اهمیت مسئله ی نگهداری و تربیت اطفال بر هیچکس پوشیده نیست و این امر مورد عنایت خاص همه ی قانون گذاران و مصلحان اجتماعی است؛ چرا که خوشبختی و پیشرفت جامعه در گرو نگهداری درست و آموزش و پرورش صحیح کودکان است. لذا در این نوشته نیز سعی بر آن است تا بررسی دقیق قوانین در این حوزه کاربردی ترین نکات درباره ی حضانت بیان شود.
تعریف، مفهوم و ماهیت حضانت
حضانت عبارت است از نگه داشتن طفل، مواظبت و مراقبت او و تنظیم روابط او با سایر اشخاص که حق ملاقات با خویشان نیز در همین مقوله می‌گنجد. بنابراین، حضانت بیشتر ناظر به حمایت جسمی از کودک است؛ هرچند که حمایت روحی و اخلاقی هم مدنظر میباشد.
ماده ی ۱۱۷۳ قانون مدنی نیز به جنبه ی معنوی و اخلاقی حضانت اشاره می کند. زیرا این ماده مقرر می کند که هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، دادگاه می تواند هر تصمیمی را که درباره ی تربیت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.
خارج کردن طفل از کشور
تکلیف مقرر در تبصره ی یک ماده ی ۱۴ قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۵۳ بیان می دارد که:
«پدر یا مادر یا کسانی که حضانت طفل به آنها واگذار شده نمی‌توانند طفل را به شهرستانی غیر از محل اقامت مقرر در بین طرفین و یا غیر از محل اقامت قبل از وقوع طلاق و یا به خارج از کشور بدون رضایت والدین به فرستند مگر در صورت ضرورت با کسب اجازه از دادگاه».
بنابراین، برای انتقال طفل تحت حضانت به شهر دیگر یا به خارج از کشور رضایت والدین لازم است. اما هرگاه بین والدین در این زمینه اختلاف رخ دهد، تشخیص امر با دادگاه است.
حضانت حق است یا تکلیف؟
حضانت هم حق است و هم تکلیف؛ بنابر این دارنده ی حضانت نمیتواند آن را اسقاط یا منتقل کند، یا عوض در طلاق خلع قرار دهد. مادری که حضانت طفل با اوست چون وظیفه ی خود را انجام می‌دهد نمی تواند در ازای آن اجرت مطالبه کند.
ماده ی ۱۱۶۸ قانون مدنی مقرر می دارد:
«نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.»
ماده ی ۱۱۷۲ نیز بیان می دارد:
«هیچ یک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده آنها است از نگاهداری او امتناع کند در صورت امتناع یکی از ابوین حاکم باید به تقاضای دیگری یا به تقاضای قیم یا یکی از اقرباء و یا به تقاضای مدعی‌العموم نگاهداری طفل را به هر یک از ابوین که حضانت به عهده اوست الزام کند و در صورتی که الزام، ممکن یا موثر نباشد حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تامین کند.»
قانون حمایت خانواده ی مصوب سال ۱۳۹۱ نیز در ماده ی ۵۴ برای کسی که از انجام تکالیف حضانت خودداری کرده، مجازات در نظر گرفته است : «هرگاه مسئول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و در صورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم می شود.»
چه کسانی عهده دار حضانت دختر هستند؟
حضانت در درجه ی اول حق و تکلیف طبیعی و قانونی پدر و مادر است که طفل را به دنیا آورده اند. این تکلیف تا زمانی که طفل به سن بلوغ نرسیده است، باقیست. اما باید دانست که اولویت با کدام است.
طبق ماده ی ۱۱۶۹ (اصلاحی سال ۱۳۸۲ مجمع تشخیص مصلحت نظام):
«برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.
تبصره – بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می باشد.»
بنابراین حضانت طفل (اعم از دختر یا پسر) تا سن هفت سالگی بدون در نظر گرفتن جنسیت وی با مادر است.
تذکر: در صورت فوت پدر و مادر طفل، حضانت وی با جد پدری و صورت فوت او، حضانت با وصی منصوب از طرف پدر یا جد پدری است.
تذکر: تقدم مادر بر پدر درباره ی حضانت تا ۷ سالگی برای زمانی است که مادر طفل مسلمان، خود مسلمان باشد؛ وگرنه پس از طلاق حضانت با پدر خواهد بود حتی برای ۷ سال اول.
سلب حضانت از دارنده ی حق اولویت
در قانون مدنی بر اساس فقه امامیه و با توجه به مصلحت طفل، امکان سلب حضانت از کسی که اصولا باید دارای اولویت باشد، وجود دارد.
بر اساس ماده ی ۱۱۷۳ قانون مدنی (اصلاحی سال ۱۳۷۶):
«هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضائی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.
موارد ذیل از مصادیق عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین است:
اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار
اشتهار به فساد اخلاق و فحشاء
ابتلا به بیماریهای روانی با تشخیص پزشکی قانونی
سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشاء، تکدی گری و قاچاق
تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف.»
اثر جنون پدر یا مادر در حضانت طفل
در صورت حدوث جنون حضانت از دارنده ی آن سلب می گردد. ماده ی ۱۱۷۰ قانون مدنی در این باره بیان می دارد:
«اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با او است مبتلا به جنون شود یا با دیگری شوهر کند حق حضانت با پدر خواهد بود.»
البته در ماده از جنون پدر سخنی به میان نیامده که باید به پای مسامحه ی قانونگذار گذاشت چرا که جنون مادر خصوصیتی ندارد.
اثر شوهر کردن مادر در حضانت
با توجه به ماده ی ۱۱۷۰ که پیشتر ذکر شد، هرگاه مادری که حضانت طفل با وی است ازدواج کند، نگاهداری طفل به پدر باز خواهد گشت. زیرا در این گونه موارد مادر نمی تواند وظیفه ی نگهداری طفل را چنانکه باید انجام دهد و جمع بین وظایف ناشی از حضانت و تکالیفی که ازدواج بر دوش وی می نهد، دشوار است. اما اگر شوهر اول فوت کند و بعد مادر با کسی ازدواج کند حضانت با مادر خواهد بود.
شخصی که حضانت را بر عهده می گیرد چه شرایط کلی ای باید داشته باشد؟
- بلوغ
- عقل
- توانایی عملی
- شایستگی اخلاقی
- عدم تجدید فراش (فقط در رابطه با مادر)
- اسلام (اگر طفل مسلمان باشد)
- آزاد بودن و برده نبودن
اثر ابتلای به بیماری واگیر دار بر حضانت
اصل بر بقای حضانت است و دلیلی بر سقوط حضانت به صرف ابتلای شخص به یک بیماری واگیردار نیست به ویژه آنکه ممکن است بیمار مباشرت در نگاهداری طفل نداشته باشد و اقدام لازم برای جلوگیری از سرایت بیماری به عمل آورد.
مثلاً پرستاری استخدام کرده باشد. البته اگر بیماری مسری بسیار خطرناک باشد دادگاه می تواند با رعایت مصلحت طفل، حضانت را به شخص دیگری واگذار کند.
نتیجه گیری
با توجه به اصلاحی که در سال ۱۳۸۲ در مجمع تشخیص مصلحت نظام در قانون مدنی صورت گرفت «برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.
تبصره – بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می باشد.» حضانت طفل (اعماز دختر یا پسر) تا سن هفت سالگی بدون در نظر گرفتن جنسیت وی با مادر است.
سوالات متداول
قانون مدنی در ماده ی ۱۱۷۶ مقرر می دارد: «مادر مجبور نیست که به طفل خود شیر بدهد مگر در صورتی که تغذیه طفل به غیر شیر مادر ممکن نباشد.» چون اصولا مادر مکلف به شیر دادن به فرزند خود نیست، می تواند برای این کار اجرت مطالبه کند. در این صورت، اگر طفل دارایی داشته باشد، این اجرت از دارایی خود طفل برداشته خواهد شد. وگرنه پرداخت این مال از باب نفقه بر عهده ی پدر و در صورت فقر یا فقدان پدر بر عهده ی جد پدری و در صورت فقر یا فقدان جد پدری برعهده ی مادر از باب نفقه است.
بله با سقوط جنون. حضانت باز می گردد.
بله، باز می گردد.
نظر دادگاه در این باره ملاک است اما در بیشتر موارد پدر
خانم اینجانب با همکاری مدیر موسسه ای که در آن مشغول به کار بودند با وارد کردن تهمت و شهادت دروغ همسرم مبنی بر پایه سرقت مرا بمدت ۴ماه به زندان انداختند و بلافاصله بدون اطلاع دادن به من اقدام به جابجایی محل سکونت خود و دو فرزند دخترم کردند و از محل سکونت جدیدشان هیچ اطلاعاتی به بنده نمی دهند و از هر گونه تماس حتی تلفنی با دخترانه جلوگیری میکنند ودر خصوص ملاقات با آنها هم همین طور آیا خانم من اجازه این کار رو دارد؟با توجه به اینکه دخترانم یکی ۸ و یکی ۹سال دارند
سلام در قسمت مشاوره تلفنی یا متنی سایت از وکلا بپرسید
https://vakiltop.com/
سلام مادری هستم که دختر ۵ ساله دارم و میخوام از شوهرم جدا شم اگه شوهرم حضانت بچه رو بهم بده و قید کنه حتی با ازدواج مجدد هم باز حضانت با مادرش باشه ایا ممکنه یا باتوجه به قوانین حضانت ازم گرفته میشه؟
سلام:حضانت تا۷سالگی با مادر میباشد به آن هم می توانید باتوافق هم حق حضانت را برای خودتان نگه دارید.
سلام خانمی هستم که دختر ۲ ساله دارم و می‌خواهم از همسر جدا شوم ولی ترس این را دارم که حضانت دخترم ازم گرفته شود آخه همسرم قاضی و وکیل آشنا زیاد دارند، آیا امکانش هست؟
سلام: حضانت دختر تا سن هفت سالگی با شما می باشد بعد از ان با پدر میباشد.
سلام.آیا خانمی که قبلا در طی سالهای زندگی مهریه اش را به همسرش بخشیده،و اکنون به دلیل اختلافات قادر به ادامه ی زندگی با زوج نمیباشد،ودختربچه ایی۱ساله دارد نمیتواند حضانت فرزندش را داشته باشد به دلیل بخشیدن مهریه به همسر؟؟؟
سلام: حضانت تا سن ۷سالگی با مادر بقیه مدت به خواست و میل فرزند می باشد پیش کدامین اولیای خودش بماند.
سلام رای دادگاه برای من صادر شده که حضانت دخترم تاسن بلوغ بامن است ایا بعد از ان حضانت را به پدرش میدهند .البته پدرش اعتیاد به شیشه و هرویین دارد.ایا من الان باید اعتراض کنم یا وقتی که دخترم به سن هفت سالگی رسید
سلام: بارعایت مصلحت به پدر سپرده می شود.
سلام دودختر ۱۳و۱۶ ساله دارم شاغل نیستم خانه دارم منبع درامدی هم ندارم میخواستم از همسرم جدا بشم ایا دختران من میتونن خودشون انتخاب کنن که با من زندگی کنن یا به دلیل نداشتن درامد بچه ها پدرشون ازم میگیره شغل همسرم نظامی هست
سلام: بعد از ۷سالگی اختیار با خودشان است.
سلام فرزنددختری که ۹ ساله است آیامیتواندانتخاب کندبامادرش که ازدواج مجددکرده زندگی کند؟
سلام: بله بعد ۷سالگی انتخاب باخود فرزند می باشد.
باسلام
هنگامی که دختر به سن بلوغ برسد، (نه سال تمام قمری )، می تواند انتخاب کند با مادرش زندگی کند یا با پدرش . با شماره ۰۲۱۹۱۰۰۲۰۹۰ تماس بگیرید تا وکلای متخصص در امور خانواده شما را راهنمایی نمایند. موفق باشید.
سلام بعد از ۲۰ سال زندگی متوجه خیانت همسرم شده ام قصد متارکه دارم حاصل این ازدواج دو فرزند ۱۸ ساله پسر و یک دختر ۱۲ ساله است همسرم تهدید می کند که اگر مهریه ام را مطالبه کنم دخترم را از من می گیرد محل عقد شهرستان بوده والان به دلیل مشگلات فراوان امکان مراجعه به شهرستان و محضر محل عقد را ندارم
سلام: نیاز نیست به شهرستان رفته و اقدام نماییداز محل سکونت نیز می توانید درخواست نمایید.
سلام من كارمند استخدام تامين اجتماعي هستم و حضانت دخترم با من و از قانون كاهش ساعت كاري بانوان استفاده ميكنم و امروز از واحد اداري به من اعلام كردن كه چون دخترم ١٥ سالش بايد كفالت اون هم با من باشه در غير اين صورت اين قانون شامل بنده نميشه
سوالم اين ايا حرفشون درسته و فرق بين حضانت و كفالت چيه
متشكر از شما
سلام: باید با وکیل متخصص مشاوره نمایید۰۲۱۹۱۰۰۲۰۹۰
دختر ۲۰ ساله حین وقوع اختلاف بین والدین و خروج مادر از منزل به علت بد رفتاری و ضرب و جرح مکرر توسط پدرش چگونه میتواند منزل را ترک کند و با مادر و خانواده مادری زندگی کند .هم اکنون پدرش او و برادر ۱۰ ساله اش را در خانه حبس کرده موبایلش را گرفته و اجازه نمیدهد سر کارش برگردد
سلام: با توجه به مدت سن شما می توانید زندگی مستقل داشته باشید
با سلام .. بنده با طراحی نقشه ایی توسط همسرم که من رو به زندان انداختن و الان بیرون اومدم و این خانم به جرم کلاهبرداری و رابطه نامشروع و پرونده ایی که برای من درست کرده متواری هستش .. الان دخترم یک ساله پیش خانواده پدر این خانم هستش و برج ۲ امثال نه سالش تمام میشه و با بدگویی ازمن پیش اون مشکل روحی داره میگه نمیخوام بابام رو ببینم .. به خاطر لطمه نخوردن به درسش گفتم پیش شون بمونه به صورت موقعت .. برا تحویل گرفتنش چکار باید بکنم .. میتونه بگه میخوام بمونم پیش خانواده پدر بزرگش .. لطفا راهنمایی کنیم.. تشکر