مفهوم و جهات ابطال معامله

برای تشکیل صحیح عقد یک سری شرایط لازم است تا بتوانیم بگوییم عقد صحیح است برای مثال کسی که در حالت جنون است نمی تواند معامله کند و معامله وی به حکم قانون باطل است همچنین است معامله ای که نامشروع و غیر قانونی باشد  از ابتدا فاسد و باطل است و به صورت صحیح تشکیل نمی شود. در موارد دیگر هم باید حکم باطل بودن عقد داد مثل کسی که مالش را به صورت صوری به دیگران انتقال میدهد که از پرداخت طلب  طلبکاران و مهریه همسرش فرار کند. باطل بودن معامله گاه امری  پیچیده است که نیازمند مراجعه به وکلای این حوزه می باشد.

در ادامه به نوع بطلان  اقسام آن اشاره خواهیم کرد.

 ابطال معامله یا بطلان معامله کدام صحیح است؟

باید دقت کرد در مواردی که عقد باطل مطلق است مثل معامله کسی که اهلیت ندارد یا معامله صوری و نامشروع عقد از ابتدا باطل است و نیازی به حکم دادگاه برای باطل شدن ندارد تنها در زمان شکایت دادگاه پس از بررسی های لازم حکم میدهد که بله عقد باطل بوده نه اینکه عقد صحیح باشد و دادگاه آن را ابطال کند زیرا قراردادی که از ابتدا باطل است نیاز به باطل کردن ندارد.

پس اینکه گفته می شود درخواست ابطال قرارداد غلط است و به خاطر راحتی و مسامحه استفاده می شود و درست تر درخواست اعلام بطلان قرارداد است.

اما مفهوم ابطال معامله بیشتر در قانون تجارت و قانون مدنی فرانسه مصداق دارد و در قانون مدنی ایران جز موارد بسیار اندک این امر وجود ندارد.

فرق بطلان معامله با ابطال معامله

گاهی عقد از همان ابتدا باطل است مثل مواردی که در بالا گفته شد که از طرفی به آن باطل مطلق گفته می شود. اما گاهی عقد بین طرفینی که معامله را انجام داده اند صحیح است  ولی یک شخص دیگری می تواند معامله آنان را باطل کند که به آن معامله معامله قابل ابطال گفته می شود(بطلان نسبی).

مصادیق بطلان معامله در قانون مدنی زیاد است اما در ابطال معامله باید به قرارداد نجات قانون دریایی و مباحثی در قانون نجارت مراجعه کرد.

اثر جدایی ابطال معامله با بطلان معامله

در بطلان معامله و یا معامله باطل عقد از همان ابتدا هبچ اثری ندارد اما در ابطال معامله تا زمانی که دادگاه حکم به باطل کردن نداده است عقد صحیح است و با حکم دادگاه از روز اول باطل و بی اثر می شود . در ادامه بیشتر به بطلان معامله که رایج تر است میپردازیم.

 موارد بطلان معامله

معامله افرادی که اهلیت ندارند:

معاملات افراد صغیر(بچه) و مجنون باطل است اما اگر معامله مثلا یک صغیری باشد که قدرت تشخیص دارد معامله نه باطل است و نه صحیح (غیر نافذ) و ولی و یا قیم وی باید در مورد باطل کردن معامله یا تنفید آن تصمیم گیری کند.

کسانی که عقل معاش ندارند یا همان افراد سفیه هم در معاملات باید اجازه داشته باشند در غیر این صورت ولی یا قیم او باید درباره اجازه دادن یا باطل کردن معامله تصمیم بگیرد.

مجهول بودن مال مورد معامله:

در مورد مالی که معامله می شود باید مشخص و معین بشود مال مورد معامله کدام است و اگر مجهول بماند عقد باطل است.

نامشروع بودن جهت معامله:

اگر جهت معامله و علت معامله که درباره آن حرف زده شده نامشروع باشد قرارداد باطل است مثل اینکه کسی خانه ای را برای چند ماه اجاره می کند یا میخرد که از آن برای قمار و یا اعمال خلاف شرع دیگر استفاده کند که اینجا با اثبات بطلان میتوان خانه را از فرد پس گرفت.

معامله صوری:

فرض کنید کسی برای فرار از مهریه همسرش بدون آن  که واقعا قصد انتقال اموال خود را داشته باشد به صورت صوری و ظاهر سازی آن را به دیگران و یا افراد نزدیک خود مثل پدر و مادر منتقل می کند تا بعد از تمام شدن جریان دوباره آن را برگرداند. در اینجا معامله باطل است و شما به عنوان خانم برای آن که ثابت کنید معامله ظاهر سازی و صوری بوده باید ادله و مدارک محکم ارایه بدهید در این زمینه بهتر است یا وکلا و مشاوران ارتباط بگیرید که این امر نیازمند دانش حقوقی ست.

فروختن مال دیگری:

در اصطلاح به فروش مال دیگری بدون اجازه وی  معامله فضولی گفته می شود برای مثال اگر شما شوهر و همسر شما برای پول بدون اطلاع و اجازه شما طلاهای شما را بفروشد در صورتی که شما پس از اطلاع موافق نباشید یعنی اجازه ندهید معامله غیر نافذ باطل خواهد بود و میتوان آنها را پس گرفت هچنین است اگر کسی بدون اجازه ماشین و یا موتور سیکلت یا خانه و اموالی دیگر از شما را  بفروشد. وکلا و مشاوران وکیل تاپ میتواند در این زمینه شما را برای نحوه طرح دعوا و موارد دیگر راهنمایی کنند.

موارد دیگر بطلان معامله:

در هر قرارداد مثل خرید و فروش یا اجاره و قرارداد های دیگر ممکن است مواردی که اختصاص به آن عقد دارد رعایت نشود و باعث بطلان شود در این زمینه توصیه می شود که با وکلا و کارشناسان حقوقی مربوطه مشورت شود.

پس گرفتن پول پرداخت شده در اثر قمار و شرط بندی

به طور کلی نمی توان علت انتقال مال  امری باشد که خلاف شرع است یعنی اگر شما براثر شرط بندی و قمار هر میزان مالی را  پرداخت کرده باشید چون کار شما باطل و فاسد بوده میتوانید شکایت کنید و از دادگاه درخواست پس گرقتن پول پرداخت شده را تقاضا کند. برای این کار بهتر است با وکلا و مشاوران مربوطه مشورت کرد تا از کم و کیف کار اگاه شد.

دادخواست ابطال معامله و استرداد ثمن

گفتیم که عبارت دقیق تر دادخواست اعلام بطلان است اما به صورت مسامحه در دادخواست های دادگاه عبارت بالا استفاده می شود. در نتیجه اگر معامله باطل باشد به هر علتی مثل موارد بالا می توان از دادگاه اعلام بطلان آن را خواست تا که پول پرداخت شود پس گرفته شود. تقدیم دادخواست بطلان دارای جنبه های فنی حقوقی ست که بهتر است با وکلا و مشاوران مربوطه در این باره مشورت شود.

مقایسه دعوای ابطال و فسخ معامله

گاهی معامله از همان ابتدا تشکیل نمی شود مانند موارد بالا که گفته شد اما در مواردی معامله صحیح است و تنها به دلایلی قانون این حق را به یک طرف داده است که آن معامله صحیح را به هم بزند. به موارد فسخ یا به هم زدن معامله در ادامه اشاره خواهیم کرد.

• فسخ معامله به علت گران فروختن یا ارزان فروختن(فسخ به دلیل غبن)

. مانند موردی مع شما جنسی را خرید کرده اید اما بعد متوجه می شوید به قیمت گران فروخته شده یا اینکه بر عکس شما مالی مثل گوشی موبایل یا لب تاپ و یا ماشین خود را مفروشید و بعد متوجه می شوید که با قیمت ارزان تر آن را فروخته اید. در اصطلاح حقوقی به آن غبن گفته می شود برای انجام فسخ و به هم زدن معامله میتوان از طریق وکلا و مشاوران موسسه وکیل تاپ از راهکار های موجود کسب اطلاع کرد.

• فسخ به دلیل برگشت زدن چک

اگر برای معامله ای که انجام داده اید چک دریافت کرده اید اولا نحوه صدور پک قواعدی دارد که باید از مشاوران حقوقی آن را جویا شد و ثانیا اگر پک صادر شده پاس نشود تنها در صورتی میتوانید معامله را به هم بزنید که که از ابتدا شرط کرده باشید که اگر چک پاس نشد حق فسخ دارم.

در غیر این صورت باید به دنبال الزام و اجبار فرد برای پرداخت قیمت بود از طریق دادگاه.

• فسخ به دلیل فریب و تدلیس در معامله

گاهی پیش می آید که مالی را معامله میکنید اما فروشنده درباره آن مال شما را فریب داده است حرف هایی زده که درباره مال صادق نیست برای مثال برای ماشین یا گوشی و… خریداری شده اوصافی را گفنه که بعدا خلاف آن ثابت می شود. در این حالت باید تدلیس انجام شده باشد اگر چنین معامله ای را انجام داده اید میتوانید از طریق مشاوره با وکلا از راه کار های موجود اطلاع حاصل کنید.

• فسخ معامله به دلیل عیب داشتن مال

فرض کنید ماشینی را خریده اید و بعد از معامله متوجه می شوید که ماشین یا لب تاپ یا گوشی خریداری شده معیوب است برای مثال ماشین رنگ کاری داشته است یا صفحه کلید لب تاپ ایراد دارد و… که میتوانید در ابن باره معامله را فسخ کنید. قواعد مربوط به فسخ معاملات نیازمند دانش حقوقی ست که توصیه می شود در این باره با مشاوران حقوقی مشورت شود.

معاملات غیر نافذ که باطل می شوند:

همان گونه که در مفهوم معاملات غیرنافذ ذکر شد، معاملات غیر نافذ که معیوب هستند با رد فرد دارای حق رد، ابطال می گردند و از این رو مثل آن است که از ابتدا توافقی بین طرفین به وجود نیامده است.

از این رو نه در گذشته و در حال و در آینده هیچ اثر حقوقی ندارند.

موارد زیر معاملات غیرنافذ می باشد:

معاملات اکراهی: هرگاه فردی در اثر تهدید و ترس اقدام به انعقاد قراردادی نماید نسبت به او معامله غیرنافذ خواهد بود و از این رو این فرصت را خواهد داشت که در آینده و در زمانی که اسباب تهدید برداشته شد، معامله را ضمن رد کردن ابطال نماید.

معاملات فضولی: هر گاه بر روی مال غیر بدون رضایت مالک یا بدون مجوز قانونی، معامله ای به وجود آید، معامله فضولی شناخته می شود.

معاملات صغیر ممیز: صغیر ممیز فردی است که به سن بلوغ (دختران ۹ سال و پسران ۱۵ سال تمام قمری) نرسیده اما قدرت تشخیص امور مالی و ارزش های اقتصادی را می داند.

معاملات سفیه در امور مالی: سفیه فردی است که مجنون نیست اما قدرت تشخیص ارزش مالی امور را ندارد. از این رو معاملات و قراردادهای مالی او غیرنافذ است.

سخن آخر

بطلان و باطل بودن قرارداد ها ممکن اثر در اثر عوامل مختلفی باشد به جز بطلان معاملات مواردی در باب انحلال قرارداد داریم که به وسیله یک شخص معامله فسخ می شود. نکته مهم این که عقدی که فسخ می شود تا قبل از فسخ ان صحیح است و با فسخ آن منحل می شود و قرارداد از بین میرود که علل مختلفی دارد و برای فسخ باید به دلیلی حتما استناد کرد لذا لازم است که در این باره با مشاوران حقوقی مشورت بشود.

در بطلان هم توصیه می شود از طریق سامانه وکیل تاپ و با در میان نهادن مشکل خود از راهکار لازم کسب اطلاع کنید.

سوالات متداول

چه دادگاهی صالح جهت طرح دعوی ابطال است؟

دادگاه صالح جهت طرح دعوی ابطال معامله، اگر موضوع معامله مال غیر منقول باشد، دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول است و در غیر این صورت دادگاه محل اقامت خوانده صالح خواهد بود.

مالی یا غیر مالی بودن دعوای ابطال معامله به چه صورت است؟

این دعوا، دعوایی مالی بوده و محتاج پرداخت هزینه  دادرسی دعوای مالی می باشد.

طرفین دعوای ابطال معامله چه کسی است؟

اگر دعوا توسط یکی از طرفین قرارداد مطرح شود، طرف دیگر قرارداد، خوانده دعوا خواهد بود. ولی اگر فرد دیگری غیر از طرفین قرارداد دعوای ابطال را مطرح نماید، خواندگان دعوا طرفین قرارداد خواهند بود.