گاهی به این صورت است که شخصی حق استفاده از مالی را دارد که آن مال متعلق به شخص دیگری است؛ برای مثال شخصی که خارج از کشور است خانه اش را به دوستش بدهد که در آن سکونت کند.
این حق استفاده کردن از مال دیگری را حق انتفاع یا حق بهره برداری می گویند. مدت این حق انتفاع ممکن است برای چند ماه یا هر تاریخ معینی باشد که به آن رقبی می گویند و یا ممکن است به اندازه عمر کسی باشد که به آن عمری می گویند.
در ادامه به بررسی این مفاهیم بیشتر خواهیم پرداخت.
حق انتفاع چیست؟ و انواع آن
حق انتفاع، حقی است که به وسیله آن، فرد اجازه دارد از مال دیگری استفاده کند؛ حال یا به صورت مجانی یا در مقابل پول، که به آن عقد حبس هم گفته می شود که طرفین آن شخص مالک یا حابس و متتفع هستند. متتفع همان شخص استفاده کننده است.
حق انتفاع با توجه به مدت زمان آن به ۴ قسم تقسیم می شود.
- رقبی: در رقبی، فرد برای مدت معینی حق استفاده دارد.
- عمری: در عمری فرد به مدت عمر خود حق استفاده دارد.
- حبس مطلق: در حبس مطلق، برای استفاده مدتی تعیین نشده که آیا موقت است و یا به مدت عمر. یعنی زمان آن مسکوت است.
- حبس موبد: در موبد مدت تعیین شده و آن مدت الی الابد و ابدی است.
حق انتفاع با توجه به نوع استفاده به سکنی و غیر سکنی تقسیم می شود. سکنی یعنی این که انتفاع و استفاده از مال برای یک خانه و سکونت در آن است که این سکنی ممکن است یا عمری باشد یا رقبی باشد و یا مطلق و موبد.
حق عمری چیست؟
به طور خلاصه باید گفت اگر شخصی حق استفاده از مال دیگری را به مدت عمر مالک یا به مدت عمر خودش یا به مدت عمر شخص ثالثی داشته باشد؛ به آن حق انتفاع رقبی می گویند.
برای مثال پدر شما، خانه ای در جایی از شهر دارد و استفاده آن را تا پایان عمر خودش به شما می دهد. به این حق، عمری گفته می شود.
حق عمری چه ویژگی هایی دارد؟
- این حق ممکن است در مورد مال منقول مثل ماشین یا مال غیر منقول مانند ملک و خانه و زمین و… اتفاق بیفتد.
- یکی از ویژگی های حق انتفاع یا عقد حبس این است که تا وقتی که مال به دست فرد نرسیده و یا اینکه تا وقتی مال به فرد تحویل و تسلیم نشده؛ عقدی به وجود نیامده به اصطلاح میگویند که قبض (دادن و گرفتن مال ) شرط صحت است یعنی حتی اگر ما به دوست خود بگوییم میتوانی از خانه استفاده کنی برای ۲ ماه و او هم قبول کند تا زمانی که به او تسلیم نکرده ایم او حق ندارد از دادگاه الزام ما را بخواهد چون ما می توانیم پشیمان شویم و با تسلیم نکردن مال، از عقد متصرف بشویم.
- با مردن آن شخصی که به مدت عمر وی حق انتفاع بسته شده است؛ عقد پایان می پذیرد و منحل می شود.
- تمام موارد بالا اگر به صورت مجانی واقع شود مالک نمی تواند آن را به هم بزند اما کسی که از آن استفاده می کند یعنی منتفع، می تواند فسخ کند چون برای وی صرفا مجانی و رایگان بوده و می تواند از آن گذشت کند.
- هزینه هایی که برای استفاده از مال لازم است مثل سرویس کولر یا هزینه نظافت ساختمان و …بر عهده ی استفاده کننده است اما اگر تعمیرات مربوط به اصل مال باشد به عهده مالک است.
حق رقبی چیست؟
در رقبی، مدت استفاده دقیقا تعیین شده برای مثال ۲ ماه یا ۴ ماه یا ۱ سال و… و بعد از تمام شدن مدت، عقد منحل می شود.
تفاوت حبس عمری با رقبی در چیست؟
این دو حق انتفاع به حساب می آیند اما یکی حق انتفاع به مدت معین و دیگری به مدت عمر شخصی است. یعنی اینکه برای انحلال عقد در رقبی باید منتظر شد که مدت تعیین شده تمام شود اما در عمری با فوت کسی که در قرارداد نامش آمده است؛ عقد منحل می شود.
نکته دیگر این که هر دو این موارد قابل به هم زدن نیستند و اینکه در رقبی هم مانند عمری باید مال به فرد تسلیم شود تا قرارداد، صحیح محسوب بشود.
نتیجه گیری
حق عمری، حق استفاده از مال دیگری به مدت عمر مالک یا عمر شخص استفاده کننده و یا عمر شخص ثالثی است؛ به این صورت که با فوت آن فرد عقد هم تمام می شود و فرد، دیگر حق استفاده از آن مال را ندارد.
در مقابل عمری رقبی وجود دارد که مدت استفاده آن، اندازه عمر آدمی نیست بلکه مدت معین و مشخصی است مثل یک سال و دو سال.
سوالات متداول
حقی که فرد به مدت عمر خود یا مالک آن و یا شخص سومی برای استفاده از مال دیگری پیدا می کند.
حقی که در آن فرد، برای مدت معین حق استفاده از مال دیگری را پیدا می کند.
از نام آن ها مهم ترین تفاوت آنها پیداست؛ به این صورت که یکی به مدت عمر است و دیگری به مدت معین.
خیر؛ چنین امکانی برای مالک وجود ندارد اما اگر مجانی باشد؛ فرد استفاده کننده می تواند مال را پس بدهد.
مخارج استفاده و نه مخارج خود ملک با منتفع یا استفاده کننده خواهد بود.