طبق مواد ۱۱۹ تا ۱۲۲ قانون آیین دادرسی کیفری مقام قضایی می تواند انجام هر یک از اقدامات قضایی را که در محدوده حوزه قضایی شهرستان دیگری ضرورت دارد از مقام قضایی حوزه قضایی شهرستان مربوطه درخواست نماید. بنابراین تعریف نیابت قضایی چنین است: «تفویض اختیار از سوی مقام قضایی ذیصلاح به مقام قضایی حوزه قضایی دیگر جهت انجام کلیه اقدامات قضایی لازم یا برخی از آنها را نیابت قضایی می نامند.» به عنوان مثال اگر در یک سرقت مسلحانه مرتکب اهل و ساکن قزوین می‌باشد بازپرس محل وقوع جرم می تواند انجام کلیه اقدامات قضایی یا برخی از آنها را به بازپرس قزوین نیابت دهد. برحسب میزان تفویض اختیار نیابت قضایی به دو نوع تقسیم می شود: نیابت قضایی عام- نیابت قضایی خاص.
نیابت قضایی عام چیست؟
چنانچه بازپرس یا دادیار محل وقوع جرم کلیه اقدامات قضایی از بدو تحقیقات مقدماتی تا ختم آن را به بازپرس یا دادیار حوزه قضایی دیگری تفویض نماید این نیابت عام تلقی می گردد. مانند این که بازپرس تهران به بازرس قزوین نیابت دهد که نسبت به احضار، جلب، تفهیم اتهام متهم به ارتکاب یک فقره جعل سند رسمی اقدام نماید و همچنین در صورت نیاز نسبت به احضار و تحقیق از شهود قضیه و ارجاع امر به کارشناس و نیز صدور قرار تامین مناسب علیه متهم اقدام نماید. همانگونه که ملاحظه می شود در نیابت عام بازپرس کلیه اختیارات قضایی خویش را به بازپرس دیگر تفویض می نماید و خود در تعیین اقدام قضایی مناسب یا تعیین نوع قرار تامینی که علیه متهم صادر می شود دخالت نمی کند بلکه آن را به بازپرس شهرستان دیگر تفویض می نماید.
نیابت قضایی خاص چیست؟
چنانچه بازپرس یا دادیار محل وقوع جرم یک یا چند اقدام قضایی را به بازپرس یا دادیار حوزه قضایی دیگر تفویض نماید این نیابت خاص تلقی می گردد. مانند این که بازپرس تهران فقط احضار جلب متهم و تفهیم اتهام را به بازپرس قزوین تفویض نماید و انجام سایر اقدامات قضایی را نخواهد. در این صورت نیابت قضایی خاص محسوب می شود یا این که بازپرس تهران نوع قرار تامین صادره را تعیین و سپس صدور آن را به بازپرس قزوین نیابت دهد. مثلا بازپرس تهران از بازپرس قزوین بخواهد که علیه متهم قرار وثیقه به مبلغ صد میلیون تومان صادر نماید. بدیهی است که اتخاذ تصمیم نهایی در پرونده از قبیل صدور قرار عدم صلاحیت قرار منع تعقیب قرار موقوفی تعقیب و قرار مجرمیت یا صدور رای قابل نیابت و تفویض به مقام قضایی دیگر نمی باشد. چرا که این قبیل تصمیمات قضایی قائم به شخص بازپرس یا دادیار یا قاضی دادگاه محل وقوع جرم می باشد.
همچنین در مواردی که اقرار متهم یا شهادت شهود و یا شهادت بر شهادت شاهد مستند رای دادگاه باشد استماع آن توسط قاضی صادرکننده رای الزامی است. منظور قانونگذار این است که چنانچه قاضی دادگاه کیفری محاکمه متهم و یا استماع شهادت شهود و یا شهادت بر شهادت شاهد را نباید نیابت دهد و اگر در موارد فوق نیابت داد چنانچه مستند رای دادگاه هریک از موارد مذکور باشد دادگاه نیابت دهنده مجدداً باید اقرار متهم یا شهادت شهود یا شهادت بر شهادت را رأساً استماع نموده و سپس مبادرت به صدور رای نماید.
بیشتر بخوانید: تخلفات قضات و نحوه رسیدگی و مجازات قاضی متخلف
در ماده ۱۲۰ قانون آیین دادرسی کیفری قانونگذار به قاضی نیابت گیرنده اختیار داده که در صورت تعیین نوع قرار تامین از سوی قاضی معطی نیابت چنانچه آن را نامناسب تشخیص دهد به نظر خود تامین مناسب اخذ نماید. مانند این که قاضی نیابت دهنده نوع تامین متهم را قرار کفالت تعیین نماید لیکن قاضی نیابت گیرنده آن را مناسب نداند و تبدیل به قرار وثیقه و یا قرار التزام نماید. این امر از لحاظ اصول دادرسی مردود و محل ایراد است. چرا که تشخیص نوع تامین مأخوذه از اختیارات قاضی محل وقوع جرم است نه قاضی نیابت گیرنده که محل وقوع جرم نیست. به علاوه تفویض چنین اختیاری به قاضی نیابت گیرنده با اصل استقلال قاضی نیز منافات دارد. چراکه تعیین نوع قرار تامین از سوی قاضی نیابت گیرنده نوعی دخالت در کار قاضی معطی نیابت است.
تفاوت نیابت قضایی و صلاحیت چیست؟
نیابت قضایی با صلاحیت محلی در ارتباط است. صلاحیت قضایی یعنی دادگاه شایستگی رسیدگی به پرونده ای را دارد. صلاحیت ذاتی از قواعد آمره است و شما نمی توانید صلاحیت ذاتی را زیر پا بگذارید منتها صلاحیت محلی قابل تغییر است. ممکن است جرمی در تهران اتفاق افتد منتها نیاز به تحقیقات برای پرونده در شهر دیگر باشد در این حالت دادگاه تهران به دادگاه شهرستان نیابت می دهد و دادگاه شهرستان در همان محدوده نیابت، باید دستورات نیابت دهنده را انجام دهد.
سلام خسته نباشید من به همراه چند نفر دیگر بودیم که دوستان بنده با مامورین نیروی انتظامی درگیر میشن تخریب شیشه خودرو گشت با فحاشی که بنده جدا میکردم و انها رو بازداشت میکنن من رو ول کردن ولی فرداش اومدن دم خونه منو بردن و دادگاه که رفتیم مامورین گفتن که ایشون درگیر نشده و شاکی نیستیم ولی قاضی بنده رو زد حمل مشروبات الکی ایا حکم جرم دولتی برای درگیری به من هم میخورد