یکی از اسباب سقوط تعهدات ابراء است که سبب برائت ذمه مدیون می شود. ابراء عمل حقوقی یک طرفه و ایقاع است منتها ایقاعی دو طرفه است و در صورتی که مدیون محجور یا میت باشد هیچ خللی به صحت ابراء وارد نمی شود. ابراء یک عمل حقوقی و مجانی است و جعل شرط عوض معقول و متعارف باعث معوض شدن آن نمی شود.
آیا ابراء دین با هبه دین یکی است؟
خیر ابراء یک ایقاع و اسقاط حق دینی است منتها هبه عقد است و تا مدیون قبول نکند هبه واقع نمی شود. اثر ابراء سقوط دین از طریق یک ایقاع است درحالی که هبه دین باعث سقوط دین مدیون در اثر مالکیت مافی الذمه است چون وقتی مدیون مالک دین خود می شود اگر بخواهد وفای به عهد کند باید آن دین را به خود بپردازد. بخشش طلب به مدیون ابراء نیست بلکه هبه محسوب می‌شود.
ماهیت بذل مهریه، ابراء یا هبه؟
درباب بذل مهریه اختلاف نظر فراوان است علاوه بر این که عموماً بذل مهریه را ابراء می دانند آرایی نیز از دیوان عالی کشور صادر شده مبنی براین که بذل مهریه ابراء است منتها دیدگاه مخالفی نیز وجود دارد که بذل مهریه را هبه دانسته و حتی در این باب نیز آرایی از دیوان عالی کشور صادر شده است. این اختلافات و آراء متعارض وجود دارند و نیاز به صدور رای وحدت رویه و پایان دادن به اختلافات داریم.
ماهیت ابراء چیست؟
طبق ماده ۲۸۹ قانون مدنی؛ ابراء عبارت از اين است كه دائن از حق خود به اختیار صرف‌نظر می‌نماید. ابراء اسقاط حق دینی توسط مدیون است. حتی ابرائی که به قصد رسیدن به پاداش انجام می‌شود نیز ایقاع است. در واقع ابراء ایقاعی تبعی و تابع وجود دین است. اثری که از تبعی بودن ابراء ناشی می‌شود این است که ابراء قبل از وجود دین یا بعد از سقوط آن بی اثر است؛ زیرا در این دو حالت دینی موجود نیست تا ابراء شود. وصیت به ابراء در زمره ایقاعات است؛ بنابراین به قبول موصی له احتیاج ندارد.
ابراء ممکن است ضمنی باشد مانند جایی که سند طلب آگاهانه توسط مدیون از بین می‌رود. در ابراء علم تفصیلی نیاز نیست زیرا ابراء مبتنی بر گذشت و مسامحه است. درج شرط عوض در ابراء باعث باطل شدن آن نیست. ابرائی که با اشتباه در شخصیت مدیون حاصل شده باشد، اصولاً باطل است مگر خلاف آن ثابت شود.
بیشتر بخوانید: اصل برائت در قوانین ایران و بین الملل
دینی که سبب آن ایجاد شده باشد، قابل ابراء است. اگر ابراء به قصد فرار از دین انجام شده باشد، در مقابل طلبکار قابلیت استناد ندارد. در مواردی که یکی از مسئولین تضامنی ابراء شود، همه مسئولان بری می‌شوند.اگر طلبکار تنها حق رجوع به یکی از مسئولان تضامنی را از خود سلب کرده باشد می‌تواند به سایر مسئولان رجوع کند.با ابراء تضمینات دین ساقط می‌شود.
شرایط ابراء کننده کدامند؟
ابراء کننده باید اراده، قصد اهلیت و رضایت داشته باشد. طبق ماده ۲۹۰ قانون مدنی؛ ابراء وقتي موجب سقوط تعهد می‌شود كه متعهد براي ابراء اهليت داشته باشد. منظور از اهلیت در اینجا همان اهلیت قواعد عمومی قراردادهاست. ولی، وصی و قیم تنها در مورد وام‌های کم ارزش که ممکن است برای کودک جنبه تربیتی داشته باشد، می‌توانند از طرف مولی علیه مدیون را ابراء کنند؛ زیرا در غیر این صورت ابراء به ضرر محجور است.
برائت ذمه مدیون
مطابق ماده ۲۹۱ قانون مدنی؛ ابراء ذمه ميت از دين صحيح است. ترکه شخصیت حقوقی مستقل دارد و منظور از ابراء ذمه میت در این ماده، ابراء آن شخصیت حقوقی است. در فرضی که مدیون ترکه ای نداشته باشد، ابراء جنبه اخلاقی پیدا می‌کند. وقتی می‌توان ذمه میت را از دین ابراء کرد به طریق اولی می‌توان ذمه محجور را نیز ابراء کرد.
شرایط موضوع ابراء چیست؟
دین باید آزاد کلی و موجود باشد. بنابراین اگر دین به وجود نیامده باشد یا به نفع دیگری بازداشت باشد یا عین معین باشد ابرا واقع نخواهد شد.
وکالت در ابراء
برای ابراء می توان وکیل گرفت. وکالت در ابراء باید به صراحت و روشنی داده شود وکالت کلی بدون صراحت صحیح نیست اگر چنانچه کسی دین دیگری را بدون اجازه طلبکار ابراء نماید این ابراء غیرنافذ و فضولی است. ابراء کننده می‌تواند برای ابراء، وکیل بگیرد تا مدیون را به وکالت از او بری کند.