باید بین جرائم نظامی و سایر جرائم تفاوت قائل شد. این جرائم خاص هستند و دادگاه رسیدگی کننده به آن نیز با سایر موارد فرق دارد. جرم نظامی را افراد نظامی مرتکب می شوند و اینکه به چه افرادی نظامی گفته می شود.
قانون جرائم نیرو های مسلح در ماده ۱ به آن اشاره کرده است که کارکنان نیروهای مسلح، کارکنان ارتش، کارکنان سپاه، کارکنان نیروی انتظامی، سرباز ها از شروع تا پایان دوره و… لذا اگر این افراد مرتکب جرم های مخصوص نظامی ها شوند در دادگاه اختصاصی نظامی محاکمه خواهند شد.
جرائم نظامی شامل مواردی مثل جرائم عمومی، خاص، مختلط و مالی تقسیم می شود. در این نوشته قصد داریم به توضیح این جرائم بپردازیم.
انواع جرائم نظامی
در مقدمه به صورت کلمه وار به انواع جرائم نظامی اشاره کردیم.
در تشریح آن باید گفت که جرائم نظامی به ۴ دسته تقسیم می شوند:
۱- جرائم خاص، جرائمی هستند که تنها توسط فرد نظامی قابل انجام است نه افراد عادی. مثل فرار از خدمت که خدمت درباره افراد نظامی یا سرباز ها تنها صادق است و نه باقی مردم. لذا این جرائم مثل فرار از جنگ، خواب در حین نگهبانی که تنها توسط فرد نظامی قابل ارتکاب است را به این علت جرائم خاص می گویند و در سازمان قضایی نیرو های مسلح و دادگاه نظامی رسیدگی می شود.
۲- نوع دوم جرائم، به گونه ای هستند که بر خلاف مورد قبل هم توسط افراد عادی انجام می شود هم افراد نظامی، اما برای مثال فرد نظامی چون در حوزه نظامی گری و خدمت خود مرتکب این جرم شده است برای وی جرم نظامی در نظر گرفته می شود. مصادیقی که می توان برای این امر به آن اشاره کرد مانند اختلاس و ارتشا می باشند. افراد عادی می توانند اختلاس کنند و افراد نظامی هم همینطور اما فرد نظامی این اختلاس و ارتشا را در حوزه نظامی خود انجام داده لذا جرم نظامی محسوب می شود.
۳- یک دسته از این جرائم مخصوص جایی است که فرد نظامی در مقام ضابط بودن خود انجام می دهد یعنی در حین اجرای دستور مقام قضایی آن را انجام می دهد. مثل این که فردی از کارکنان نیروی انتظامی حین بازداشت فرد وی را مورد ضرب و شتم قرار می دهد.
۴- یک سری جرائم دیگر هم وجود دارند که فرد نظامی در خارج از وقت و حوزه نظامی خود انجام می دهد. مثلا ممکن است فردی که نظامی است نفقه زن خود را پرداخت نکند لذا از این جهت مرتکب جرم ترک انفاق شده که ربطی به شغل وی نخواهد داشت. و به همین دلیل این جرائم در صلاحیت دادگاه عمومی است نه دادگاه نظامی.
جرم عمومی نظامی ها
جرم عمومی جرمی است که فرد نظامی مرتکب آن می شود بدون آن که ربطی به وظیفه و شغل وی داشته باشد.
می توان این گونه گفت به این علت که افراد نظامی خارج از پادگان و محل وظیفه خود زندگی شخصی نیز دارند؛ مانند باقی مردم ممکن است مرتکب تخلفاتی بشوند که مرتبط با شغل ایشان نمی باشد و به طور خلاصه منظور ارتکاب جرائمی است توسط فرد نظامی که توسط مردم عادی هم انجام می شود.
مانند توهین، کلاهبرداری، ضرب و شتم، خرید اسلحه، ترک انفاق و… لذا همانطور که در بالا اختصارا اشاره کردیم.
چون این جرم در راستای وظیفه نظامی و یا انتظامی فرد نبوده در دادگاه نظامی رسیدگی نمی شود بلکه در دادگاه عمومی کیفری که حسب مورد کیفری ۱ یا کیفری ۲ خواهد بود رسیدگی می شود.
جرائم خاص نظامی ها
جرائم خاص نظامی بر خلاف جرائم عمومی تنها توسط فرد نظامی قابل ارتکاب است و به این شکل است که مختص نظامیان است. مثل فرار از خدمت اجباری که بیشترین مورد را در بر می گیرد.
ماده ۵۹۷: به جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی اعضای نیروهای مسلح به جز جرائم در مقام ضابط دادگستری در سازمان قضائی رسیدگی میشود.
تبصره ۲ ـ منظور از جرائم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی، جرائمی است که اعضای نیروهای مسلح در ارتباط با وظایف و مسئولیت های نظامی و انتظامی که طبق قانون و مقررات به عهده آنان است مرتکب گردند.
تبصره ۳ – این قانون هم تاکید می کند که اگر فرد مرتکب جرم نظامی بشود و بعد به هر دلیلی از این شغل کنار رود باز هم برای این جرم نظامی قابل محاکمه خواهد بود.
تبصره ۳ ـ رهایی از خدمت مانع رسیدگی به جرائم زمان اشتغال در دادگاه نظامی نمی‌شود.
برای تشخیص جرم نظامی ضابطه خوبی وجود دارد که اگر هم باهم جمع شوند تشخیص آن را آسان می کند:
- مرتکب جرم عضو نیرو های مسلح باشد.
- آن جرم و یا تخلف ماهیت نظامی داشته باشد.
و نکته ای که در بالا هم به آن اشاره کردیم این است که اگر فرد نظامی جرم غیر نظامی انجام دهد محاکمه وی در دادگاه عمومی کیفری است نه دادگاه نظامی.
جرائم مختلط
جرائمی هستند آنچنان که در بالا به آن اشاره کردیم هم از سوی فرد نظامی قابل ارتکاب است و هم از سوی فرد غیر نظامی.
جرم مختلط جرمی است که نظامی ها در حین خدمت انجام می دهند اگر چه این گونه جرم ها ذاتا جرم عمومی محسوب می شوند اما چون در حین خدمت انجام شده جرم نظامی محسوب می شود.
مصادیقی از جرم نظامی
- ترک محل نگهبانی.
- خوابیدن به صورت ارادی در حین نگهبانی.
- رفتار بر خلاف شئون نظامی.
- غیبت کارکنان وظیفه در زمان جنگ بیش از ۵ روز.
- فروش اسلحه.
- فروش لباس های نظامی.
- تیر اندازی بر خلاف ضوابط و مقررات و…
تفاوت جرم نظامی با جرم عمومی
باید گفت جرم عمومی جرمی است که مرتبط با وظیفه نظامی نشود لذا اگر فرد، جرمی را در پادگان انجام دهد اما ربطی به وظیفه اش نداشته باشد در دادگاه کیفری محاکمه خواهد شد نه دادگاه نظامی و مهم ارتباط آن جرم با وظیفه نظامی گری است که به برخی از این جرم ها اشاره کردیم.
در معیار و ملاک تشخیص جرم نظامی با جرم عادی یا عمومی به ملاک موضوعی و شخصی اشاره شده است که باید هر دو را مدنظر قرارداد.
طبق ملاک موضوعی طبیعت و ماهیت جرم را باید نگاه کنیم که آیا نظامی است یا خیر، و در ملاک دوم شخصیت مرتکب است که مد نظر قرار می گیرد.
لذا به این ترتیب می توان گفت شخص حتی اگر در خارج از حوزه نظامی خود مرتکب جرمی شود که مرتبط با وظیفه نظامی اوست باید در دادگاه نظامی محاکمه شود.
اما جرمی مثل صدور چک بلامحل یا فروش مشروبات الکلی جرم عمومی است و در دادگاه کیفری عمومی رسیدگی می شود.
اما اگر آن جرم در قانون مجازات نیرو های مسلح نام برده شده باشد باید گفت. جرم نظامی محسوب می شود.
نتیجه گیری
جرائم نظامی با جرائم عمومی فارغ از اینکه متفاوت هستند در بحث نظری در عمل هم این تفاوت بسیاری از احکام را تغییر می دهد.
زیرا جرائم نظامیان احکام خاص خود را دارند و مجازات های آنان در قانون جرائم نیروهای مسلح جداگانه بیان شده و حتی دادگاه رسیدگی کننده آن نیز متفاوت است.
در دادگاه نظامی به جرائم خاص نظامیان رسیدگی می شود و اگر همین نظامیان جرم عادی و عمومی را انجام دهند؛ در دادگاه عمومی کیفری رسیدگی می شود. در بالا به تفاوت های این دو اشاره کردیم.
سوالات متداول
جرمی که ارتباط مستقیم با وظیفه نظامی گری دارد حتی اگر خارج از محل پادگان و محل خدمت باشد.
جرم عمومی جرمی است که توسط افراد عادی هم انجام می شود و اگر توسط نظامیان انجام شود در دادگاه کیفری رسیدگی می شود نه دادگاه نظامی مثل ترک انفاق، صدور چک بلا محل و…
به این دلیل که فردی که وارد خدمت سربازی می شود تا پایان آن نظامی محسوب می شود لذا جرم هایی که در این زمینه مثل فرار از خدمت انجام می شود در دادگاه نظامی رسیدگی می شود. اما جرائم عمومی وی در دادگاه کیفری رسیدگی می شود.
سلام چنانچه یک نظامی در خارج از حوزه نظامی خویش در دادگاه عمومی به جرم رابطه نامشروع محکوم به شلاق شود آیا می‌تواند از نامبرده در دادسرای نظامی هم شاکی شد یا خیر ؟
سلام: خیر این جرم عمومی است و نمی توان در دادسرای عمومی اقدام به طرح شکایت کرد
اگر فرد نظامی با حکم از مقام قضایی برای مشروبات الکلی به خارج از حوزه ی خود برود و انجا مرتکب عمل ارتشا شود ایا در دادگاه نظامی رسیدگی میشود یا عمومی ؟