شهادت کذب و عملی صرفا اخلاقی یا دارای مجازات کیفری؟

به منظور آشنایی با شهادت کذب در ابتدا لازم است توضیحاتی را در خصوص شهادت بیان نموده و شما را با این واژه آشنا نمود و سپس به بررسی شهادت کذب و آثاری که در پی دارد پرداخت.
شهادت در لغت یعنی گواهی دادن این واژه در اصطلاح حقوقی به معنی اخبار به واقع، توسط ثالث به نفع یکی و به ضرر دیگری است. در واقع زمانی که شخصی از یک واقعیتی مطلع می باشد که اگر آن را به زبان آورد و بیان نماید سبب زیان دیدن یکی از طرفین دعوا و بالعکس پیروز شدن طرف دیگر دعوا شود، این عمل را شهادت دادن می گویند. به عبارت دیگر شهادت دادن یعنی خبر دادن به امری است که خود شاهد از این عمل نفع و یا ضرری نمی برد بلکه به نفع و ضرر دیگران است.

بر اساس ماده ۱۲۸۵ قانون مدنی شهادت یکی از ادله اثبات دعوا بوده یعنی شهادت یکی از دلایلی می‌باشد که می‌توان بر اساس آن دعوا را ثابت نمود. طبق این ماده ادله اثبات دعوا عبارتند از: اقرار، اسناد کتبی، شهادت، امارات، قسم.

شهادت زمانی است که فرد از یک حقیقتی آگاه شده است یعنی آن را دیده و یا شنیده و یا در مواقعی که مورد از موارد دیدنی و شنیدنی نیست از آن امر مطلع شده است و بر اساس همین اطلاعاتی که دارد در دادگاه خبر می‌دهد شهادت دادن دارای شرایطی است و به این شکل نیست که هر کسی در دادگاه یک حقیقتی را بیان نماید بتوان بر آن نام شهادت گذاشت. برای مثال تعداد شهودی که برای اثبات هر دعوا لازم می‌باشد با دعوای دیگر ممکن است متفاوت باشد و برای اینکه بتوان از شهادت به عنوان یک دلیل برای اثبات دعوا استفاده نمود باید حد نصاب تعداد شهود رعایت گردد و اگر شهود به حد نصاب نرسد نمی‌توان دعوا را با استفاده از شهود ثابت کرد بلکه ممکن است همین مقدار از شهود بتوانند قاضی را به سوی حقیقت سوق دهند یعنی زمانی که شهود به حد نصاب نرسیدند شهادت دادن می‌تواند به عنوان اماره محسوب گردد. همچنین در مواردی که شرایط شاهد رعایت نمی گردد برای مثال شخصی که هنوز بالغ نشده یعنی به سن بلوغ نرسیده شهادت دهد و یا شخصی که در اثر اکراه مجبور به شهادت شده است در جایگاه شاهد حاضر گردد نیز می‌تواند اماره محسوب گردد. شهادت هم در امور حقوقی و هم در امور جزایی از ادله اثبات دعوا است.

تعداد و جنسیت گواهان در دعاوی مختلف

بر اساس ماده ۲۳۰ قانون آیین دادرسی مدنی در دعاوی مدنی (حقوقی) تعداد و جنسیت گواه همچنین ترکیب گواهان با سوگند به ترتیب ذیل است:

• اصل طلاق و اقسام آن و رجوع در طلاق و نیز دعاوی غیر مالی از قبیل مسلمان بودن، بلوغ، جرح تعدیل، عفو از قصاص، وکالت، وصیت با گواهی: دو مرد.
• دعاوی مالی یا آنچه مقصود از آن مال است؛ از قبیل دین، ثمن بیع، معاملات ، وقف، اجاره، وصیت به نفع مدعی، غصب، جنایات خطایی و شبه عمد که موجب دیه است با گواهی: دو مرد یا یک مرد و دو زن.
  چنانچه برای خواهان امکان اقامه بینه شرعی نباشد می تواند با معرفی یک گواه مرد یا دو زن به ضمیمه یک سوگند ادعای خود را اثبات کند. در موارد مذکور در این بند ابتدا گواه واجد شرایط شهادت می دهد، سپس سوگند توسط خواهان ادامه میشود.
• دعاوی که اطلاع بر آنها به طور معمول در اختیار زنان است از قبیل ولادت، با گواهی: چهار زن دو مرد یا یک مرد و دو زن.
• اصل نکاح با گواهی: دو مرد و یا یک مرد و دو زن.

شرایط شهادت

شروطی که برای تحقق جرم شهادت کذب باید رعایت گردد این است در ذیل آورده شده است:

•  شهادت کذب باید در دادگاه اعم از دادگاه عمومی و اختصاصی ارائه گردد و نزد مقامات صالح باشد پس شهادتی که در خارج از دادگاه و یا در دادگاه و بدون مراجع رسمی استماع می شود مشمول حکم شهادت کذب نمی گردند.
• شهادت باید قطعی و یقینی باشد یعنی شاهد باید از روی قطع و یقین و بدون اظهار تردید و شک ادای شهادت نماید شاهد باید بر اساس حواس خود در مورد شهادت اطلاع یافته باشد و شهادتی

دانستنی هایی در مورد شهادت شهود

در ماده ۱۳۱۳ قانون مدنی شرایطی برای شاهد پیش بینی شده است که شاهد باید دارای شرایط نامبرده باشد این شرایط از این قبیل است: بلوغ، عقل، عدالت، ایمان و طهارت.
سن بلوغ در قانون مدنی برای دخترها ۹ سال تمام قمری و برای پسرها ۱۵ سال تمام قمری پیش‌بینی شده است که بر این اساس شهادت دختران زیر ۹ سال تمام قمری و پسران زیر ۱۵ سال تمام قمری پذیرفته نیست. همچنین شهادت شخص مجنون طبق قانون مدنی پذیرفته نمی باشد چرا که او از یکی از شرایطی که برای شاهد در قانون مدنی پیش بینی شده است محروم می باشد.
همچنین در تمام مواردی که در حقوق وجود دارد برای اینکه واجد آثار حقوقی باشد بایستی شرایطی از جمله قصد انشا اختیار و اهلیت نیز رعایت گردد برای مثال اگر شخص بر اثر اکراه شهادت داده باشد شهادت وی معتبر نیست. برای آشنایی بیشتر با شهادت شهود پیشنهاد می‌کنیم مطلب “دانستنی هایی در مورد شهادت شهود” وکیل تاپ را مطالعه بفرمایید.

شهادت کذب و عناصر سازنده آن

زمانی که شخص در جایگاه شاهد نزد مقامات رسمی در دادگاه حاضر می گردد اگر گواهی دروغ بدهد و آنچه بیان می‌کند بر اساس حقیقت نباشد به این عمل وی شهادت کذب گفته می‌شود که بر اساس ماده ۶۵۰ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی جرم میباشد در این ماده آمده است هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به ۳ ماه و ۱ روز تا ۲ سال حبس یا به یک میلیون و ۵۰۰ هزار تا ۱۲ میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
بنابراین شهادت کذب جرم و قابل مجازات می باشد هر جرمی دارای سه عنصر قانونی مادی و معنوی است. عنصر قانونی یعنی آن ماده قانونی که یک عمل را به عنوان جرم معرفی نموده و برای آن مجازات تعیین نموده است. در خصوص جرم شهادت این ماده قانونی ماده ۶۵۰ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی می باشد.
عنصر بعدی عنصر مادی است عنصر مادی(رفتار مجرمانه) خود شامل سه جز: یعنی رفتار، اوضاع و احوال و نتیجه می باشد در جرم شهادت کذب رفتاری که سبب تحقق این جرم می گردد ادای شهادت کذب است. اوضاع و احوالی که باید در خصوص این جرم رعایت گردد این است که این جرم بایستی در دادگاه و نزد مقامات رسمی ارتکاب یافته باشد یعنی شهادت زمانی کذب است که نزد قاضی باشد و در غیر این صورت گواهی خلاف واقع را نمی‌توان جرم شهادت کذب نامید. جرم شهادت کذب از جرایمی است که برای تحقق نیاز به نتیجه ندارد یا به اصطلاح این جرم از جرایم مطلق میباشد یعنی همین که فرد در دادگاه و نزد مقامات رسمی گواهی خلاف واقع داد جرم شهادت کذب محقق می گردد و نیاز به نتیجه خاصی ندارد.
عنصر معنوی(قصد مجرمانه) در این جرم عبارت است از: سوء نیت عام و سونیت خاص. سوء نیت عام یعنی علم و عمد. یعنی برای اینکه گواهی خلاف واقع جرم شهادت کذب باشد شخص مجرم باید این عمل را با علم به اینکه عمل وی جرم شهادت کذب است مرتکب شده باشد و همچنین باید این عمل را با عمد انجام داده باشد بنابراین نمی توان کسی را که سهواً و یا اشتباهاً به بیان اکاذیبی(دروغهایی) در قالب شهادت پرداخته است مجرم نامید و او را بر اساس ماده ۶۵۰ تعزیرات مجازات نمود. همچنین سوء نیت خاص در خصوص جرایم مطلق از جمله شهادت کذب یعنی قصد خاصی که قانونگذار در قانون به آن اشاره نموده است که در خصوص این جرم در قانون به قصد خاصی اشاره نشده است بنابراین جرم شهادت کذب جرم مطلق بدون سوء نیت خاص است.
حال با بیان اجزای این جرم این سوال مطرح می گردد که آیا هر شخصی را که در دادگاه و نزد مقامات صالح به بیان شهادت کذب روی آورد را باید مجازات نمود و وی قابل تعقیب است؟ در این خصوص باید گفت که کذب بودن شهادت ابتدا باید در دادگاه صالح و به موجب حکم قطعی اثبات شده باشد بنابراین به محض ادای شهادت کذب نمی توان شخص شاهد را مجازات نمود بلکه ابتدا باید کذب بودن شهادت وی بر اساس رای قطعی اثبات گردد و پس از آن است که می توان او را مجازات نمود.

آثار کذب بودن شهادت

اگر حکمی بر اساس شهادت دروغ صادر شده باشد و سپس دروغ بودن و یا کذب بودن شهادت به موجب رای قطعی در دادگاه ثابت گردد این امر سبب می گردد تا حکم صادر شده باطل و بلا اثر گردد. اگر حکمی که بر اساس شهادت کذب صادر شده اجرا نیز شده باشد و شخص محکوم، محکوم به را اخذ نموده باشند و سپس کذب بودن شهادت معلوم گردد؛ اگر محکوم به وجود داشته باشد باید به شخص محکوم پس داده شود و اگر از بین رفته است بایستی شاهد که به وی غرامت بپردازد یعنی باید خسارتی که بر اثر شهادت کذب او به شخص محکوم وارد شده است را جبران کند. البته لازم به ذکر است که در قانون مجازات اسلامی در خصوص این جبران خسارت بحثی مطرح گردیده است اما باید پذیرفت که مطابق قواعد کلی مسئولیت مدنی شخص شاهد با ادای شهادت دروغ، سبب ورود خسارت به محکوم شده است که باید از عهده خسارت وارده برآید. همچنین بر همین اساس در ماده ۲۰۱ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری بیان شده است: “در مواردی که دادگاه از شهود و مطلعین درخواست ادای شهادت یا اطلاع کند و بعد معلوم شود که خلاف واقع شهادت داده‌اند اعم از اینکه به نفع یا به ضرر یکی از طرفین دعوا باشد علاوه بر مجازات شهادت دروغ چنانچه شهادت خلاف واقع آنان موجب وارد آمدن خسارت شده باشد به تأدیه آن نیز محکوم خواهند شد”.

از دیگر اثرات شهادت کذب می‌توان به مجازاتی اشاره نمود که بر اساس قانون مجازات اسلامی برای شخص مجرم در نظر گرفته شده است بر اساس ماده ۶۵۰ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مجازات سه ماه و یک روز تا دو سال حبس یا یک میلیون و ۵۰۰ هزار تا ۱۲ میلیون ریال جزای نقدی برای شخص پیش‌بینی شده است.

گاهی ممکن است شهادت کذب موجب قصاص و حد شده باشد. اگر دو نفر به آنچه که موجب قتل است مثل ارتداد شهادت بدهند یا اینکه ۴ نفر به آنچه موجب جرم است مثل زنا شهادت بدهند و بر اساس شهادت آنها حکم اجرا گردد و شخص متحمل مجازات حد یا قصاص شود و پس از اجرا معلوم شود که شهادت دروغ بوده است قاضی و مامور که حد یا قصاص را اجرا نموده اند ضامن نیستند بلکه شهود کاذب مسئول هستند و باید قصاص شوند و دیه پرداخت کنند چرا که آنها سبب اقوی از مباشر تلقی می شوند. در این مورد شخص به هر دو مجازات محکوم می‌گردد یعنی حد و قصاص بر وی اجرا می‌شود و باید مجازات ماده ۶۵۰ را نیز متحمل شود که در اصطلاح حقوقی به آن جمع مجازات ها گفته می‌شود.
همچنین در امور کیفری کذب بودن شهادت یکی از جهات درخواست تجدید نظر است و اگر کذب بودن شهادتی به موجب حکم قطعی احراز گردد شخصی که به موجب آن شهادت محکوم شده است می تواند درخواست تجدید نظر نماید.
در قسمت های قبل بیان گردید که قبل از ادای شهادت شخص شاهد سوگند می خورد در این قسمت بیان می نماییم که چنانچه کذب بودن شهادت احراز گردد مجازات این دو جرم با هم قابل جمع بستن می باشد.