ولی قهری کیست و چه اختیاراتی دارد؟

شاید بارها واژگان قیم، ولی قهری، وصی و امین به گوشتان خورده باشد یا در عمل با آنها مواجه شده باشید. وقتی با شخصی قراردادی امضا می کنید یا خرید و فروش یا اجاره و یا هر عمل حقوقی دیگری انجام می دهید، اهلیت طرف معامله موضوع مهمی است که در صحت معاملات نقش مهمی ایفا می کند.

ممکن است شما با کسی معامله کنید و سپس بفهمید او ولی قهری یا قیم صاحب مال بوده است. این معامله ممکن است صحیح نباشد و ممکن است با شرایطی صحیح باشد. معامله با شخص محجور صحیح نیست و احکام مختلفی دارد. احراز این امر مستلزم شناخت واژگانی چون قیم، ولی قهری و امین است.

ولی قهری کیست؟

ولایت به معنای دوستی، نصرت و فرمانروایی است و در اصطلاح قدرت و اختیاری است که به موجب قانون به یک شخص واجد اهلیت و صلاحیت برای اداره اموال و حقوق مالی و نیز مراقبت و مواظبت محجور داده شده است. و تا زمانی که ولی قهری در قید حیات باشد اوست که بر شخص محجور ولایت دارد؛ اما اگر شخص، ولی قهری نداشته باشد نوبت به تعیین قیم می رسد.

چه کسانی محجور هستند؟

همانطور که در بالا ذکر شد، برای محجورین ولی قهری تعیین می شود تا از اموالشان مراقبت کند. اما محجورین چه کسانی هستند؟

اشخاص زیر محجورند و ولی قهری آنها اموالشان را مدیریت خواهد کرد.

شخص صغیر: کسی که به سن بلوغ نرسیده صغیر است.سن بلوغ در دختران نه و در پسران پانزده می باشد.

شخص سفیه: سفیه کسی است که عقل معاش ندارد و ارزش اقتصادی اموال را تشخیص نمی دهد.

شخص مجنون: شخص مجنون کسی است که قوه عقلش دچار اختلال شده است.

انواع ولایت قهری

طبق ماده ۱۱۸۰ قانون مدنی: طفل صغیر تحت ولایت قهری پدر و جد پدری می باشد.

 ولایت دو نوع است: ولایت عام و خاص. منظور از ولی عام، حاکم یا دادستان است و منظور از ولی خاص طبق ماده ۱۱۹۴ قانون مدنی. پدر و جد پدری و وصی منصوب از طرف یکی از آنها می باشد.

پدر و جد پدری بر چه کسانی ولایت دارند؟

طبق ماده ۱۱۸۰ قانون مدنی: طفل صغير تحت ولايت قهري پدر و جد پدري خود می‌باشد و همچنين است طفل غير رشيد يا مجنون در صورتي كه عدم رشد يا جنون او متصل به صغر باشد. مطابق ماده ۱۱۸۱ ق.م. پدر و جد پدری ولی قهری صغیر هستند و اختیارات و تکالیف آن‌ها در عرض یکدیگر است.

 پس پدر و جد پدری بر اشخاص ذیل ولایت دارند:

• کودکانی که به سن بلوغ نرسیده است.
• سفیه یا غیررشید که در دوران کودکی سفه او ظاهر شده و بعد از رسیدن به سن بلوغ و کبر نیز ادامه داشته باشد.(یعنی با بزرگ شدن همچنان سفیه باشد.)
• مجنونی که جنون او متصل به زمان صغر باشد. (یعنی از کودکی مجنون بوده و این جنون به بزرگسالی او هم منتقل شده است)

وظایف و اختیارات ولی قهری

در كليه امور مربوطه به اموال و حقوق مالي مولي عليه(شخص محجور) ولي، نماينده قانوني او می‌باشد. البته طبق رای وحدت رویه شماره ۲- مورخ ۲۹/۱/۱۳۶۰؛ مطابق مواد ۱۲۱۶ و ۱۱۸۳ ق.م. در صورتی که صغیر باعث ضرر غیر شود، خود ضامن و مسئول جبران خسارت است و ولی او به علت عدم اهلیت صغیر نماینده قانونی او می‌باشد؛ بنابراین، جبران ضرر و زیان ناشی از جرم در دادگاه جزا به عهده شخص متهم صغیر است و محکوم به مالی از اموال خود او گرفته خواهد شد.

وظیفه ولی قهری اداره امور شخصی و مالی مولی علیه است و اختیارات او در قانون محدود نشده و در مقام تردید، اصل بر آن است که اقدامات ولی قهری با رعایت مصلحت مولی علیه صورت گرفته است. ید ولی قهری امانی است یعنی اگر بدون سو نیت، خسارتی وارد شود باشد؛ مسئولیتی متوجه او نیست.

چه زمانی به ولی قهری امین ملحق می شود؟

طبق ماده ۱۱۸۴ (اصلاحی ): هرگاه ولیّ قهری طفل رعایت غبطه صغیر را ننماید و مرتکب اقداماتی شود که موجب ضرر مولّی‌علیه گردد به تقاضای یکی از اقارب وی و یا به درخواست رئیس حوزه قضائی پس از اثبات، دادگاه ولیّ مذکور را عزل و از تصرف در اموال صغیر منع و برای اداره امور مالی طفل فرد صالحی را به عنوان قیّم تعیین می‌نماید.

همچنین اگر ولیّ قهری به واسطه کِبَر سن و یا بیماری و امثال آن قادر به اداره اموال مولّی علیه نباشد و شخصی را هم برای این امر تعیین ننماید طبق مقررات این ماده فردی به عنوان اَمین به ولیّ قهری منضم می‌گردد.

بنابراین در صورتی که موارد زیر ثابت شده باشد به تقاضای بستگان محجور یا دادستان، دادگاه امینی را تعیین می کند که با ولی در اداره امور محجور اقدامات لازم را انجام دهد:

• عدم لیاقت وعدم رعایت مصلحت محجور
• حیف و میل اموال
• خیانت در اموال
• کبر سن
• مرض و امثال آن

وصی منصوب از طرف پدر یا جد پدری

«وصی» به کسی می گویند که به وسیله پدر یا جد پدری برای زمان بعد از حیات آنها انتخاب شده و به اداره امور مالی طفل می پردازد. البته هیچکدام از پدر و جد پدری نمی توانند با حیات دیگری برای مولی علیه خود وصی تعیین کنند.بنابراین اگر پدر فوت کند و صغیر، جد پدری داشته باشد نمی تواند برای او وصی تعیین کند.

وصی تحت عنوان ولی خاص صرفاً برای اداره امور طفل بعد از وفات ولی قهری تعیین می شود و با کسی که به عنوان وصی جهت اداره امور میت از جمله دیون او معین می گردد متفاوت است.

اختیارات وصی منصوب از طرف پدر و جد پدری عبارتست از:

• نگهداری محجورین
• تربیت و مراقبت از آنها
• اداره اموال آنها
• تعیین وصی برای مولی علیه بعد از فوت خود چنانچه اجازه داده شده باشد.

قیم کیست؟

وقتی محجور ولی خاص نداشته باشد، برای آنها قیم نصب می شود. قیم کسی است که برای حمایت و نگهداری و سرپرستی محجور و حفظ حقوق و اداره اموال او به پیشنهاد دادستان و از طرف محکمه صلاحیتدار تعیین شده باشد.

طبق ماده ۱۲۱۸ قانون مدنی برای اشخاص زیر قیم نصب می شود:

• برای صغاری که ولی خاص ندارند.
• برای مجانین و اشخاص غیررشید که جنون یا عدم رشد آنها متصل به زمان صغر آنها بوده و ولی خاص نداشته باشند.
• برای مجانین و اشخاص غیررشید که جنون یا عدم رشد آنها متصل به زمان صغر نباشد.

صلاحیت قیم

قیم باید خصوصیاتی داشته باشد از جمله: امانت- صداقت- اطمینان لازم برای مراقبت و نگهداری محجور. همچنین باید دلسوز محجور بوده و صرفه و صلاح او را در نظر داشته باشد.

اشخاص زیر نباید به سمت قيمومت تعیین شوند:

• كساني كه خود تحت ولايت يا قيمومت هستند.
• كساني كه به علت ارتكاب جنايت يا يكي از جنحه‌ هاي ذيل به موجب حكم قطعي محكوم شده باشند:
  سرقت – خيانت در امانت – كلاهبرداري – اختلاس – هتک ناموس – يا منافیات عفت – جنحه نسبت به اطفال – ورشكستگي به تقصير.
• كساني كه حكم ورشكستگي آن‌ها صادر و هنوز عمل ورشكستگي آن‌ها تصفيه نشده است.
• كساني كه معروف به فساد اخلاق باشند.
• كسي كه خود یا اقرباء طبقه اول او دعوائي بر محجور داشته باشند.

چگونه قیم نصب می شود؟

پیشنهاد نصب قیم و یا تقاضای نصب قیم از وظایف دادستان است که به محض اطلاع ب راینکه محجوری نیاز به قیم دارد از دادگاه صلاحیت دار تقاضای نصب قیم می کند.

اشخاص ذیل مکلف هستند مراتب نصب قیم را به دادستان اطلاع دهند:

• هریک از ابوین( پدر و مادر) در مواردی که باید برای اولاد آنها قیم معین شود.
• درصورت نبودن ابوین،نزدیکانی که با محجور یکجا زندگی می کنند.
• زوج یا زوجه نیز در موارد لزوم.

بیشتر بخوانیم: طلاق چیست 

تکالیف و اختیارات قیم چیست؟

وقتی قیم قبول قیمومت نمود وظایف و تکالیف قانونی او شروع می شود برای این که در کلیه امور نمایندگی دارد.
طبق ماده ۱۲۳۵ قانون مدنی مواظبت شخص مولی علیه و نمایندگی قانونی او در کلیه امور مربوط به اموال و حقوق مالی او با قیم است. طبق ماده ۷۹ قانون امور حسبی قیم باید در تربیت و اصلاح حال محجور سعی و اهتمام نموده و در امور او رعایت مصلحت را بنماید.

منظور از مراقبت و مواظبت، حفظ جان کودک در قبال خطرات و صدماتی است که احتمالاً ممکن است متوجه او شود که شامل نگهداری در محل و جای مناسب و تهیه غذا و خوراک و وسایل زیست و تامین وسایل بهداشت و درمان و محیط سالم برای او و همچنین مواظبت بر این که از ناحیه محجور خطری متوجه جان و مال کسی نشود.

در زمینه تربیت و رشد فکری و اخلاقی صغیر قیم موظف است به شیوه ای عمل کند که متناسب با اوضاع و احوال اجتماعی و خانوادگی او بوده و برابر عرف محل به اصلاح و تعلیم و تربیت و آموزش یا حرفه و کار متناسب برایش همت گمارد.

تقصیر کردن قیم

قیمی که در حفظ مال مولی علیه،تقصیر کند؛ مسئول ضرر و خسارتی است که از نقصان یا تلف آن مال حاصل شده است اگرچه نقصان یا تلف مستند به تفریط یا تعدی قیم نباشد.
طبق ماده ۱۲۳۹ قانون مدنی: هرگاه معلوم شود كه قيم عامداً مالي را كه متعلق به مولي عليه بوده جزو صورت دارایي او قيد نكرده و يا باعث شده است كه آن مال در صورت مزبور قيد نشود مسئول هر ضرر و خساراتي خواهد بود كه از اين حيث ممكن است به مولي عليه وارد شود به علاوه در صورتی که عمل مزبور از روي سوء نيت بوده قيم معزول خواهد شد.

وظایف قیم نسبت به اموال و حقوق مالی مولی علیه

مهمترین وظایف قیم در مورد اموال مولی علیه عبارتست از: صورت برداری از کلیه اموال – نگهداری اموال محجور – فروش اموال ضایع شدنی – فروش اموال منقول غیرضروری.

درباب فروش اموال غیرمنقول، طبق قانون مدنی و قانون امور حسبی قیم از فروش آنها منع شده است؛ مگر در مواردی که رعایت صرفه و صلاح محجور در نظر گرفته شده و دادستان هم اجازه داده باشد.

گاهی اوقات ممکن است درآمد محجور برای تامین هزینه خودش و سایر اشخاص واجب النفقه کافی نباشد و چنانچه مخارج زندگی آنها پرداخت نشود دچار مشکلات مالی بشوند؛ در اینصورت قانون اجازه داده است قیم با موافقت دادستان و با در نظر گرفتن مصلحت مولی علیه آنها را بفروشد و یا رهن بگذارد. اگر قیم بدون اجازه دادستان آنها را بفروشد یا به رهن بدهد و دادستان اجازه ندهد؛ معامله باطل و بی اعتبار است.

آیا معامله قیم با محجور صحیح است؟

قیم نمی تواند شخصاً طرف معامله با محجور واقع شود و معامله ای انجام دهد که محجور، مدیون او شود مگر با وجود سه شرط:

• با رعایت غبطه(مصلحت) مولی علیه
• با نظر و موافقت دادستان
• داشتن توانایی و اعتبار مالی.

اختیار قیم در مورد صلح دعوا

اگر محجور دعوایی داشته باشد قیم نمی تواند آن را به صلح و سازش برگزار نماید؛ یعنی حق صلح و مصالحه ندارد مگر با اجازه دادستان چرا که قانون مدنی در ماده ۱۲۴۲ تصریح نموده: قیم نمی تواند دعوای مربوط به مولی علیه را به صلح خاتمه دهد مگر با تصویب مدعی العموم.

ازدواج و طلاق زن محجور

در صورتی که پزشک ازدواج مجنون را لازم بداند قیم با اجازه دادستان می تواند برای مجنون ازدواج نماید و هرگاه طلاق زوجه مجنون لازم باشد با پیشنهاد دادستان و تصویب دادگاه قیم طلاق می دهد.

هزینه اداره امور محجور

قیم می تواند برای انجام امر قیمومت مطالبه هزینه و اجرت کند.

میزان اجرت مزبور با رعایت کار قیم و مقدار اشتغالی که از امر قیمومت او حاصل می شود و محلی که قیم در آنجا اقامت دارد و میزان عایدی مولی علیه تعیین می گردد.

در چه مواردی قیم عزل می شود؟

1. اگر معلوم شود كه قيم فاقد صفت امانت بوده و يا این صفت از او سلب شود.
2. اگر قيم مرتكب جنايت و يا مرتكب يكي از جنحه هاي ذيل شده و به موجب حكم قطعي محكوم گردد:
   سرقت – خيانت در امانت – كلاهبرداري – اختلاس – هتك ناموس – منافسات عفت – جنحه نسبت به اطفال – ورشكستگي به تقصير يا تقلب.
3. اگر قيم به علتي غير از علل فوق، محكوم به حبس شود بدين جهت نتواند امور مالي مولي عليه را اداره كند.
4. اگر قيم ورشكسته اعلام شود.
5. اگر عدم لياقت يا توانایي قيم در اداره اموال مولي عليه معلوم شود.
6. در مورد مواد ۱۲۳۹ و ۱۲۴۳ و ۱۲۴۴ با تقاضاي مدعي العموم.

نتیجه گیری

ولی قهری شخصی است که برای اداره ی امور مالی و مراقبت و نظارت محجور تعیین می شود. ولی قهری عام، همان دادستان است و ولی قهری خاص، پدر وجد پدری و وصی منصوب از طرف اینهاست .حالا اگر شخص ولی قهری خاص نداشته باشد یا جنون و سفاهتش متصل به صغر نباشد، برای او قیم تعیین می گردد.

شما می توانید برای دریافت مشاوره حقوقی با وکیل و طرح درخواست نصب قیم یا عزل ایشان با وکلای متخصص وکیل تاپ به شکل آنلاین، تلفنی یا حضوری مشورت بگیرید و به بهترین نحو راهنمایی شوید.

سوالات متداول

ولی قهری کیست؟

پدر یا جد پدر شخص محجور که وظیفه سرپرستی و اداره اموال او را دارند؛ ولی قهری هستند.

قیم کیست؟ 

در صورتی که شخص محجور، پدر یا جد پدری و وصی منصوب از طرف اینها نداشته باشد یا جنون و سفاهتش متصل نباشد؛ برای اداره اموالش قیم تعیین می گردد.

برای چه اشخاصی ولی قهری تعیین می شود؟

مجنونین، صغار و سفها نیاز به تعیین ولی قهری دارند البته با رعایت شرایطی که در متن اشاره شده است.