هبه عقدی است که در قانون مدنی احکام آن بیان شده است. به طور خلاصه بخشیدن مجانی مال به دیگری است و در تعریف قانونی به این شکل است که یک نفر مالی را به رایگان به شخص دیگری تملیک می کند این تعریف در ۷۹۵ ذکر شده است.
در جایز یا لازم بودن عقد هبه بین علمای حقوق اختلاف وجود دارد اما نظر غالب بر لازم بودن این عقد است که البته در موارد زیادی قابل رجوع خواهد بود یعنی هبه کننده یا مالک مال می تواند پشیمان شود و رجوع کند.
در ادامه به عقد هبه و ویژگی های آن، موارد پشیمانی از بخشش و نمونه دادخواست و نمونه رای خواهیم پرداخت.
ویژگی های عقد هبه
- طرفین عقد هبه یک واهب (مالک مال) و دیگر متهب (گیرنده مال) می باشد.
- عقد هبه با فوت و محجور شدن طرفین از بین نمی رود بلکه محکم تر نیز می شود.
- هبه عقد جایز نیست و عقدی لازم است که در مواردی حق رجوع وجود دارد.
ویژگی دیگر عقد هبه قبض و تسلیم کردن آن به گیرنده می باشد به اصطلاح عقد هبه عقدی عینی است و قبض و تسلیم شرط صحت است پس اگر کسی قصد کند مالی را به طرف ببخشد و او هم راضی باشد و با هم توافق کنند؛ بخشنده مال می تواند تا زمانی که مال را به شخص مقابل تسلیم نکرده، پشیمان شود و آن را تحویل ندهد و گیرنده هم نمی تواند الزام وی را از دادگاه بخواهد.
موارد رجوع و پشیمانی از هبه
کسی که واهب است و مالی را به کسی بخشیده است؛ می تواند از آن رجوع کند و پشیمان شود اما در مواردی این حق رجوع از بین می رود و دیگر نمی تواند ادعای پشیمانی داشته باشد و بتواند مال را برگرداند
بخشنده مال در همه موارد می تواند رجوع کند اما در موارد زیر نمی تواند رجوع کند که عبارت اند از:
- طبق ماده ۸۰۵ اگر هر یک از واهب با متهب فوت کنند دیگر قابل رجوع نخواهد بود یعنی وارث شخص مالک نمی تواند مالی که مالک بخشیده را پس بگیرد.
- طبق ماده ۸۰۶ اگر مال بخشیده شده یک طلب باشد و آن طلب به خود مدیون بخشیده شود دیگر قابل رجوع نخواهد بود. مثل این که زن مهریه و طلب خود را که از مرد دارد به وی بخشیده است.
- طبق ماده ۸۰۷ اگر مال به عنوان صدقه باشد قابل رجوع نیست.
- مورد دیگر اینکه شرط رجوع باقی بودن عین هدیه است و اگر از این رفته باشد دیگر رجوعی در کار نخواهد بود
- اگر مالک مال، مال را به پدر یا مادر یا فرزند خود هبه کند؛ دیگر نمی تواند رجوع کند. اما اگر به همسر خود هبه کرده باشد می تواند رجوع کند. پس اگر مرد برای زن خود طلایی خریده باشد می تواند از آن رجوع کند.
- اگر هبه با شرط عوض بوده است و آن عوض هم تسلیم شده و تحویل داده شده باشد دیگر قابل رجوع نیست. برای مثال فردی خانه خود را به فرزند خود هبه می کند به شرط دادن ماشین به وی، وی اگر ماشین را قبض کند دیگر هبه قابل رجوع نخواهد بود.
- اگر مال بخشیده شده (موهوبه) شده منتقل شده باشد با متعلق حق غیر واقع شده باشد مثل رهن و اجاره.
- اگر تغییری در مال حاصل شده باشد.
لذا در تمام موارد هبه قابل رجوع خواهد بود الا موارد گفته شده در بالا که ممکن است با وحدت ملاک موارد دیگری نیز به آن اضافه شود.
تایید رجوع از هبه
گاهی با رجوع و پشیمانی فرد اختلاف پیش می آید که در این جا برای تایید رجوع از هبه باید به دادگاه دادخواست داد. اگر هبه به صورت رسمی تنظیم و ثبت شده است در دادگاه لازم نیست ثابت شود که هبه رخ داده زیرا سند رسمی گویای این امر است.
اما اگر هبه به صورت رسمی نباشد و سند عادی باشد یا مثلا به صورت شفاهی باشد؛ خواهان باید در دادگاه وقوع هبه را ثابت کند. سپس تایید رجوع از آن را نزد دادگاه ثابت کند.
البته رجوع از هبه نیازی به حکم دادگاه ندارد و می توان به هر صورت مثل لفظی یا از طریق تلفن و پیامک آن را بیان کرد.
نکته دیگر این که اگر هبه غیر قابل رجوع باشد مثل این که گیرنده پدر و مادر فرد واهب باشد؛ نمی تواند رجوع کند و حتی اگر در دادگاه طرح دعوا کند در صورت اختلاف حق به وی داده نمی شود.
اگر مال هبه شده ملک باشد؛ دادگاه محل ملک صالح برای طرح دعوا است.
برگرداندن هدایای دوران نامزدی
هدایایی که در دوران نامزدی رد و بدل شده اند احکامی متفاوت با هبه دارد.
در ماده ۱۰۳۷ مقرر شده است که:
هر یک از نامزدها می تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند.
اگر عین هدایا موجود نباشد؛ مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاه داشته می شود مگر این که آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.
فرق این ماده در مورد هدایای نامزدی با هبه در این است که حتی اگر از بین رفته باشد هدیه می توان قیمت را مطالبه کرد اما در هبه این گونه نبود.
در این که اگر نامزدی منجر به ازدواج شود آیا هدایای مزبور قابل مطالبه هستند یا نه باید گفت خیر زیرا ماده برای جایی است که نامزدی به هم می خورد.
نمونه دادخواست تایید رجوع از هبه
خواهان:
خوانده:
وکیل:
خواسته و بهای آن:
مدارک و منضمات:
ریاست محترم دادگاه حقوقی
با سلام
احتراماً به استحضار می رساند موکل مالک یک باب منزل مسکونی واقع در تهران ………. پلاک ثبتی …. فرعی از ….. اصلی بخش ….. حوزه ثبتی شهرری می باشند. ۲- در مورخ ۲۸/۰۴/۱۳۹۹ موکل اقدام به بخشیدن ۳ دانگ از ۶ دانگ مشاع از ملک فوق الذکر به همسر خود خانم ……. می نماید .این بخشش کاملا یک طرفه بوده و بدون دریافت هیچ نوع مبلغی صورت می پذیرد و طرفین با مراجعه به دفترخانه شماره ……. تهران سند قطعی غیر منقول تحت شماره …….. تنظیم می نمایند. ۳- با توجه به مسائل پیش آمده فی مابین زوجین و توجها به اینکه عین مرهوبه به تصرف و ید زوجه در نیامده است و عقد هبه مستقر نمی باشد و توجها به اظهارنامه شماره …………. مبنی بر رجوع از هبه و اعلام رجوع از هبه مدتها قبل از ارسال اظهار نامه متقاضی صدور حکم به شرح ستون خواسته و تنظیم سند انتقال شده به نام موکل می باشم.
با تشکر
نمونه رای رجوع از هبه
رأی دادگاه بدوی
در خصوص دعوی آقای ه.ف. با وکالت آقای م.ر. به طرفیت خانم ک.م. با وکالت آقای ک.ح. به خواسته تنفیذ و اعلام رجوع از هبه و استرداد عین موهوبه با احتساب خسارات دادرسی، نظر به محتویات و اوراق پرونده و شرح دادخواست تقدیمی. بدین توضیح که خواهان بیان داشته موکلش به موجب مبایعه نامه شماره … مورخ ۳۰/۱۰/۱۳۸۰ ـ که مفاداً دلالت بر ایجاب و قبول و رد ثمن و مثمن دارد ـ شش دانگ یک دستگاه آپارتمان به مساحت یک صد و ده متر مربع با متعلقات عرفی و قانونی آن جزء پلاک ثبتی … بخش … تهران را خریداری نموده و از تاریخ ۲۳/۱۲/۱۳۸۰ در تصرف دارد، و نیر برابر ظهر مبایعه نامه، میبع موضوع آن را به خوانده محترمه هبه می نماید، و حدود چهار الی پنج سال قبل موکل اینجانب به لحاظ نیاز شخصی و قطع روابط با خوانده به دفعات اعلام می نماید که از هبه صورت گرفته رجوع نموده است و خواستار استرداد عین موهوبه می شود، ولی مشارٌالیه اعتنایی نمی کند و نیز در جلسه دادرسی وکیل خوانده دعوی تقاضای رویت اصل هبه نامه را نمودند که وکیل خواهان بیان داشت اصل هبه نامه در اختیار ما نیست و در دست خوانده دعوی می باشد، که خوانده به لحاظ عدم ارائه اصل سند مستند دعوا تقاضای ابطال دادخواست را نمودند و در ماهیت اظهار داشتند که در ظهر قول نامه در دو سطر، موضوع آن بر اساس مفاد قول نامه ملک به موکله واگذار شده است و صراحت دارد که بر اساس مفاد مبایعه نامه واگذار شده و موکل به خواهان پول داده است و اگر موضوع در قالب هبه باشد، سند عادی است و قابل قبول نمی باشد. همچنین موکله ملک را فروخته و دیگر در آن مالکیتی ندارد و از اختیار وی خارج شده است و با این وجود عقد هبه لازم است و قابل رجوع نمی باشد. دادگاه با عنایت به مراتب و نیز اظهارات وکلای اصحاب دعوی طی لوایح منضم به پرونده، توجهاً به اینکه صرف نظر از انتقال ملک حسب اظهارات خوانده و عدم ارائه اصل مستند از سوی خواهان (البته از سوی خوانده نسبت به آن انکار و تردیدی اعلام نشده است)، نظر به اینکه برابر مقررات مواد ۴۶ و ۴۷ از قانون ثبت مصوب ۱۳۱۰، هبه نامه مربوط به عقود و معاملات راجع به عین با منافع املاکی که قبلاً در دفتر املاک ثبت شده است، اجباری می باشد و برابر ماده ۴۸ قانون فوق، سندی که به شرح فوق ثبت نرسیده، در هیچ یک از محاکم و ادارات پذیرفته نمی باشد، مع ذلک چون اصل هبه به شرح فوق پذیرفته نیست، رجوع از آن و نیز تنفیذ رجوع و استرداد عین بر اساس آن موضوعیت نداشته و پذیرفته نیست؛ بنابراین مستنداً به مواد فوق و نیز ماده ۲ از قانون آیین دادرسی مدنی، قرار رد دعوی خواهان صادر و اعلام می گردد. رأی صادره حضوری و ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی در محاکم محترم تجدیدنظر استان تهران می باشد.
رئیس شعبه ۱۰۳ دادگاه عمومی حقوقی تهران ـ قلی پور
رأی دادگاه تجدیدنظر استان
خانم ک.م. نسبت به دادنامه شماره ۴۱۴ ـ ۲۹/۶/۱۳۹۱ شعبه ۱۰۳ دادگاه عمومی حقوقی تهران که متضمن صدور قرار رد دعوی بدوی به خواسته تنفیذ و اعلام رجوع از هبه و استرداد عین موهوبه، وارد است. زیرا دعوی به شرح فوق، موافق موازین قانونی طرح گردیده؛ عدم ثبت رسمی هبه نامه مانع از رجوع از هبه نیست. در خصوص اینکه تجدیدنظر خوانده مدعی شده است عین موهوبه از ملکیت او خارج شده است، بررسی لازم صورت نگرفته است؛ با این وجود رأی معترض ٌعنه موافق موازین قانونی اصدار نیافته، به استناد ماده ۳۵۳ قانون آیین دادرسی مدنی، دادنامه تجدیدنظر خواسته را نقض، جهت ادامه رسیدگی به دادگاه بدوی عودت می دهد. رأی قطعی است
رئیس شعبه ۸ دادگاه تجدیدنظر استان تهران ـ مستشار دادگاه
صفیری ـ امیری
نتیجه گیری
هبه عقدی لازم است که با فوت و حجر طرفین منفسخ نمی شود(از بین نمی رود) از قضا به عقدی غیر قابل به هم زدن تبدیل می شود.
اما در همه موارد قابل رجوع است به جز اسثتنائاتی که غیر قابل رجوع هستند و در بالا مورد اشاره قرار گرفتند.
مانند انتقال و فروش مال مورد هبه، تغییر یافتن آن، متعلق حق غیر قرار گرفتن مال موهوبه و…
برای رجوع- وکیل تاپ می توان از پیامک یا لفظ و روش های دیگر و رسمی تر مانند اظهارنامه استفاده کرد و در صورتی که اختلافی پیش آید می توان تنفیذ (تایید) را از دادگاه درخواست کرد.
سوالات متداول
بله این امر امکان پذیر است اما اگر به فرزند و پدر و مادر هبه شده باشد قابل رجوع نخواهد بود.
چه به صورت لفظی یا ضمنی امکان پذیر است با سلب مواردی که در بالا گفته شد رجوع ممکن است از طریق تماس تلفنی، پیامک و یا اظهارنامه انجام شود.و اگر اختلافی پیش آمد می توان از دادگاه تنفیذ رجوع را تقاضا کرد.
این امر به طور کامل در بالا توضیح داده شده است که در جزئیاتی با هبه فرق می کند.
سلام چگونه میتونم با کیل محترم مشاوره کنم؟؟
سلام: از طریق قسمت مشاوره سامانه وکیل تاپ می توانید اقدام به مشاوره متنی یا تلفنی داشته باشید.