اما حق رقبی به این معناست که شخصی برای مدت معین و تعریف شده ای، از مال دیگری استفاده کند. این استفاده از مال دیگری حق انتفاع نامیده می شود و به آن عقد حبس هم می گویند. این عقد ممکن است به صورت های مختلفی باشد که به آن خواهیم پرداخت.
حق انتفاع و استفاده از مال دیگری
آنچه بدیهی است این است که ما نمی توانیم جز در موارد معدود در مالکیت دیگران تصرف کنیم. یکی از این موارد معدود، توافق با مالک آن مال است .
اگر ما حقی برای استفاده از مال دیگری داشته باشیم که به وسیله توافق به دست آمده باشد؛ حق انتفاع میگویند که حسب مدت آن ممکن است به مواردی مختلف تقسیم شود.
انواع استفاده از مال دیگری
- رقبی: حق انتفاع یا استفاده از مال دیگری ممکن است به صورت مدت معین و مشخص باشد که به آن، حبس رقبی یا حق رقبی گفته می شود. برای فهم این موضوع باید قرارداد اجاره را تصور کنیم البته این دو با هم تفاوت های کوچکی دارند اما در هر دو، فرد از منفعت یک مال مثل سکونت استفاده می کند؛ اما رقبی بر خلاف اجاره که همیشه اجاره بهایی وجود دارد ممکن است رایگان و مجانی باشد.
برای مثال شما در شهر خود خانه ای دارید و آن را برای استفاده به مدت یک سال به دوست خود می دهید؛ چون اینجا مدت مشخص شده به آن رقبی میگویند. - عمری: در عمری هم همین گونه است و فرد از منافع مال دیگری استفاده می کند اما مدت آن بر خلاف قبلی محدود نیست و به اندازه عمر یک شخص است. حال این شخص می تواند خود منتفع یا استفاده کننده باشد یا شخص دیگری. بعد از فوت آن شخص، عقد تمام می شود و حق فرد برای استفاده زایل می شود.
- موبد: اگر این حق استفاده به صوت ابدی باشد به آن حبس موبد می گویند.
- مطلق: اگر مدتی برای استفاده از مال تعیین نشود، حبس مطلق است. برای مثال من خانه را برای استفاده به شما داده ام؛ اما مدتی را توافق نکرده ایم.
حق رقبی چگونه تشکیل می شود؟
بعد از توافق کردن لازم است که مال به دست فرد استفاده کننده سپرده شود؛ مثلا اگر خانه است کلید آن به شخص داده شود تا زمانی که تسلیم و یا گرفتن مال با اجازه مالک انجام نشده باشد؛ عقد تشکیل نشده و منتفع حق استفاده از آن را ندارد.
موارد از بین رفتن حق رقبی
چون حق رقبی برای موردی است که مدت تعیین شده لذا اگر آن مدت تمام شود؛ حق از بین می رود. اگر استفاده کننده از آن منصرف شود و یا اینکه اصلا مالی که دارد از آن استفاده می شود نابود شود؛ رقبی از بین می رود.
اگر به نفع شخص شرط فسخ درج شده با فسخ وی، عقد منحل می شود.
تفاوت حق رقبی با عقد عاریه
از ویژگی های رقبی این است که شخصی نمی تواند آن را فسخ کند و به هم بزند. در مثال بالا اگر شما به دوست خود حق استفاده یک سال ملک را داده اید تا پایان یک سال حق فسخ آن را ندارید.
اما در عاریه بر خلاف رقبی. عقدی است که هر لحظه توسط هر یک از طرفین قابل فسخ است.
نکته دیگر این که در رقبی با فوت شدن مالک یا دیگری عقد از بین نمی رود اما در عاریه با فوت و مجنون شدن یکی از طرفین، عقد منحل می شود.
اگر چه این دو شبیه هم هستند اما در واقع متفاوت اند چون در اجاره، فرد مستاجر مالک منافع می شود و قوی تر از حق رقبی ای است که در آن، فرد تنها حق استفاده دارد.
لذا در اجاره مستاجر می تواند همان مال را را اجاره بدهد چون مالک منافع است اما در رقبی و عقد حبس برخی مخالف این انتقال هستند.
نکته دیگر این که در اجاره حتما باید اجاره بها تعیین شود؛ اما در رقبی ممکن است که رایگان و مجانی باشد.
نتیجه گیری
حق رقبی یکی از انواع حق انتفاع و استفاده از مال دیگری است که مدت مشخصی مثل یک سال یا چند ماه برای آن مشخص شده است. اگر این مدت تمام شود؛ حق استفاده شخص از بین می رود. در بالا به توضیحاتی در این باره و تفاوت حق رقبی با دیگر موارد مشابه را توضیح دادیم.
سوالات متداول
حق استفاده شخص از مال دیگری که برای مدتی معین ایجاد شده است.
بعد از این که طرفین در این باره توافق کردند؛ باید مال به فرد تسلیم شود تا عقد اثر خود را شروع کند در غیر این صورت قبل از تسلیم با فوت هر یک از طرفین عقد از بین می رود.
خیر عقدی لازم الاتباع است که قابل به هم زدن نیست البته شخص استفاده کننده می تواند از آن منصرف بشود اما مالک حق فسخ ندارد.
این امر تاثیری ندارد و تا پایان مدت وراث باید منتظر بمانند….