جرم افترا چیست و اقسام آن

عبارت اعاده حیثیت که بین عرف عام مردم مورد استفاده قرار می گیرد در عرف خاص اصحاب حقوق کاربرد ندارد. اعاده حیثیت که در عرف عام و بین مردم مورد استفاده قرار می گیرد همان جرم افترا است که مقنن در ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی کتاب تعزیرات آن را جرم انگاری کرده است.

در جامعه بسیار عبارت اعاده حیثیت را می شنویم. زمانی که فردی از فرد دیگر شکایت می کند و فردی که از نظر شاکی متهم است و خود را بی گناه می داند در پاسخ می گوید شکایت اعاده حیثیت می کنم.

با دقت در ماده ۶۹۷ و تعریف جرم افترا در می یابیم که منظور از اعاده حیثیت همان جرم افترا است.

تعریف جرم افترا

افترا در اصطلاح حقوقی عبارت است از این که فردی جرمی را به دیگری نسبت بدهد و قادر به اثبات آن نباشد. نوع دیگری از افترا هم وجود دارد و آن افترای عملی است بدین صورت که فردی آلات و ادوات جرم یا وسایلی که ممکن است فرد را در مظن اتهام قرار دهد در منزل یا وسایل یا محل کار فرد دیگر پنهان کند تا با پیدا شدن آنها فرد در مظن اتهام قرار گیرد.

اقسام جرم افترا

همانطور که در بالا اشاره شد افترا خود به ۲ قسم تقسیم می شود:

1. افترای قولی: افترای قولی در ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی کتاب پنجم جرم انگاری شده و آن نسبت دادن مستقیم و صریح جرم به دیگران به صورت لفظ یا نوشته یا نطق است که در حالت مدنظر (اعاده حیثیت) فرد شاکی، شکوائیه خود را به صورت نوشته به مقام قانونی تسلیم کرده است.

ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات:

هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را‌صریحاً نسبت دهد یا آن‌ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید جز در مواردی که‌موجب حد است به جزای نقدی درجه شش محکوم خواهد شد.

تبصره – در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد‌شد.

2. افترای فعلی: افترای فعلی که در بالا به صورت خلاصه تعریف شد در ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی کتاب پنجم توسط مقنن جرم انگاری شده است و آن زمانی است که مفتری (فردی که قصد اتهام به دیگران را دارد) به قصد متهم کردن دیگران ابزار و وسایل جرم را در منزل یا محل کار یا وسایل او مخفی می کند تا مقدمات تعقیب جزایی فرد را فراهم آورد تا مقدمات تعقیب جزایی فرد را فراهم آورد و وی را در مظن اتهام قرار دهد.

ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات:

هر کس عالماً عامداً به قصد متهم نمودن دیگری آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او‌ می‌گردد بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او است بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید‌ و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب گردد، پس از صدور قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال‌و یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم می‌شود.

افترای عملی از موضوع بحث حاضر خارج است.

ویژگی های جرم افترا

در این قسمت قصد داریم با دقت در این ماده قانونی ارکان جرم افترای قولی را بیان کنیم.

1. مفتری باید جرم را صریح و واضح به دیگری نسبت بدهد. مثلا اگر اینگونه شکایت خود را بیان کند که سرقت انجام شده کار یکی از اعضای خانواده است از موضوع این ماده خارج است.
2. مفتری باید با انگیزه وارد کردن ضرر و زیان و هتک حیثیت؛ آن جرم را به دیگری نسبت بدهد یعنی باید با سوء نیت این عمل را انجام بدهد.
3. آن امر پوچ و واهی باشد و از اوضاع و احوال نتوان فرد را در مظن اتهام قرار داد. مثلا اتهام سرقت به فرد ولگرد که به سرقت هم شهرت دارد و شواهد ابتدایی هم دلیل بر توجه اتهام به این فرد است امری واهی نبوده هرچند که بی گناهی شخص ولگرد اثبات شود
4. مفتری نتواند درستی ادعای خود را در مرجع قضایی صلاحیتدار اثبات کند. عبارت «و نتواند صحت آن را در دادگاه اثبات نماید» نقطه کلیدی این ماده قانونی است. در صورت اثبات جرم ادعای شاکی اثبات شده و در مرحله ادعا و تهمت باقی نمی ماند.
5. انتشار، شرط زیر بنایی این جرم است. در واقع اگر کسی متنی حاوی انتساب جرم یا شکوائیه ای تهیه کند و نزد خود نگاه دارد و آن را منتشر نکند یا به دادسرا ارائه ندهد مرتکب جرم افترا نشده است.
6. افترا وقتی محقق است که مفتری جرمی را صریحا به فرد دیگر نسبت دهد. مقنن تعریف جرم را در ماده ۲ قانون مجازات آورده است. هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب می شود. بنابراین نسبت دادن اعمال خلاف هنجار یا خلاف ادب جرم تلقی نمی شوند.
7. چنانچه جرم افترا ثابت شود و مفتری نتواند ادعای خود را اثبات کند مستحق کیفر است که مقنن در ماده ۶۹۷ برای مفتری مجازات جزای نقدی درجه شش درنظرگرفته است.
8. اگر کسی از روی خشم و عصبانیت به دیگری بگوید دزد و کلاهبردار موضوع جرم توهین است و نه افترا.
9. در ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی عبارت «جز در مواردی که موجب حد است» آورده شده است. منظور مقنن معاف بودن اینگونه موارد از کیفر نیست بلکه منظور این است که این موارد دارای مجازات بیان شده و حد تعیینی شارع هستند و نه تعزیر مقرره مقنن در این ماده. مثل قذف (اتهام زنا یا لواط به دیگری)

رسیدگی به جرم افترا چگونه است؟

در گذشته رویه به این صورت بوده است که هرگاه شخصی جرمی را به دیگری منتسب میکرد ابتدا تعقیب نمی شده بلکه اول به ادعای او رسیدگی می شد و در صورت عدم اثبات جرم و صدور حکم برائت از دادگاه یا قرار منع تعقیب از دادسرا فرد می توانسته از فرد مفتری تحت عنوان افترا شکایت کند.

رویه ایی که با تصویب قانون کتاب پنجم قانون مجازات(تعزیرات) در سال ۱۳۷۵ شکل گرفته است به صورت است که مفتری علیه (شخصی که جرم به او نسبت داده شده) قبل از این که به جرم او رسیدگی شود می تواند از مفتری شکایت کند. در این صورت مفتری به دادگاه احضار شده و اسناد و مدارک صحت گفته خود را به دادگاه تسلیم میکند. اگر دادگاه پس از بررسی اسناد و مدارک گفته مفتری را صحیح و موثق دانست حکم برائت مفتری را صادر میکند.

شایان ذکر است که رویه اول تبعیت و اقبال بیشتری بین قضات دارد و طرز بیان مقنن در ماده ۶۹۷ باعث بوجود آمدن رویه دوم شده است.

نتیجه گیری مبحث

اعاده حیثیت بیشتر در مواردی کاربرد دارد که شخص در نتیجه نسبت دادن عملی که طبق ماده دو قانون مجازات اسلامی عملی را که جرم است را به دیگری نسبت می دهد و نمی تواند آن را ثابت کند که این کار افترا نام دارد.

برای طرح شکایت افترا می توانید به نزدیکترین دفتر خدمات قضایی خود مراجعه کنید و شکایت افترا مطرح نمایید. دفتر خود شکایت را به دادسرا ارجاع می دهد.

سوالات مبحث افترا