آشنایی با تفاوت ها و معانی فسخ، انفساخ و تفاسخ

در این نوشتار قصد داریم که به توضیح سه واژه نزدیک به هم بپردازیم این سه واژه عبارتند از تفاسخ انفساخ و فسخ. به دلیل کاربرد فراوانی که این سه واژه دارا می باشند و معمولاً به اشتباه در قراردادها درج می شود. این نوشتار را به توضیح و بررسی آنها اختصاص داده ایم.

فسخ

از نظر لغوی یعنی برهم زدن یک قرارداد و در اصطلاح حقوقی به انحلال ارادی قرارداد فسخ گفته می شود.

 در قانون مدنی عقودی که پیش‌بینی شده است یا عقود لازم هستند و یا عقود جایز عقود لازم عقودی هستند که پس از انعقاد هیچ یک از طرفین نمی توانند بدون رضایت طرف دیگر آن را به صورت یک جانبه از بین برده و یا فسخ نمایند و برای فصل چنین قراردادهایی یا باید طرفین با یکدیگر توافق نمایند و یا این که به موجب قانون اختیار فسخی برای یکی از طرف یا هر دو طرف پیش بینی شده باشد.

خیاراتی که در قانون وجود دارد و شخص بر اساس آنها می تواند یک قرارداد را بدون نیاز به رضایت طرف دیگر فسخ کند در ماده ۳۹۶ قانون مدنی نام برده شده اند. بنابراین خیارات، اختیار فسخ قرارداد را در عقود لازم به شخص اعطا می نمایند. برای مثال در عقود لازم طرفین علاوه بر این که می‌توانند با رضایت هر دو طرف عقد را به هم بزنند آنها می توانند هنگام انعقاد عقد برای یکی از طرفین و یا هر دو طرف و یا حتی برای شخص ثالث حق فسخ در قرارداد پیش بینی کنند که بر اساس این حق او بتواند قرارداد را تا زمانی که تعیین شده است از بین ببرد.

همچنین ممکن است در قراردادی شرط وصفی برای کالا درج شود برای مثال شرط شود که خودروی خریداری شده سفید رنگ باشد در چنین حالتی اگر رنگ خودرو نوک مدادی باشد شخصی که شرط به نفع او قرار داده شده بود بر اساس خیار تخلف وصف می‌تواند قرارداد بیع را که عقدی لازم است فسخ نماید. در مقابل عقود لازم عقود جایز وجود دارد که در این عقود هر یک از طرفین می‌توانند بدون نیاز به رضایت طرف دیگر هر وقت که خواستند قرارداد را به صورت یکجانبه فسخ نمایند و آن را منحل کنند.

همانطور که مشاهده شد فسخ یک عمل ارادی می‌باشد که هم در عقود لازم و هم در عقود جای جریان دارد و بسته به شرایط پیش گفته افراد می‌توانند عقد را به صورت کاملاً ارادی از بین برده و یا در اصطلاح فسخ کنند.

تفاسخ

برخلاف فسخ که یک عمل ارادی یک جانبه می باشد و یک طرف نیز بدون رضایت طرف دیگر می تواند سبب به هم خوردن اخذ شود در تفاسخ رضایت هر دو طرف عقد، سبب برهم خوردن عقد است در اصطلاح حقوقی واژه ای به نام اقاله عقود وجود دارد که همان تفاسخ می باشد به این معنی است که طرفین عقد پس از انعقاد آن با یکدیگر توافق می‌کنند تا عقد منعقد شده را از بین ببرند زمانی که هر دو طرف راضی باشند عقد انعقاد یافته در گذشته منحل خواهد شد که به آن تفاسخ گفته می شود لازم به ذکر است که واژه اقاله خود نوعی عقد است چرا که نیازمند اراده دو طرف می باشد.

بیشتر بخوانید: روش های قانونی فسخ معامله؛ نکات مهم در مورد فسخ معامله

پس از تفاسخ تمام تعهداتی که به موجب عقد بر عهده طرفین گذاشته شده بود از بین می رود و همه چیز به حالت پیش از عقد برمیگردد. مثلا در ۱ فروردین حسن و مریم با یکدیگر عقد بیعی را منعقد می‌کنند که به موجب آن حسن گوشی موبایل مریم را از وی خریداری می‌کند پس از گذشت ۱۰ روز در تاریخ ۱۱ فروردین حسن و مریم با یکدیگر توافق می‌کنند که عقد را به هم بزنند و هر دو بر این امر رضایت دارند در چنین حالتی آنها با استفاده از اقاله یا همان تفاسخ عقد را به هم زده‌اند همانطور که مشاهده کردیم تفاسخ نیازمند اراده دو طرف قرارداد است بر خلاف فسخ که اراده یک طرف کافی است.

انفساخ

انفساخ نیز موردی است که به موجب آن عقد بین می‌رود ولی تفاوت این مورد با دو مورد قبلی در این است که در انفساخ از بین رفتن عقد به صورت قهری و خود به خود ایجاد می گردد و نیازمند اراده یک طرف و یا طرفین قرارداد نیست بنابراین عقد ممکن است بدون نیاز به عمل حقوقی اضافه ای به صورت خودبه‌خود منفسخ گردد. این حالت زمانی ایجاد می گردد که قانون مواردی را پیش بینی کرده باشد که در صورت بروز آنها سبب انفساخ عقد شود.

مثلاً در عقود جایز با فوت هر یک از طرفین عقد به صورت خود به خود و بدون نیاز به اراده هیچ یک از طرفین معامله منفسخ خواهد گردید و از بین می رود و یا در عقد لازم که یک نمونه از آن عقد بیع است زمانی که کالا پیش از تسلیم به خریدار تلف گردد عقد بیع منفسخ می گردد.

گاهی ممکن است انفساخ صورت گرفته به دلیل درج شرط انفساخ می باشد که طرفین در زمان انعقاد عقد در قرارداد درج نموده بودند برای مثال ممکن است طرفین در زمان عقد در قرارداد ذکر کند که در صورتی که خواهر فروشنده از خارج برگردد عقد بیع منفسخ گردد در این حالت اگر خواهر فروشنده برگردد عقد خود به خود و بدون نیاز به اراده طرفین قرارداد منفسخ خواهد شد و دیگر عقدی وجود نخواهد داشت.

“برای مطالعه بیشتر و درک جامع تر و جزیی ترنحوه فسخ می توانید به کتاب دعوی فسخ معامله  در رویه دادگاه به قلم مهدی زینالی از انتشارات چراغ دانش رجوع نمایید.