شهادت یا گواهی گواه یک از ادله اثبات دعواست و اخبار فرد از دیده ها یا شنیده ها یا سایر آگاهی هایی است که اتفاقی یا به درخواست یکی از اصحاب دعوا از موضوعی پیدا کرده است. گواهی ممکن است مستقیم و یا غیرمستقیم باشد و شرایط و تشریفاتی دارد. در این نوشته احکام و مقررات در باب شهادت در امور مدنی و حقوقی را بیان خواهیم نمود.
تشریفات شهادت شهود در امور حقوقی
حقوقدانان شهادت را اخبار و نقل واقعی یاد کرده‌اند که پیش‌تر در حضور شاهد رخ داده و احتمال دارد درست یا نادرست باشد و حتی ممکن است اشتباه درک شاهد در آن مؤثر باشد. شهادت برخلاف اقرار به نفع یا ضرر خود شاهد نیست بلکه به نفع یا ضرر یکی از طرفین دعواست حال آنکه اقرار اخبار به حقی است به ضرر خود و به نفع دیگری مع‌الوصف شهادت باید به نفع احدی از طرفین دعوا باشد و از طرف فردی خارج از دعوا اظهار شود؛ بنابراین شهادتی که یکی از طرفین دعوا اظهار نماید ادعا محسوب میشود. برابر قانون هر اعلام و اظهاری از سوی شخص ثالث اعتبار اثباتی ندارد؛ بنابراین شاهد و شهادت بایستی شرایط مقرر در قانون را دارا باشند.
انواع گواهی در ادله اثبات حقوقی
شاهد بایستی شخصاً مورد شهادت را با یکی از حس‌های شش‌گانه درک کرده باشد به این نوع شهادت، شهادت مستقیم گفته میشود؛ طبق ماده ۱۳۲۰ قانون مدنی قانون‌گذار در شرایطی خاص به شاهد اجازه داده است که دیده یا شنیدۀ دیگران را نیز بیان نماید که به چنین شهادتی شهادت غیرمستقیم نیز گفته میشود؛ اما شهادت غیرمستقیم همیشه قابل قبول نیست؛ بنابراین قانون‌گذار در ماده یاد شده از آن تحت عنوان «شهادت بر شهادت» یاد می‌کند و چنین شهادتی را مشروط کرده است بر اینکه شاهد اصلی فوت کرده باشد یا به واسطه مانع دیگری مثل بیماری و سفر و حبس و غیره امکان حضور در محضر دادگاه را نداشته باشد؛ بنابراین در موارد مذکور در قانون، شهادت غیرمستقیم نیز مشروط به احراز سایر شرایط، معتبر و مسموع است.
شرایط صحت شهادت در مقررات حقوقی
جازم و قطعی بودن شهادت: جهت صحت شهادت در حقوق ایران و در امور حقوقی اولین شرط این است که شهادت باید از روی جزم و قطعیت باشد و اظهارات همراه با حدس و گمان نمی‌تواند مثبت ادعا باشد؛ بنابراین شاهد در اظهار مشاهدات خود بایستی قطع و یقین داشته باشد. طبق ماده ۱۳۱۵ قانون مدنی: «شهادت باید از روی قطع و یقین باشد نه از روی شک و تردید» شهادتی که همراه با تردید و یا از روی حدس و گمان باشد مؤثر در اثبات دعوا نیست.
مطابقت دعوا با شهادت: طبق ماده ۱۳۱۶ قانون مدنی: «شهادت باید مطابق با دعوی باشد ولی اگر در لفظ، مخالف و در معنی موافق یا کمتر از ادعا باشد ضرری ندارد». یکی از شرایط شهادت آن است که مفاد شهادت دلالت بر ادعای مدعی نماید؛ بنابراین اگر فردی برای اثبات پرداخت ثمن شاهد بیاورد و شاهد به ملکیت خواهان شهادت دهد چنین شهادتی نمی‌تواند مثبت پرداخت ثمن باشد.
یکسان بودن مفاد شهادت: یکی بودن اظهارات شهود در خصوص مورد شهادت شرط دیگر صحت شهادت است. در ماده ۱۳۱۷ قانون مدنی مقنن به این امر توجه داشته و تصریح می‌کند: «شهادت شهود باید مفاداً متحد باشد؛ بنابراین اگر شهود به اختلاف شهادت دهند قابل اثر نخواهد بود، مگر در صورتی که از مفاد اظهارات آن‌ها قدر متیقنی به دست آید.»
شاهد باید چه شرایطی داشته باشد؟
جهت صحت شهادت باید در شاهد شرایطی موجود باشد. طبق ماده۱۳۱۳ قانون مدنی، شرایط شاهد عبارتست از:
- بلوغ: طبق تبصره ۱ ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی سن بلوغ را برای دختر ۹ سال و برای پسر ۱۵ سال و ماده ۱۳۱۴ قانون مدنی به صراحت اعلام می‌دارد: «شهادت اطفالی را که به سن پانزده سال تمام نرسیده‌اند فقط ممکن است برای مزید اطلاع استماع نمود مگر در مواردی که قانون شهادت این قبیل اطفال را معتبر شناخته باشد» بر این اساس فرد برای شهادت بایستی دارای پانزده سال تمام باشد و در صورت داشتن سن قانونی گواهی او به عنوان شاهد پذیرفته میشود در غیر این صورت اظهارات وی برای مزید اطلاع استماع خواهد شد.
- عقل: عاقل در مقابل مجنون و دیوانه به کار می‌رود. ماده ۱۲۱۳ قانون مدنی تصریح کرده است: «… اعمال حقوقی که مجنون ادواری در حال افاقه می‌نماید نافذ است مشروط بر آنکه افاقه او مسلم باشد.» شهادت مجنون ادواری در حال افاقه قابل پذیرش است مشروط بر اینکه به تصریح قید اخیر ماده یاد شده افاقه او مسلم و قطعی باشد. این موضوع به صراحت در ماده ۱۷۸ قانون مجازات اسلامی در امور کیفری مورد توجه مقنن قرار گرفته است.
- عدالت: عدالت را حالت یا ملکه یا صفت نفسانی توصیف کرده‌اند که سبب میشود آدمی از گناهان کبیره اجتناب نموده و بر گناهان صغیره نیز اصرار نورزد.عدالت از شرایط شاهد است؛ بنابراین شهادت فرد گناهکار یا فردی که اشتهار به گناه دارد معتبر نیست.
- ایمان: ایمان از شرایط شهادت است و به سادگی قابل احراز نیست. در خصوص مسلمان بودن شاهد در بین فقها اختلاف کمی وجود دارد اما در باب شیعه بودن شاهد اختلاف عقیده بسیار است. در هر حال طرف دعوا باید با ادله محکم و قطعی نسبت به ایمان شاهد در مبحث جرح شاهد ایراد بگیرد در غیر این صورت صرف مسلمان بودن شاهد برای استماع شهادت وی کفایت می‌کند.
- حلال زاده بودن: این شرط عملاً خیلی مورد توجه قرار نمی گیرد.البته در فقه ذکر شده است منتها در عمل و رویه حقوقی خیلی اهمیت به آن داده نمی شود.
بیشتر بخوانید: نحوه لایحه نویسی حقوقی
حد نصاب شهادت در امور حقوقی
طبق ماده ۲۳۰ ق.آ.د.م. تعداد شهود برای اثبات به شرح ذیل است:
الف- شهادت دو مرد:
- اصل طلاق و اقسام آن
- رجوع در طلاق
- دعاوی غیرمالی (مسلمان بودن – بلوغ – جرح و تعدیل – عفو از قصاص – وکالت – وصیت)
ب- گواهی دو مرد یا یک مرد و دو زن
چنانچه بینه شرعی نباشد یک گواه مرد و یا دو زن به ضمیمه یک سوگند:
دعاوی مالی (دین- ثمن مبیع، معاملات، وقف، اجاره، وصیت به نفع مدعی، غصب، جنایات خطایی، شبه عمد و موجب دیه)
ج- گواهی چهار زن یا دو مرد یا یک مرد و دو زن
دعاوی زیر قابل اثبات است:
دعاوی که اطلاع آن‌ها معمولاً در اختیار زنان است از قبیل ولادت، رضاع، بکارت، عیوب، درونی زنان.
د- دو مرد یا یک مرد و دو زن
اصل نکاح
شهادت دروغ در امور حقوقی چه حکمی دارد؟
طبق ماده ۱۳۱۹ قانون مدنی چنانچه برخلاف واقع شهادت داده باشد به شهادت او ترتیب اثر داده نمی‌شود و مسئول جبران خسارات وارده نیز میباشد.
رجوع از شهادت در امور حقوقی چه اثری دارد؟
در صورتی که شاهد از شهادت خود رجوع کند به شهادت او ترتیب اثر داده نمی‌شود. در صورتی که شهود قبل از صدور حکم از شهادت رجوع کنند بدون تردید، دادگاه باید از تصمیمی که مبتنی بر درستی شهادت باشد خودداری کند؛ زیرا حکم تابع شهادت میباشد و با رجوع شاهد، شهادت از بین می‌رود با این عمل ظن حاصله برای قاضی که حکم از آن ناشی میشود نیز مرتفع می‌گردد؛ چرا که صادق بودن شاهد در ادای شهادت و یا رجوع از شهادت محل تردید قرار خواهد گرفت. در فرض مذکور چون شهادت منشأ اثر حقوقی نشده است الزامات حقوقی نیز در پی نخواهد داشت؛ اما این عدم ترتیب اثر، نافی مسئولیت کیفری شاهدی که در دادگاه شهادت دروغ داده نخواهد بود.
رجوع بعد از شهادت دو حالت دارد:
- اول این که مفاد حکم اجرا شده باشد و دوم این که حکم صادر شده، منتها هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. در باب فرض اول اتفاق‌نظر وجود دارد که در چنین صورتی که حکم اجرا شده و محکوم به نیز تلف شده حکم نقض نمی‌شود و شهود می‌بایست غرامت مشهود علیه را تحمل نمایند.
- در فرض دوم دیگر علما و دانشمندان اتفاق نظر ندارند منتها نظر مشهور بر این است که در چنین صورتی نیز حکم نقض نمی‌شود و اگر اجرا شده است به حال خود باقی می‌ماند و اگر اجرا نشده باشد اجرا میشود.
منظور از جرح و تعدیل شاهد چیست؟
مطابق ماده ۲۳۴ قانون آیین دادرسی مدنی: «هریک از اصحاب دعوا می‌توانند گواهان طرف خود را با ذکر علت جرح نمایند. چنانچه پس از صدور رأی برای دادگاه معلوم شود که قبل از ادای گواهی جهات جرح وجود داشته، ولی بر دادگاه مخفی مانده و رأی صادره هم مستند به آن گواهی بوده، مورد از موارد نقض میباشد و چنانچه جهات جرح بعد از صدور رأی حادث شده باشد مؤثر در اعتبار رأی دادگاه نخواهد بود. در صورتی که طرف دعوا برای جرح گواه از دادگاه استهمال نماید دادگاه حداکثر به مدت یک هفته مهلت خواهد داد.»
“برای مطالعه بیشتر و درک جامع تر و جزیی تر این موضوع می توانید به کتاب اعتبار شهادت شهود در رویه دادگاه به قلم گروه پژوهش از انتشارات چراغ دانش رجوع نمایید.
سلام خدمت وکلای عزیزآیاحکم قطعی بااثباط شهادت کذب نقض میشود.شاهدین ماشاهدین مبایعه نامه هستندحالامیخواهندباخواهان دست به یکی بکنندوبرعلیه مابه نفع خواهان خودرابه شهادت کذب محکوم بکنند.وآیادرصورت نقض ضررمتوجه مامیشودیاشاهدین ممنون
سلام میتوانید اعاده دادرسی کنید وحکم نقض میشود وبه نفع شما خواهد بود
سلام آیاشاهدین مبایعه نامه که خودشان شاهدمبایعه نامه هستندمیتوانندبرعلیه خودشان به شهادت کذب محکوم شوندودرصورت نقض ضررمتوجه مامیشودیاشاهدین ممنون
سلام بله میتوان شکایت کرد
سلام برای اثبات صلح نامه عادی در دادگاه حقوقی اگه شهود خواهان فرزندان یا شوهر وی باشد یا کسی که ذینفع هست مورد قبول دادگاه قرار میگیرد
سلام شهود بایستی قرابت نداشته باشند
سلام . در تعارض شهادت شاهد و علم قاضی کدام ارجح است ؟ تشکر
سلام:علم قاضی معتبر میباشد.
سلام در شكايت بطلان اقرار نقدى ثمن ايا قاضى ميتواند استناد به شاهدى كه قبلا در شعبه ديگرى شهادت داده و قاضى به صراحت گفته شاهد تعرفه شده متقن نمى باشد مگر نه اينكه شاهد بايد در حضور قاضى شهادت بدهد
سلام:بله شهادت بایستی نزد قاضی باشد.
با سلام پدر بنده ۶ماه پیش فوت شدن وبرای من موقع حیات وکالت نامه کاری دادن دفتر خانه حالا بافوت پدرم عموم تقسیم ترکه داده درحالی که پدرم در قید حیاط تمام مالش رو به من واگذار کردن من در این بابت ودوشاهد مرد بردم دادگاه شهادت دادن برا اثبات واگذاری حالا قاضی گفته من ومادرم بریم برای سوگندها دادگاه که برا من واگذار کرده پدرم
سلام
پدرم قبل از فوت جهت انجام صلح عمرا ملک مسکونی اقدام و گواهی اداره دارائی را دریافت نمود ولی بدلیل محدودیتهای تردد بین شهری مهلت گواهی پایان یافت و مجددا نسبت به تمدید آن اقدام نمود ولی قبل از مراجعه به دفترخانه بدلیل یک حادثه ظرف ۴ ساعت فوت نمود.
آیا میتوان از گواهی صادره توسط دارائی که در زمان فوت دارای اعتبار بوده بجای وصیت نامه هنگام ارائه دادخواست انحصار وراثت اقدام نمود یا نیاز به اقدامات دیگری است؟
سلام: اگر صلح عمری مشخص شده باشد صلح نامه معتبر می باشد.
سلام وعرض ادب واحترام خدمت وکلای فرهیخته سایت وکیل تاپ.
لطفا جهت تهیه مقاله درخصوص آسیبهای شهادت شهود وبررسی خلاءهای قانونی ان درایین دادرسی وحقوق مدنی وکیفری بنده روراهنمایی کرده منابع مفید رومعرفی فرمایید باسپاس اززحمات شما ووسعت علمی وکلای ارجمند
باسلم وعرض ادب واحترام خدمت وکلای فرهیخته سایت وکیل تاپ
لطفا جهت تهیه مقاله درخصوص آسیبهای شهادت شهود وبررسی خلاءهای قانونی درایین دادرس حقوق مدنی وکیفری بامعرفی منابع مفید ومعتبر بنده روراهنمایی فرمایید باسپاس اززحمات وکلای ارجمند که باوسعت عملی شان یاریگر مان هستند.