مرخصی به تعدادی از روزهای کاری یک کارگر یا کارمند می گویند که به انتخاب خود فرد یکی از روز های هفته را به انجام امور شخصی بگذراند و در محل کار خود حاضر نشود. مرخصی انواع مختلفی در قانون کار دارد که یکی از آنها «مرخصی استحقاقی» است.
در ادامه این مطلب به بررسی انواع مرخصی استحقاقی و مدت زمان آن و همچنین مواد قانونی مربوط به مرخصی استحقاقی در قانون کار می پردازیم.
تعریف مرخصی استحقاقی
مطابق ماده ۶۲ قانون کار، مرخصی استحقاقی، روزهایی در ماه را شامل می شود که به انتخاب خود شخص شاغل و بدون آنکه از حقوق او مبلغی کسر شود می تواند در محل کار خود غیبت کند.
تمامی مشمولان این قانون شامل کارگران و کارمندان بخش خصوصی از آن برخوردار می شوند و به این دلیل که مدت زمان استفاده از این مرخصی برای هر سال مشخص شده است، به آن مرخصی سالانه هم می گویند.
مدت زمان مرخصی استحقاقی
مرخصی استحقاقی برای هر کارگر یا کارمند به میزان دو روز و نیم در ماه محاسبه شده است که در سال مجموعا ۱۹۲ ساعت و معادل ۲۶ روز در یک سال می شود.
افراد می توانند ۹ روز از این ۲۶ روز را ذخیره کنند و در سال بعد از آن استفاده کنند یا اینکه در پایان سال در صورتی که از مرخصی‌های خود استفاده نکرده باشند، پول آن را از کارفرمای خود دریافت کنند.
البته استفاده از مرخصی استحقاقی به نظر کارفرما هم بستگی دارد. در شرکت های خصوصی و دولتی گاهی بعضی از کارفرمایان پرسنل را مجبور به استفاده از مرخصی ها می کنند و در صورت عدم استفاده به جز ۹ روز آن بقیه مرخصی ها از بین می رود و اصطلاحا می سوزد.
همچنین مدت زمان مرخصی استحقاقی در مشاغل سخت و زیان آور ۳ روز در ماه و معادل ۵ هفته در سال است که باید در نوبت شش ماه اول و شش ماه دوم سال استفاده شود.
تشخیص چگونگی کارهای سخت و زیان آور طبق آیین نامه مربوطه و به تشخیص کمیته مختص این کار و نحوه ی کار آن در آیین نامه مزبور توضیح داده شده است.
تمدید مرخصی استحقاقی
تمدید مرخصی از طریق درخواست کتبی کارگر و موافقت کتبی کارفرما انجام می شود. در این مورد تاریخ شروع مرخصی بلافاصله پس از انقضاي مرخصی قبلی است و کارگر باید در پایان مرخصی در محل کار خود حاضر شود.
نکته قابل ذکر این است که اگر کارفرما در زمان مرخصی بیمار شود، می تواند از مرخصی استعلاجی خود استفاده کند و باقی مانده مرخصی استحقاقی درخواستی او ذخیره می شود.
پرداخت مزد مرخصی استحقاقی
مطالباتی که به مدت مرخصی استحقاقی کارگر مربوط می شود، در موارد زير محاسبه و پرداخت می شود:
در صورت فسخ يا اتمام قرارداد کار و اخراج کارگر
درصورت بازنشستگی کارگر
از کار افتادگی کلی کارگر
درصورت تعطیلی کارگاه
در صورت فوت کارگر (در صورت فوت کارگر مطالبات او به وارث قانونی او پرداخت می شود).
مرخصی استحقاقی سالانه
در صورتی که کارگر قصد داشته باشد از همه مرخصی سالیانه خود به صورت یکجا استفاده کند با احتساب ۴ روز جمعه می تواند یک ماه به مرخصی برود.
اما اگر تصمیم داشته باشد که این مرخصی ها را به تناوب استفاده کند همان ۲۶ روز برای او محاسبه می شود. همچنین مرخصی کمتر از يک روز جزِو مرخصی استحقاقی به شمار می رود.
مرخصی استحقاقی کارگران فصلی
مدت مرخصی استحقاقی که ذکر شد مربوط به کارگرانی است که به صورت مداوم یعنی در طی یک سال و به صورت سالانه مشغول به کار می باشند؛ کارگران دیگر مثل کارگران فصلی یا کارگرانی که کمتر از یک سال به کاری مشغول بوده اند.
طبق ماده ۶۸ قانون کار:
«میزان مرخصی استحقاقی فصلی بر حسب ماه های کارکرد تعیین می شود.»
به موجب قسمت انتهایی ماده ۶۴ قانون کار که میگوید:
«برای کار کمتر از یک سال، مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می شود.»
مواد قانونی مرخصی استحقاقی در قانون کار
شرایط و ضوابط مرخصی استحقاقی کارگران در قانون کار به شرح زیر است:
سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد. ماده ۶۴ قانون کار
کارگران به جز تعطیلات رسمی کشور روز ۱۱ اردیبهشت روز کارگر را هم تعطیل هستند و کارفرمایان نباید در این روز کارگران را وادار به کار کنند. اگر کارفرمایان در این روز کارگران را به خدمت بگیرند باید حقوق کارگر و دستمزد و اضافه کار روز تعطیل برای ایشان محاسبه شود. ماده ۶۳ قانون کار
برای کار کمتر از یکسال مرخصی به نسبت مدت کار محاسبه می‌شود. ماده ۶۴ قانون کار
در صورت عدم توافق کارگر و کارفرما در مورد زمان مرخصی کارگر، نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم الاجرا است. ماده ۶۹ قانون کار
کارگر تنها می‌تواند ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند. ماده ۶۶ قانون کار
در صورت تنظیم مرخصی کارگران (سه ماه آخر هر سال برای سال بعد با تایید شورای اسلامی کار) در روزهای سال امکان جابجایی مرخصی بین خود کارگران وجود دارد. ماده ۶۹ قانون کار
در صورت بازنشستگی، ازکارافتادگی کلی، تعطیلی کارگاه یا فوت کارگر، مطالبات بابت مرخصی استفاده نشده به کارگر یا ورثه پرداخت می‌شود. ماده ۷۱ قانون کار
نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آنها به کار بعد از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین می‌شود. ماده ۷۲ قانون کار
