جرم نشر اکاذیب از جمله جرائمی است که به طور مستقیم با حقوق افراد در ارتباط است و فردی که مرتکب چنین جرمی می شود اظهاراتی را بیان می دارد که کذب بوده و ممکن است پیامدهای نامطلوبی را نسبت به موقعیت فردی و اجتماعی یک شخص داشته باشد.
نشر اکاذیب می تواند در قالب های مختلفی صورت بگیرد که در این مقاله به طور مفصل در مورد آن بحث خواهد شد.
ارکان جرم نشر اکاذیب
قانونگذار در ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) در رابطه با نشر اکاذیب مقرر میدارد:
هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکوائیه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا اکاذیبی اظهار کند یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحا ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا خیر، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود.» که طبق قانون کاهش حبس های تعزیری از یک ماه تا یک سال می باشد
طبق قانون کاهش مجازات حبس های تعزیری این ماده کماکان جرمی قابل گذشت است و گذشت شاکی در هر مرحله موجب صدور قرار موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرای مجازات می گردد.
علاوه بر اینها طبق تبصره ماده ۱۱ قانون کاهش حبس های تعزیری جرائم قابل گذشت درجه چهار تا هشت نصف می گردد.
در رابطه با جرم مذکور باید به این نکته اشاره کرد که اظهارات در جرم نشر اکاذیب باید به صورت کتبی باشد و صرف اینکه فردی به صورت شفاهی اظهارات کذبی را به دیگری نسبت دهد جرم محسوب نمی شود و در نتیجه فرد مذکور قابل مجازات نخواهد بود.
نکته دیگر اینکه فردی باید اظهارات کذبی را که در قالب نامه، شکوائیه یا هر صورت کتبی دیگر که تهیه نموده به بیرون ارائه دهد و تا زمانیکه نسخه های مربوط به اظهارات کذب در نزد مرتکب وجود داشته و شخص دیگری از آن باخبر نشده جرم نشر اکاذیب رخ نداده است.
در متن ماده برای جرم نشر اکاذیب از واژه جمع استفاده شده است و ممکن است در نگاه اول چنین به نظر برسد که نشر اکاذیب باید در قالب چندین اظهار و عناوین مختلف نسبت به یک فرد صورت گیرد.
اما بر خلاف این تصور، همین که یک اظهار کذب انجام شود جرم مذکور ارتکاب یافته و می توان مسئولیت کیفری را با تحقق سایر شرایط برای مرتکب جرم در نظر گرفت.
در جرم نشر اکاذیب نیاز نیست که حتما نتیجه خاصی از اعمال مجرمانه مرتکب (اظهارات کذب) نسبت به مجنی علیه (شخص شاکی و آسیب دیده از جرم) رخ دهد.
بنابراین، چه ضرر و زیان مادی یا معنوی از اظهارات کذب حاصل شود چه نشود جرم مذکور وقوع یافته است.
همچنین مرتکب این جرم باید با «قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی» اقدام کرده باشد.
پس اگر قصدش از انجام این کار خیرخواهی دیگری باشد (برای مثال دروغی را در رابطه با ورشکسته شدن یکی از تجار ترویج دهد با این قصد که کمک مالی برای آن فرد جمع‌آوری کند نه این که هدفش جلوگیری از معامله سایر تجار با وی و در نتیجه ضرر زدن به او باشد) نمی‌توان مرتکب را به جرم نشر اکاذیب محکوم نمود.
مصادیق جرم نشر اکاذیب
جرم نشر اکاذیب یعنی نسبت دادن اظهارات دروغ و غیر واقع نسبت به فردی خاص. بنابراین، هر اظهاری که دروغ بوده و با قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی صورت گیرد می تواند به عنوان جرم مذکور با تحقق سایر شرایط قابل مجازات باشد.
از جمله مواردی که به عنوان جرم نشر اکاذیب می توان اشاره کرد عبارتند از:
اظهارت کذب نسبت به اینکه فردی دارای همسر دوم بوده و بدین ترتیب موجب ضرر و زیان معنوی و تخریب موقعیت فردی و اجتماعی وی شد.
آیا جرم نشر اکاذیب قابل گذشت است؟
منظور از جرائم قابل گذشت به این معنی است که شاکی می تواند در هر مرحله از مراحل تحقیقات مقدماتی، مرحله رسیدگی یا حتی در زمان اجرای حکم از شکایت خود گذشت کرده و بدین ترتیب مقام قضایی بر اساس گذشت صورت گرفته رأی به موقوفی تعقیب صادر کند.
مطابق ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی و ماده ۱۱ قانون کاهش مجازات حبس های تعزیری، جرم نشر اکاذیب از جمله جرایم قابل گذشت بوده و با گذشت شاکی خصوصی، تعقیب کیفری مرتکب در هر مرحله ای متوقف می‌شود.
دفاع از اتهام نشر اکاذیب
فردی که به اتهام نشر اکاذیب تحت تعقیب قرار میگیرد نیاز است که برای برائت (بی گناهی) خود در دادگاه دفاعیاتی را صورت دهد تا از طریق آن حکم به محکومیت وی صادر نشود.
در حقوق کیفری اصلی به عنوان اصل برائت وجود دارد که به عنوان اصلی بنیادین از حقوق افراد در قانون اساسی به آن اشاره شده است.
یعنی زمانی که فردی تحت تعقیب کیفری قرار می گیرد نیاز نیست که برای برائت خود دلیلی ارائه دهد بلکه شاکی باید برای اثبات اتهامی که مطرح کرده است به دلایل اشاره شده در قانون از جمله شهادت شهود، اقرار مرتکب جرم، علم قاضی و سایر ادله استناد کند.
زمانی که فردی به اتهام نشر اکاذیب تحت تعقیب قرار می گیرد در ابتدا شاکی باید صورت اسنادی که به صورت مکتوب اظهارات کذب در آن قید شده است به مقام قضایی ارائه دهد و در مرحله بعد باید اثبات شود که متهم به قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی مرتکب چنین رفتاری شده است.
لذا، اگر فردی بدون چنین قصدی و تنها از روی خیرخواهی اقدام به چنین رفتاری نمود نمی توان مسئولیت کیفری را برای وی در نظر گرفت.
شاکی برای اثبات اتهام انتسابی می تواند هر گونه دلیلی را که به علم قاضی کمک می کند به دادگاه ارائه دهد.
از جمله شهادت شهود، اقرار به ارتکاب جرم توسط متهم و سایر اسناد و دلایلی که در رابطه با جرم مذکور وجود خواهد داشت.
جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی
امروزه با پیشرفت تکنولوژی و وسیع شدن فضای سایبری جرم نشر اکاذیب از طریق دنیای مجازی هم قابل ارتکاب است.
شاید بتوان گفت در حال حاضر با گسترش فضای سایبر امروزه جرم نشر اکاذیب بیشتر از این طریق قابل ارتکاب باشد.
به همین دلیل قانونگذار در ماده ۱۸ قانون جرایم رایانه‌ای با همان تعاریف مذکور در ماده ۶۹۸، نشر اکاذیب از طریق این سامانه‌ها را جرم انگاری نموده و البته مجازات متفاوتی را نیز در نظر گرفته است.
این ماده مقرر میدارد:
هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سامانه رایانه‌ای یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت، رأسا یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یادشده به نحوی از انحا ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت (در صورت امکان)، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا ۴۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد»
این ماده طبق قانون کاهش حبس های تعزیری هم تغییری نکرده است
جرم نشر اکاذیب رایانه ای غیرقابل گذشت بوده و شاکی نمی توان در مراحل دادرسی با گذشت خود موجبات موقوفی تعقیب مرتکب جرم را فراهم کند.
رابطه نشر اکاذیب با توهین و افتراء
در جرم نشر اکاذیب صرفا اظهاراتی دروغ با قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی رخ می دهد و این اظهارات حتما باید به صورت کتبی یا در فضای سایبر رخ دهد.
نکته ای که باید به آن توجه داشت این اظهارات صرفا دروغ بوده و عنوان مجرمانه ای را به دیگری نسبت نمی دهد.
زیرا، نسبت دادن عنوان مجرمانه به شخصی دیگر به عنوان اتهامی علیحده با موضوع جرم افترا قابل تعقیب و مجازات بوده و قانونگذار در ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی حکم خاصی را برای آن در نظر گرفته است.
در جرم افترا مرتکب جرم امری را صریحا به شخص دیگری نسبت می دهد که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می شود و فردی که چنین نسبتی را به شخص دیگری داده قادر به اثبات صحت آن در محکمه نیست. البته صرف شکایت کیفری به عنوان افتراء قابل مجازات نخواهد بود بلکه مرتکب چنین جرمی باید با سوءنیت و به قصد متهم نمودن دیگری به دروغ امر مذکور را به وی نسبت دهد.
مطابق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مجازات جرم افتراء عبارت است از:
هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آنها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید جز در مواردی که موجب حد است به یک ماه تا یک سال حبس و تا (۷۴) ضربه شلاق و یا یکی از آنها حسب مورد محکوم خواهد شد.طبق قانون کاهش مجازات حبس های تعزیری به ۱۵ روز تا شش ماه حبس و ۷۴ ضربه شلاق تبدیل شده است.
این ماده طبق قانون کاهش مجازات حبس های تعزیری کماکان قابل گذشت محسوب شده و حداقل و حداکثر آن نیز به نصف تقلیل یافته است.
در رابطه با جرم توهین هم باید گفت که در حقوق به معنی نسبت دادن عباراتی که بر خلاف شأن و عفت عمومی و فردی بوده و چنین نسبتی باعث هتک حرمت و کوچک شدن دیگری در مقابل افراد جامعه شود.
مصادیق توهین متعدد بوده و در هر زمان و مکانی ممکن است ریشه خود را از داده داده و مورد تغییر و تحول قرار گیرد.
بنابراین، برای شناخت مصادیق توهین باید به عرف مراجعه کرد.
مطابق ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی مجازات جرم توهین عبارت است از:
توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد موجب مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.به موجب بند ج ماده یک قانون «کاهش مجازات حبس تعزیری» به جزای نقدی درجه شش تبدیل شده است که طبق تعدیلی که بر میزان جزای نقدی ماده ۱۹ مجازات صورت گرفت؛ مبلع ۶میلیون تا ۲۴ میلیون تومان می باشد.
محکومیت بازیگر سرشناس به جرم نشر اکاذیب
افراد سرشناس و مشهور در جامعه بیش تر از اقشار دیگر در معرض وقوع این جرم قرار می گیرند. خانم ترانه علیدوستی به واسطه انتشار مطالب خود در فضای مجازی علیه نیرو انتظامی، توسط نیروی انتظامی و ستاد امر به معروف اصفهان مورد شکایت واقع شد و در نهایت اتهامات مختلفی ازجمله نشر اکاذیب بر او وارد شد.
حال پس از صدور کیفر خواست و رسیدگی در دادگاه و صدور حکم علیه ایشان به پنج ماه حبس تعلیقی محکوم شدند که اجرای این حکم به مدت ۲ سال معلق می باشد.
این بدین معنی می باشد که اگر در ۲ سال آینده جرم دیگری مرتکب نشوند این محکومیت اجرا نخواهد شد.
نحوه طرح شکایت و نمونه شکوائیه از جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی
اگر نشر اکاذیب در فضای مجازی رخ دهد و اظهارت کذبی بر علیه فردی ارائه شود و فرد بخواهد شکایت کیفری مطرح کند نیاز است که صورت اظهارات کذب و سایر اسناد و دلایلی را که دارد به همراه متن شکایت خود به دفاتر خدمات قضایی ارائه نموده و شکایت خود را پس از پرداخت هزینه دادرسی ثبت کند.
لازم به ذکر است که برای طرح شکایت از طریق دفاتر خدمات قضایی نیاز است که از قبل به ثبت نام سامانه ثنا در همان دفاتر اقدام نمایید.
پس از طرح شکایت، شکوائیه مطروحه به دادسرا ارجاع شده و دادسرای شروع به تحقیقات مقدماتی می نماید که در این مرحله نیاز است که شاکی پس از ابلاغی که از طریق سامانه ثنا برای وی صورت می گیرد در دادسرای مربوطه حاضر شده و اسناد و دلایل و اظهارات خود را ارائه نماید که در صورت احراز جرم قرار جلب به دادرسی صادر شده و پرونده برای صدور حکم به دادگاه ارجاع خواهد شد.
با سلام
احتراماً به استحضار می رساند:
اینجانب با مشتکی عنه به علت موضوع ………. دچار اختلافاتی شدیم که متاسفانه ایشان به منظور ضربه زدن به بنده اقدام به انتشار شایعات و مطالب کذبی شامل …… در تاریخ ……… نمودند که به حیثیت و آبروی اینجانب لطمه شدیدی وارد شد. افرادی نیز هنگام انجام این اعمال از سوی مشتکی عنه شاهد بوده اند. لذا با استناد به دلایل اینجانب که شامل شهادت شهود و … می باشد و همچنین به استناد ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی تعزیرات، تعقیب و مجازات متهم و اعاده حیثیت اینجانب را استدعا دارم.