گرفتن مال از دیگری و عبارتی تحصیل مال از دیگری می تواند عناوین مختلفی داشته باشد و به تبع تفاوت عناوین احکام و شرایط آنان نیز متفاوت خواهد بود.
در شرع تحصیل مال به صورت نامشروع حرام است برای مثال یکی از این راه ها سرقت و اخاذی و موارد دیگر است.
اخاذی در عرف، زیاد به گوش خورده است و حالت زورگویی دارد البته زور گویی مصداقی از اخاذی است و اخاذی عام تر از زور گویی می باشد.
در ادامه سعی داریم به تفاوت نهاد هایی مشابه مانند اخاذی، سرقت و جیب بری بپردازیم.
دسترسی سریع به عناوین:
زورگیری یا اخاذی
اخاذی هر گونه دریافت پول و وجه و یا هر اعتبار دیگری است به صورتی که با استفاده از تهدید و زور حاصل بشود.
لذا همچنان که در مقدمه ذکر کردیم زورگیری مصداقی از اخاذی است و اخاذی عام تر از آن می باشد.
نکته دیگر آنکه در اخاذی چون عنصر تهدید در آن وجود دارد را می توان زیر مجموعه تهدید نام برد زیرا در این جرم فرد می خواهد چیزی را به دست بیاورد با استفاده از زور و تهدید.
شرایط جرم زورگویی
در زورگویی همچنان که پیداست؛ شخص با تهدید و ترساندن دیگران بدون رضایت وی مالی را اخذ می کند.
برای مثال وجود داشته اند مواردی که فرد زورگیر به وسیله چاقو، دیگری را تهدید کرده که گوشی موبایل یا پولی را از وی اخذ کند.
البته ممکن است استفاده از سلاح گرم یا سرد با جمع شرایطی مجازات محاربه را به دنبال داشته باشد در اینجا دیگر مجازات اعدام اجرا خواهد شد نه مجازات زورگویی.
پس به جز تهدید یکی دیگر از شرایط زورگویی درخواست پول و یا مال از شخص مقابل است. مثل موارد و فیلم هایی که بعضا در شبکه های اجتماعی توسط دوربین ها ضبط شده اند.
مجازات زورگویی طبق قانون جدید کاهش مجازات حبس تعزیری
در این قانون در بخش تعزیرات موادی وجود دارند که می توان در این باره به آنها اشاره کرد.
از جمله ماده ۶۶۹ و ۶۵۲ و ۶۱۷ و قاضی باید مورد به مورد و کیس به کیس هر پرونده را بررسی کند و حسب مورد فعل مزبور را با عنوان مجرمانه انطباق دهد.
ماده ۶۶۹: هر گاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشاء سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه یا زندان از ۱ ماه تا ۱ سال محکوم خواهد شد.
مجازات یک ماه تا یک سال مذکور مربوط به قانون کاهش مجازات حبس تعزیری سال ۹۹ می باشد.
ماده ۶۵۲: هر گاه سرقت مقرون به آزار باشد و یا سارق مسلح باشد به حبس از سه ماه تا ده سال و شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم می شود و اگر جرحی نیز واقع شده باشد علاوه بر مجازات جرح به حداکثر مجازات مذکور در این ماده محکوم می گردد.
ماده ۶۱۷ بخش تعزیرات این چنین مقرر می کند که:
هر کس به وسیله چاقو و یا هر نوع اسلحه دیگر تظاهر یا قدرت‌نمایی کند یا آن را وسیله مزاحمت اشخاص یا اخاذی یا تهدید قرار دهد یا با کسی گلاویز شود در صورتی که از مصادیق محارب نباشد به حبس از شش ماه تا دو سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
تبصره ۱ – حمل قمه، شمشیر، قداره و پنجه بوکس در صورتی که صرفاً به منظور درگیری فیزیکی و ضرب و جرح انجام شود جرم محسوب و مرتکب به حداقل مجازات مقرر در این ماده محکوم می گردد.
واردات، تولید و عرضه سلاحهای مذکور ممنوع است و مرتکب به جزای نقدی درجه شش محکوم و حسب مورد این سلاحها به نفع دولت ضبط یا معدوم می شود.
تفاوت زورگیری با محاربه
گاها دادگاه ها برخی پرونده های زور گویی را محاربه تشخیص می دهند و به آن حکم می کنند اما نباید پنداشت که این دو یکسان هستند.
زیرا طبق ماده ۲۷۹: محاربه عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها است، به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد.
هرگاه کسی با انگیزه شخصی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب محسوب نمی شود.
آنچه پیداست این است که در محاربه فعل فرد باید جنبه عمومی پیدا کند و صرف یک زورگویی را نمی توان مصداق محاربه دانست.
حتی اگر محاربه هم تشخیص داده شود طبق اصل تفسیر مضیق و تفسیر به نفع متهم می توان گفت از میان مجازات های محاربه که شامل اعدام، صلب، قطع دست راست و پای چپ و نفی بلد است می توان آنچه که به صلاح است را انتخاب کرد.
سرقت و ارکان آن
ربودن یک شی و یک مال و سرمایه که متعلق به شخص دیگر است را سرقت می گویند. پس جون ربایش یک عنصر مهم است باید درباره مالی باشد که قابل نقل و انتقال مادی باشد لذا درباره اموال غیر منقول، سرقت صادق نیست.
یعنی سرقت فقط درباره اموالی جریان دارد که قابلیت جابه جایی دارند. یکی دیگر از ارکان جرم سرقت این است که فرد باید مال دیگری را بدزدد و اگر مالی را بر باید که تصور می کرده مال خودش است اما بعدا ثابت شود مال دیگری است در اینجا جرم سرقت واقع نشده.
سرقت انواع مختلفی دارد مانند: سرقت تعزیری ساده، سرقت تعزیری مشدد، سرقت اسناد، سرقت توسط امانت دار (خیانت در امانت)، از بین بردن مهر که در اینجا مجال بررسی جزئیات آن نیست.
اما آیا تفاوتی وجود دارد بین سرقت و اخاذی ؟ در ادامه این بحث را بررسی خواهیم کرد.
تفاوت اخاذی و سرقت
در این دو اگرچه فردی مال دیگری را از او می گیرد اما دو جرم متفاوت هستند و مجازات آن ها هم متفاوت است.
در اخاذی، فرد با تهدید و زور پول را از طرف می گیرد؛ یعنی فرد تهدید می کند که اگر فلان مقدار پول به من ندهی عکس های شخص تو را پخش خواهم کرد یا رازی را که تو داری برملا می کنم لذا با این تهدید از وی مبلغ پول را می گیرد. و حتی این تهدید ممکن است که با اسلحه باشد.
اما در سرقت، خود سارق، مال را برمی دارد و گاها قربانی و صاحب مال از این قضیه خبر ندارد و اگر هم خبر داشته باشد این خود سارق است که مال را بر می دارد.
موارد سرقت تعزیری در مواد ۶۵۱ تا ۶۶۷ بیان شده است. و هر کدام حسب مورد مجازات خاص خود را خواهند داشت.
جرم جیب بری
جرم جیب بری خود زیر مجموعه سرقت به حساب می آید که در آن سارق، پول یا اشیا قیمتی را از جیب و لباس شخص قربانی برمی دارد.
جرم کیف قاپی
کیف قاپی هم نوعی سرقت است اما در اینجا سارق با حرکت ناگهانی کیف و اموال فرد را بر می دارد و فرار می کند که نمونه های آن در رسانه ها مانند کیف قاپی با موتور سیکلت دیده شده است.
تفاوت کیف قاپی با جیب بری
در کیف قاپی فرد آشکارا و در خیابان و جایی دیگر کیف و یا مال طرف را بر می دارد اما در جیب بری فرد بدون آنکه طرف مطلع شود و با تر دستی و زیرکی اقدام به ربودن مال می کند.
مجازات کیف قاپی و جیب بری در قانون جدید
ماده ۶۵۷: هر کس مرتکب ربودن مال دیگ ری از طریق کیف زنی – جیب بری و امثال آن شود به حبس از یک تا پنج سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
طبق ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی اصلاحی سال ۱۳۹۹، مجازات حبس ماده فوق به شرط آن که ارزش مال مورد سرقت بیش از دویست میلیون ریال نباشد و سارق فاقد سابقه موثر کیفری باشد به نصف تقلیل می یابد.
پس در اینجا باید دقت کرد که میزان مال برده شده چه میزان است.
اگر در کیف قاپی و جیب بری میزان مال برده شده تا ۲۰ میلیون تومان و فرد سابقه موثر کیفری هم نداشته باشد، حبس وی ۶ ماه تا دو سال و نیم خواهد بو. و اگر بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد همان حبس مقرر در ماده اعمال خواهد شد.
در ماده ۶۵۲ تعزیرات درباره ی سرقتی که با آزار باشد مثلا هنگام کیف قاپی لگد زدن یا روی زمین کشیدن و… باشد آمده است که:
هر گاه سرقت مقرون به آزار باشد و یا سارق مسلح باشد به حبس از سه ماه تا ده سال و شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم می شود و اگر جرحی نیز واقع شده باشد علاوه بر مجازات جرح به حداکثر مجازات مذکور در این ماده محکوم می گردد.
نتیجه گیری
جرائم سرقت، جیب بری و اخاذی اگرچه در اینکه مال شخصی دیگر ربوده می شود نقطه مشترک دارند؛ اما در موارد دیگر با هم متفاوت هستند، از جمله نحوه ارتکاب و میزان مجازات که به هریک جداگانه پرداختیم و مجازات آنها را طبق قانون جدید کاهش مجازات حبس تعزیری بیان کردیم.
سوالات متداول
سرقت و اخاذی ممکن است در مواردی همپوشانی داشته باشند. اگر چه در اصل سرقت، در جایی به کار می رود که فرد، مالی را از جایی به جای دیگر منتقل کند. و ممکن هم هست فرد قربانی خبر نداشته باشد. اما در اخاذی همیشه تهدید به کشتن و آبروریزی و… برای گرفتن پول وجود دارد.
فارغ از تفاوت های ماهوی جیب بری و کیف قاپی هر دو نوعی سرقت به حساب می آیند. و مجازات جیب بری و کیف قاپی یکسان است.
زورگویی و اخاذی هر دو از شیوه های نامشروع تحصیل مال هستند در زورگویی آنچه پیداست فرد با زور و اسلحه پولی را از طرف می گیرد و در اخاذی بیشتر با تهدید این کار را می کند ولی هر دو تحت شمول ماده ۶۶۹ می باشند. نکته قابل ذکر دشواری تفکیک میان این موارد با هم و با سرقت مقرون به آزار و با خفت کردن و… می باشد. اما در کل می توان گفت که زورگیری از مصادیق اخاذی می باشد.