هرکسی در جامعه باید که با نقش‌های مختلف حقوقی و قضایی آشنایی داشته باشد تا بتواند در مواقع بروز مشکل، با آگاهی کامل نسبت به رفع مشکل و مسئله خود اقدام کند و از شخص متخصص در آن زمینه کمک بگیرد.
یکی از افرادی که در دستگاه قضایی کشور جمهوری اسلامی ایران نقش مهمی دارد، دادستان است. در ادامه این مطلب به بررسی نقش دادستان و وظایف او در جامعه می‌پردازیم.
دسترسی سریع به عناوین:
دادسرا کجاست؟
دادسرا به قسمتی از دادگستری می‌گویند که وظیفه آن رسیدگی به برخی از امور جزایی و غیرجزایی است. دادستان در واقع بالاترین مقام دادسرا است که اکثر وظایف و اعمال دادسرا زیر نظر او انجام می‌شوند.
از مهم ترین وظایف دادسرا می‌توان به تعقیب و رسیدگی به جرم افراد اشاره کرد؛ به همین دلیل، دادستان در زمان اطلاع یافتن از وقوع جرم باید نسبت به تعقیب متخلفان جرم اقدامات لازم را انجام دهد.
دادستان کیست؟
دادستان در واقع نماینده جامعه در دادگاه به شمار می رود و از وظایف او می توان به صدور ادعانامه علیه متهمین و همچنین نظارت بر اجرای مجازات‌ها اشاره کرد. به طور کلی می توان گفت دادستان پیگیری کننده اجرای عدالت و مدافع حقوق مردم یک جامعه است.
همچنین از وظایف مهم دادستان می توان به تامین امنیت و پاسداری از آن در جامعه اشاره کرد. در زمان‌های قدیم به دادستان، مدعی‌العموم، صاحب منصب پارکه یا وکیل جماعت نیز گفته می‌شد.
مراتب دادستان‌ها
دادستان‌ها از نظر مراتب به سه دسته تقسیم می‌شوند:
دادستان کل
دادستان شهرستان مرکز استان
دادستان شهرستان
هریک از دادستان‌ها وظیفه نظارت بر اعمال دادستان‌های زیرمجموعه خود را دارند. بدین صورت که دادستان شهرستان مرکز استان بر اعمال دادستان استان و همچنین دادستان کل بر اعمال و وظایف دادستان شهرستان مرکز استان نظارت می کنند.
دادستان کل علاوه بر این، باید بر اعمال دادسرای عمومی، دادسرای انقلاب و دادسرای نظامی نیز نظارت کند.
روش‌های اطلاع از ارتکاب جرم توسط دادستان
معمولا راه‌های مختلفی برای باخبر شدن دادستان از ارتکاب جرم وجود دارد.
از جمله این‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مراجعه فرد شاکی به دادسرا و شکایت کردن
- کشف جرم توسط ضابطان دادگستری در حین گشت زنی یا انجام ماموریت
- اطلاع یافتن یک شهروند از وقوع جرم و خبر دادن به دادسرا
- وقوع جرم مشهود در برابر دادستان یا بازپرس
- اقرار کردن متهم به جرم خود
- از طریق گزارشات مردمی و مجلس شورای اسلامی و گزارش‌های مراجع نطارتی (مثل سازمان بازرسی کل کشور)
وظایف دادستان چیست؟
از مهم‌ترین کتاب‌های قوانین که در آن وظایف اصلی دادستان درج شده است، می‌توان به قانون آیین دادرسی کیفری اشاره کرد.
بر این اساس، وظایف دادستان را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:
۱- وظایف قضایی: از اولین وظیفه قضایی دادستان می توان به ریاست بر دادسرا اشاره کرد. تمامی امور در دادسرا زیر نظر دادستان انجام می‌شود.
وظایف قضایی دادستان خود به چند دسته تقسیم می شود:
- رسیدگی به جرایم با جنبه عمومی: جرایمی مثل رابطه نامشروع یا بی حجابی که برای رسیدگی به آن‌ها نیاز به حضور شاکی خصوصی نیست، نیاز به رسیدگی دادستان دارند.
- رسیدگی به جرایم قابل گذشت: این نوع جرایم تنها با شکایت شاکی خصوصی اجازه مطرح شدن در دادگاه را دارند. وظیفه دادستان در مورد این جرایم این است که پس از شکایت شاکی، به موضوع مورد نظر رسیدگی کند.
- صدور کیفرخواست: یکی از مهم ترین وظایف یک دادستان، صدور کیفرخواست است که پس از تعقیب جرم و تفهیم اتهام و مشخص شدن مجرم، دادستان باید نسبت به صدور کیفرخواست اقدام کند. پس از آن کیفرخواست را به دادگاه ارسال می‌کند تا رسیدگی دادگاه به جرم مستند باشد.
- تعیین وضعیت اشیای مورد استفاده در زمان وقوع جرم
- حضور در دادگاه جهت محاکمه مجرم: بدون حضور دادستان در جلسه محاکمه، رسمیت جلسه تایید نمی‌شود. در صورت عدم حضور دادستان، معاون او یا یکی از دادیاران می‌توانند به نمایندگی از او در دادگاه حضور داشته باشند.
- اجرای احکام کیفری: پس از صدور حکمی در دادگاه، آن حکم به منظور اجرا به دادسرا بازمی‌گردد. وظیفه اجرای این احکام کیفری، بر عهده دادستان است.
۲- وظایف اداری:
از وظایف اداری دادستان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نظارت بر اعمال ضابطان: دادستان به عنوان رئیس دادسرا باید در نحوه فعالیت افراد و کارکنان مجموعه خود نظارت کند. تمامی ضابطان مشغول در دادسرا، آموزش‌های لازم را توسط دادستان دریافت می‌کنند. نظارت بر اعمل معاون، دادیار و بازپرس دادسرا اصلی‌ترین و مهم‌ترین وظیفه اداری دادستان به شمار می‌آید.
- امور حسبی: حفظ حقوق افراد صغیر، مجنون و غایب مفقودالاثر از وظایف اداری دادستان است. واحدی با عنوان امور سرپرستی محجوران در دادسراها وجود دارد که این واحد تحت نظارت دادستان اداره می‌شود.
از وظایف دیگر دادستان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
اظهارنظر درمورد قرارهای نهایی بازپرس
حضور یافتن در دادگاه جزایی اعم از بدوی و تجدیدنظر
اجرا کردن احکام جزایی
نتیجه گیری
دادستان بالاتری مقام دادسرا می باشد، دادسرا به رياست دادستان تشكيل مي‌شود و به تعداد لازم معاون، داديار، بازپرس و كارمند اداري دارد. در حوزه قضايي بخش، وظايف دادستان بر عهده رييس حوزه قضايي و در غياب وي بر عهده دادرس علي‌البدل دادگاه است.
در مورد جرائم قابل گذشت دادستان زمانی موضوع را پیگیری می کند که شاکی شکایت کتد و هر وقت او از موضوع صرف نظر نماید، قرار موقوفی صادر خواهد شد.