقرارنامه وصول مهریه آمده است، زن اقرار بر دریافت و وصول مهریه می کند و دیگر نمی تواند مدعی مهریه دریافت شده باشد.

البته اقرارنامه وصول مهریه عموماً در عوض گرفتن وکالت در طلاق است چون این موضوع در دفاتر اسناد رسمی به زوجین تفهیم می شود که اگر چنین اقرارنامه زن امضاء کند دیگر امکان مطالبه مهریه وصول شده وجود ندارد که دفاتر اسناد رسمی به دلیل اینکه در این قسم سند (اقرارنامه وصول مهریه) چالش های حقوقی به مراتب کمتری نسبت به ابراء مهریه یا بخشش مهریه دارد.

اگر زوجینی که به این دفاتر مراجعه می کنند و خواهان تنظیم سند ابراء مهریه یا بخشش مهریه هستند، پاسخ منفی داده و آنها را به تنظیم اقرارنامه وصول مهریه راهنمایی می کنند.

نتیجه گیری

نتیجه امر اینکه اگر خواهان بخشش مهریه خود هستید، ابتدا با اصطلاحات این حوزه که در این نوشتار سعی شد به آنها اشاره شود، آشنا شوید و بدانید که اگر مهریه خود را ابراء کردید چه حقوقی دارید و اگر مهریه بخشیده شد چه حقوقی؛ در واقع آگاهی نبایست صرفاً به پیش از تنظیم سند منتهی شود بلکه عواقبی که بعد از تنظیم سند و امضای آن برای طرفین آن سند ایجاد می کند به مراتب بیشتر است.

البته هیچ ضرورتی ندارد که ابراء مهریه یا بخشش مهریه و یا حتی سند هبه مهریه یا وصول مهریه در قالب سند رسمی تنظیم شود، بلکه زوجین می توانند با ابتدا نسبت به این امر توافق ایجاد کنند که آیا همه مهریه شامل ابراء مهریه یا بخشش مهریه می شود، یا بخشی از آن، آیا در ازای بخشش یا ابراء مهریه، زن، مالی دریافت می کند یا اینکه مرد متعهد می شود عملی را انجام دهد یا خیر.

سپس با بهره گیری از اطلاعات ثبتی سند ازدواج و مشخصات زوجین نسبت به تنظیم سند عادی ابراء مهریه، بخشش مهریه و یا اقرارنامه وصول مهریه اقدام کنید و تفاوت آن با سند رسمی ابراء مهریه، بخشش مهریه و یا اقرارنامه وصول مهریه در این است که سند رسمی قابلیت انکار و تردید را ندارد اما نسبت به سند عادی می توان ادعای انکار یا تردید داشت و این خود نیازمند اثبات اصالت سند عادی می باشد.

سؤالات متداول