شاید بارها و بارها واژه مفسدفی الارض را شنیده باشید به طور نمونه شاهین نجفی خواننده ایرانی که به خارج مهاجرت کرده مفسد فی الارض شناخته شده است. یا بسیاری از موارد مجرمین جرایم مطبوعاتی یا مخالفین نظام مانند مسیح علی نژاد که علیه نظام فعالیت می کنند بارها به عنوان مفسد فی الارض خوانده شده اند. در اینجا قصد داریم مفهوم حقوقی و مجازات مفسد فی الارض را بیان کنیم.
مفسد فی الارض به چه کسی اطلاق می شود؟
طبق ماده ۲۸۶ قانون مجازات؛ هرکس به طور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آن‌ها گردد به‌گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به اموال عمومی و خصوصی، یا تمامیت جسمانی افراد، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد مفسد فی‌الارض محسوب و به اعدام محکوم می‌گردد.
تبصره- هرگاه دادگاه از مجموع ادله و شواهد قصد اخلال گسترده در نظم عمومی، ایجاد ناامنی، ایراد خسارت عمده و یا اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع و یا علم به مؤثر بودن اقدامات انجام شده را احراز نکند و جرم ارتکابی مشمول مجازات قانونی دیگری نباشد، با توجه به میزان نتایج زیان‌بار جرم، مرتکب به حبس تعزیری درجه پنج یا شش محکوم می‌شود.
افساد فی‌الارض از جمله جرائم مقید است و مقید به اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی یا اشاعه فساد یا فحشاء در حد وسیع است. یکی از انتقادهای وارده به قانون‌گذار استفاده از عبارت به طور گسترده‌تر در ارتکاب جرم، است که باب اعمال سلیقه قضات را با این عبارت فراهم می‌نماید، مصادیق یاد شده جنبۀ حصری دارد. متاسفانه در کشور ما مقررات مبهم بخصوص در امور کیفری وجود دارند و یکی از این مقررات که بخصوص در زمینه آزادی رسانه ها بسیار مشکل ایجاد کرده است همین جرم افساد فی الارض است متاسفانه عملاً شاهدیم هر روزنامه و روزنامه نگاری که مطلبی انتقادی درج کند و به مذاق حکومت خوش نیاید او را به افساد فی الارض محکوم می کنند.
مجازات سردستگی وقتی محاربه و افساد فی الارض تلقی شود
طبق ماده ۱۳۰ قانون مجازات اسلامی؛ هرکس سردستگی یک گروه مجرمانه را بر عهده گیرد به حداکثر مجازات شدیدترین جرمی که اعضای آن گروه در راستای اهداف همان گروه مرتکب شوند، محکوم می‌گردد مگر آن‌که جرم ارتکابی موجب حد یا قصاص یا دیه باشد که در این صورت به حداکثر مجازات معاونت در آن جرم محکوم می‌شود. در محاربه و افساد فی‌الارض زمانی که عنوان محارب یا مفسد فی‌الارض بر سردسته گروه مجرمانه صدق کند حسب مورد به مجازات محارب یا مفسد فی‌الارض محکوم می‌گردد.
- تبصره ۱- گروه مجرمانه عبارت است از گروه نسبتاً منسجم متشکل از سه نفر یا بیشتر که برای ارتکاب جرم تشکیل می‌شود یا پس از تشکیل، هدف آن برای ارتکاب جرم منحرف می‌گردد.
- تبصره ۲- سردستگی عبارت از تشکیل یا طراحی یا سازمان‌دهی یا اداره گروه مجرمانه است.
سردستگی در ارتکاب جرایم تعزیری: مجازات سردستۀ گروه، حداکثر مجازات شدیدترین جرمی است که اعضای آن گروه در راستای اهداف همان گروه مرتکب شوند.
سردستگی در ارتکاب جرایم موجب حد، قصاص یا دیه در قالب گروه مجرمانه، مجازات سردسته گروه، حداکثر مجازات معاونت در جرایم حد، قصاص یا دیه است.
سردستگی جرایم محاربه یا افساد فی‌الارض: مجازات سردسته، حسب مورد مجازات محاربه یا افساد فی‌الارض خواهد بود.
بیشتر بخوانید: جدول درجه بندی انواع مجازات های تعزیری در قانون مجازات اسلامی
افساد در جرایم رایانه ای
طبق ماده ۱۴ قانون جرایم رایانه ای؛ هرکس به وسیله سیستمهای رایانهای یا مخابراتی یا حامل‌های داده محتویات مستهجن را تولید، ارسال، منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد ارسال یا انتشار یا تجارت تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.البته به موجب ماده ۱۱ قانون کاهش مجازات حبس های تعزیری ماده فوق جرمی قابل گذشت محسوب و طبق تبصره همین ماده مجازات حبس مذکور به نصف تقلیل مییابد. یعنی ۴۶ روز تا یک سال.
- تبصره ۱ ـ ارتکاب اعمال فوق در خصوص محتویات مبتذل موجب محکومیت به حداقل یکی از مجازات های فوق می شود. محتویات و آثار مبتذل به آثاری اطلاق می‌گردد که دارای صحنه ها و صور قبیحه باشد.
- تبصره ۲ ـ هرگاه محتویات مستهجن به کمتر از ده نفر ارسال شود، مرتکب به یک تا پنج میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهدشد.
- تبصره ۳ ـ چنانچه مرتکب اعمال مذکور در این ماده را حرفة خود قرار داده باشد یا بطور سازمان یافته مرتکب شود چنانچه مفسد فی‌الارض شناخته نشود، به حداکثر هر دو مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد.
- تبصره ۴ ـ محتویات مستهجن به تصویر، صوت یا متن واقعی یا غیرواقعی اطلاق می‌شود که بیانگر برهنگی کامل زن یا مرد یا اندام تناسلی یا آمیزش یا عمل جنسی انسان است.
افساد فی الارض در جرایم اقتصادی
طبق ماده ۵۲۶ قانون مجازات؛ هر کس اسکناس رایج داخلی یا خارجی یا اسناد بانکی نظیر برات‌های قبول شده از طرف بانک‌ها یا چک‌های صادره از طرف بانک‌ها و سایر اسناد تعهدآور بانکی و نیز اسناد یا اوراق بهادار یا حواله‌های صادره از خزانه را به قصد اخلال در وضع پولی یا بانکی یا اقتصادی یا بر هم‌زدن نظام و امنیت سیاسی و اجتماعی جعل یا وارد کشور نماید یا با علم به مجعول بودن استفاده کند چنانچه مفسد و محارب شناخته نشود به حبس از پنج تا بیست سال محکوم می‌شود. بنابراین ممکن است جرایم مالی به نحوی گسترده باشد که بر فرد اطلاق افساد فی الارض شود.
افساد فی الارض و سلطان سکه
درآبان ۹۷ فردی به نام وحید مظلومین ملقب به سلطان سکه به جرم افساد فی‌الارض از طریق تشکیل شبکه فساد اخلال در نظام اقتصادی و ارزی و پولی کشور با انجام معاملات غیرقانونی و غیرمجاز و قاچاق عمده و کلان ارز و سکه که محکوم به اعدام بود اعدام شد.از جمله فعالیت مجرمانه این فرد و همدستان خود ،رد و بدل کردن غیر واقعى و صرفا شفاهى قیمت ارز و سکه بوده است که نقش بسزایی در افزایش قیمت داشته است شبکه مظلومین با خرید و فروش عمده و کلان کاغذى و معاملات بازار ارز و سکه را ملتهب نموده و از اقدامات غیر مجاز دیگر این شبکه خروج منابع مالى به صورت غیر قانونى از کشور بوده است وبراساس تشخیص دادگاه رسیدگی کننده و درنهایت دیوان عالی کشور وحید مظلومین به استناد مواد قانونى از جمله مواد ١ و ٢ قانون مجازات اخلال گران در نظام اقتصادى کشور ،مفسد فی الارض شناخته و اورا به اعدام محکوم کردند.
ادعای فقدان علم یا قصد در جرم محاربه و افساد فی الارض
ماده ۲۱۸ – در جرایم موجب حد هرگاه متهم ادعای فقدان علم یا قصد یا وجود یکی از موانع مسئولیت کیفری را در زمان ارتکاب جرم نماید در صورتی که احتمال صدق گفتار وی داده شود و اگر ادعا کند که اقرار او با تهدید و ارعاب یا شکنجه گرفته شده است ادعای مذکور بدون نیاز به بینه و سوگند پذیرفته می‌شود.
- تبصره ۱- در جرائم محاربه و افساد فی‌الارض و جرائم منافی عفت با عنف، اکراه، ربایش یا اغفال، صرف ادعا، مسقط حد نیست و دادگاه موظف به بررسی و تحقیق است.
- تبصره ۲- اقرار در صورتی اعتبار شرعی دارد که نزد قاضی در محکمه انجام گیرد.
ادعای مذکور، بدون نیاز به بینه و سوگند پذیرفته می‌شود. با توجه به قاعده «تدرا الحدود بالشبهات» و باتوجه به ماده ۱۲۰ ق.م.ج.ا. هرگاه وقوع جرم یا هر یک از شرایط مسئولیت کیفری مورد شبهه و تردید قرار گیرد و دلیلی بر نفی آن یافت نشود حسب مورد جرم یا شرط مذکور ثابت نمی‌شود. شارع در حدود در واقع با مسامحه برخورد می‌کند و به اصل برائت توجه می نماید با این وجود در برخی جرائم یاد شده در تبصره ۱ قانون‌گذار کمی سخت‌گیری نموده و صرف ادعا را کافی ندانسته است و دادگاه را موظف به تحقیق و بررسی نموده است.
ممنون جناب وکیل عالی بود