از جمله جرائمی که ذاتاً خیانت در امانت محسوب می شود؛ می توان به اختلاس اشاره کرد. چیزی که آن را از خیانت در امانت جدا می کند این است که مجرم باید یک کارمند دولت باشد. در اختلاس کارمند دولت، مبالغ و کلا اموال مربوط به بیت مال را که قرار بوده در جای معینی خرج شود را تصاحب میکند.
دسترسی سریع به عناوین:
اختلاس چیست؟
تصاحب و برداشتن اموال بیت المال و دولتی برای بردن نفع خود یا دیگری اختلاس است. در اختلاس، مانند خیانت در امانت مال به کارمند دولت سپرده شده است اما از آنجا که شخصیت مجرم در این نوع جرم تاثیر گذار است به جای مجازات خیانت در امانت به مجازات اختلاس محکوم می شود.
ماده ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری: هر یک از کارمندان و کارکنان ادارات و سازمانها یا شوراها و یا شهرداری ها و موسسات و شرکت های دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی و دیوان محاسبات و موسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می شوند و یا دارندگان پایه قضائی و به طور کلی قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و مامورین به خدمات عمومی از رسمی یا غیر رسمی وجوه یا مطالبات یا حواله ها یا سهام و اسناد و اوراق بهادار و یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمان ها و موسسات فوق الذکر و یا اشخاص را که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است به نفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب نماید مختلس محسوب می شوند.
عنصر قانونی و مجازات جرم اختلاس
عنصر قانونی یعنی ماده ای که میزان مجازات مختلس را ذکر کرده است که عنصر قانونی اختلاس ماده ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری می باشد. مجازات مختلس به شرح زیر است:
- در صورتی که میزان اختلاس تا پنجاه هزار ریال باشد: علاوه بر رد مال یا وجه، مرتکب به شش ماه تا سه سال حبس و شیش ماه تا سه سال انفصال موقت و جزای نقدی دوبرابر مال محکوم می شود
- و هرگاه بیش از پنجاه هزار ریال باشد: علاوه بر رد مال یا وجه مرتکب به دو تا ده سال حبس و انفصال دائم از خدمات دولتی و جزای نقدی دوبرابر مال محکوم می شود.
- چنانچه عمل اختلاس توام با جعل سند و نظایر آن باشد: در صورتی که میزان اختلاس تا پنجاه هزار ریال باشد مرتکب به ۲ تا ۵ سال حبس و یک تا ۵ سال انفصال موقت و هر گاه بیش از این مبلغ باشد به ۷ تا ده سال حبس و انفصال دائم از خدمات دولتی و در هر دو مورد علاوه بر رد وجه یا مال مورد اختلاس به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم می شود
جرائم مانند اختلاس یا در حکم اختلاس
ماده ۱۱۹ قانون مجازات نیروهای مسلح مصوب ۱۳۸۲: هر نظامی وجوه یا مطالبات یا حواله ها یا اسناد و اشیاء و لوازم و یا سایر اموال را که بر حسب وظیفه به او سپرده شده به نفع خود یا دیگری برداشت یا تصاحب نماید؛ مختلس محسوب می شود. و…
ماده ۸۳ قانون مجازات نیروهای مسلح مصوب ۱۳۸۲: هر نظامی که اسلحه و مهمات یا وسائل و لوازم نظامی متعلق به دولت یا در اختیار دولت را که ب حسب وظیفه به او سپرده شده به مصرف غیرمجاز برساند یا مورد استفاده غیرمجاز قرار دهد یا بدون اجازه و بر خلاف مقررات در اختیار دیگری بگذارد یا به علت اهمال یا تفریط موجب نقص یا تضییع آنها گردد به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌گردد.
ماده ۸۴ قانون مجازات نیروهای مسلح مصوب ۱۳۸۲: هر نظامی که سایر وسائل و اموال و وجوه متعلق به دولت یا در اختیار دولت را که برحسب وظیفه به او سپرده شده به مصرف غیرمجاز برساند یا مورد استفاده غیرمجاز قرار دهد یا بدون اجازه و برخلاف مقررات در اختیار دیگری بگذارد و یا آن را به مصارفی برساند که در قانون برای آن اعتباری منظور نشده است و یا در غیر مورد معین یا زائد بر اعتبار مصرف نماید به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم می‌شود.
فرق اختلاس و متصرف غیر قانونی
در اختلاس شخص کارمند دولت اموال را به نفع خودش یا دیگری برداشت می کند یا تصاحب می کند در واقع بر روی بیت المال؛ اعمال مالکیت می کند. اما در تصرف غیر قانونی کامند دولت اموالی که به او سپرده شده را به نفع خودش یا دیگری بر نمی دارد اما آن را به شکل غیر مجاز استفاده می کند. مانند شخصی که بیشتر از بودجه ی معمول، هزینه یک طرح عمرانی می نماید.
ماده ۵۹۸ کتاب پنجم تعزیرات: هر یک از کارمندان و کارکنان ادارات و سازمانها یا شوراها و یا شهرداریها و موسسات و شرکتهای دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی و بنیادها و موسساتی که زیر نظر ولی فقیه اداره می شوند و دیوان محاسبات و موسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می شوند و یا دارندگان پایه قضائی و بطور کلی اعضا و کارکنان قوای سه‌گانه و همچنین نیروهای مسلح و مامورین به خدمات عمومی اعم از رسمی و غیر رسمی وجوه نقدی یا مطالبات یا حوالجات یا سهام و سایر اسناد و اوراق بهادار یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمانها و موسسات فوق‌الذکر یا اشخاصی که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است را مورد استفاده غیر مجاز قرار دهد بدون آنکه قصد تملک آنها را به نفع خود یا دیگری داشته باشد،متصرف غیر قانونی محسوب و علاوه بر جبران خسارات وارده و پرداخت اجرت‌المثل به شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم می‌شود و در صورتی که منتفع‌شده باشد علاوه بر مجازات مذکور به جزای نقدی معادل مبلغ انتفاعی محکوم خواهد شد و همچنین است در صورتی که به علت اهمال یا تفریط موجب تضییع اموال و وجوه دولتی گردد و یا آن را به مصارفی برساند که در قانون اعتباری برای آن منظور نشده یا در غیر مورد معین یا زائد بر اعتبار، مصرف نموده باشد.
رفتار مجرمانه اختلاس(عنصر مادی)
برداشتن و تصاحب، رفتار مجرمانه اختلاس می باشد. که هر دو به صورت یک فعل مثبت و مادی انجام شود. حتی تلف نیز هم همان مجازات اختلاس را دارد و در صورت فعل مادی ظاهر می شود
- برداشت و تصاحب: این دو واژه مترادف یک دیگر هستند. هرچند برداشت از تصاحب کلی تر و عامیانه تر است اما برای استفاده درست از واو عطف در میان این دو کلمه باید برداشت را به مال خود دانستن یا برخورد مالکانه کردن که معنای لغوی تصاحب است، تعریف کرد. درست آن بود که شخص قانون گذار برای پیشگیری از تعبیر های نا به جا، از آوردن اضافی و مترادف یکدیگر بپرهیزد. لذا اگر معنی برداشت طور دیگری بدانیم، جدا از بیشتر کردن قلمرو عنصر مادی جرم، اختلاس ماده ۵۹۸ را از دست خواهد داد.
- تلف: در ماده ۵ قید نشده است اما تلف یک رفتار مجرمانه در اختلاس محسوب می شود. به همین جهت قانون گذار برای اهمیت دادن به اموال دولتی، تلف عمدی را حکم اختلاس می داند. که در این حالت طبق ماده ۵ قانون مذکور مقرر می شود در صورت اتلاف عمدی مرتکب علاوه بر ضمان به مجازات اختلاس محکوم می شود.تلف در معنای لغوی از بین بردن است. و در معنای حقوقی هم می توان گفت کارمندی که به او اموال دولتی سپرده شود و طبق وظیفه عمل نکند و به افراط و اجحاف عمدی بپردازد، در چنین حالتی مرتکب رفتار مجرمانه تلف عمدی شده است که حکم اختلاس را دارد.
بیشتر بخوانید: سرقت و انواع آن در قانون مجازات اسلامی
ب) شرایط و اوضاع و احوال ارتکاب جرم اختلاس
- مرتکب جرم:مرتکب باید حتما دارای سمت قانونی باشد. نخستین شرط برای ارتکاب این جرم دارا بودن سمت دولتی است. پس اگر کسی کارمند دولت نباشد و به اقدام به غصب اموال دولت کند، این کار را اختلاس نیست
- موضوع جرم: موضوع جرم اعم از اموال قابل جابه جایی (منقول) و غیر قابل جا به جایی( غیر نقول) و همچنین اوراقی که اعتباری می باشد. به همین سبب ماده ۵ ق.ت.م.م.ا.ا. اعلام می دارد: وجوه یا مطالبات یا حواله ها و یا سهام یا اسناد و اوراق بهادار و سایر اموال متعلق به هر یک از سازمان ها و موسسات دولتی را به نفع خود تصاحب یا برداشت نماید.
شروع جرم اختلاس
چنانچه مرتکب به عملی خارج از اراده خود، موفق به برداشت و تصاحب اموال موضوع جرم نباشد شروع به جرم محقق شده است.
مجازات شروع به اختلاس حسب مورد حداقل مجازات مقرر در همان مورد خواهد بود و در صورتی که نفس عمل انجام شده نیز جرم باشد، شروع کننده به مجازات آن جرم نیز محکوم می شود .مستخدمان دولتی علاوه بر مجازات مذکور چنانچه در مرتبه مدیرکل یا بالاتر و یا همطراز آنها باشند به انفصال دائم از خدمات دولتی ودر صورتی که در مراتب پایین تر باشند به شش ماه تا سه سال انفصال موقت از خدمات دولتی محکوم می شوند.
طبق قانون کاهش مجازات حبس های تعزیری مجازات شروع به جرمی که در قانون تشدید آمده نسخ می گردد و مجازات شروع به جرم آن طبق ماده ۱۲۲ قانون مجازات محاسبه می گردد که بسته به میزان حبس متفاوت است.
- شروع به جرم اختلاس تا پنجاه هزار ریال: حبس تعزیری یا شلاق یا جزای نقدی
- شروع به جرم اختلاس بیشتر از پنجاه هزار ریال: حبس تعزیری درجه پنج
معاونت جرم اختلاس
برای تحقق معاونت کافیست که یکی از طرق پیش بینی شده در ماده ۱۲۶ قانون مجازات تحقق یابد و هیچ کدام از شرایط مباشر جرم مثل کارمند دولت بودن برای تحقق معاونت لازم نمی باشد.
شرکت در جرم اختلاس
ضابطه شرکت، مستند بودن جرم به رفتار همه شرکاست؛ خواه رفتار هر یک به تنهایی برای وقوع جرم کافی باشد خواه نباشد. بنابر این اگر عمل برداشت و تصاحب اموال مزبور در ماده ۵ توسط چند کارمند انجام شود، همه شریک در جرم هستند و به مجازات اختلاس محکوم می شوند.
تشریفات رسیدگی به جرم اختلاس
دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به تمامی جرایم را دارد مگر جرائمی که به موجب قانون در صلاحیت دادگاه دیگری است. دادگاه صالح برای جرم اختلاس از نظر صلاحیت ذاتی دادگاه کیفری دو می باشد مگر درجه مجازات سه به بالا باشد که دراین حالت دادگاه کیفری یک صالح است. از نظر صلاحیت محلی نیز دادگاه محل وقوع جرم، یعنی محل تصاحب و برداشت صالح به رسیدگی می باشد.
طریقه تقدیم شکوائیه و هزینه های آن
طبق قانون آیین دادرسی کیفری: مراجع موظفند شکایت را همه روزه و بدون تشریفات، قبول نمایند اما در عمل، یک فرم از پیش طراحی شده تحویل شاکی داده می شود و ایشان شکایت را روی آن توضیح می دهد.
- می توانید با مراجعه به هریک از شعب دفتر خدمات قضایی با پرداخت هزینه دادرسی شکایت خود را ثبت نمایید.
- برای ثبت شکایت خود به دفتر خدمات قضایی مراجعه کنید وبا ثبت نام در سامانه ثنا شکایت را ثبت کنید.
- عنوان شکایت و توضیح شکایت باید در شکوائیه درج شود.
- برای نوشتن شکوائیه نیاز به دانش حقوقی هست لذا حتما در خصوص موارد استنادی خود به یک وکیل حاذق اعتماد کنید و از او مشورت نمایید.
- بعد از ثبت شکایت مورد به دادسرا ارجاع می شود و در صورت جرم بودن عمل با کیفرخواست به دادگاه ارسال می شود تا شخص محکوم گردد.
نتیجه گیری
تصاحب و برداشت مال بیت مال جرم است. اگر کارمند دولتی که اموال اداره مربوطه برحسب وظیفه اش به او سپرده شده ، اموال مربوط را تصاحب کند مختلس است و بر حسب اینکه میزان مال برداشتی چقدر است؛ مجازات او نیز بیشتر می شود.
سه شرط برای اینکه شخصی را مختلس بدانیم وجود دارد۱ مال باید سپرده شود۲ شخص کارمند دولت باشد۳ اموال مربوطه برداشت یا تصاحب شود
سوالات متداول
اختلاس فقط در خصوص اموال منقول است؟
تفاوتی بین اموال منقول( قابل جا به جایی) و غیر منقول( غیر قابل جا به جایی) وجود ندارد.
اگر کارمند دولت، چکی را تصاحب کند مختلس است؟
اگر چک بر حسب وظیفه به او سپرده شود بله اسباب تحصیل مال مانند چک، سفته، اوراق بهادار، می توانند از موضوعات جرم اختلاس باشند
فرق اختلاس با خیانت در امانت در چیست؟
هر دو شبیه همند اما مرتکب جرم اختلاس فقط کارمندان دولتی هستند.
سلام
ایا شرکت دولتی پس از دو سال می تواند ادعای سرقت یا خیانت در امانت نسبت به کارمند داشته باشد
سلام بله