تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی

تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی به صورت خلاصه در این است که برای اثبات خلع ید شما به مالکیت خود رجوع میکند یعنی سند مالکیت را برای خلع ید کردن غاصب ارایه میدهد ولی در خصوص تصرف عدوانی  شما برای اثبات حقانیت خودتان کافیست که شما تصرف سابق خود را اثبات کنید.

دعوای تصرف عدوانی عبارت خلاصه شده ای دعوای ” رفع تصرف عدوانی” می باشد. تصرف عدوانی در ظاهر لغت به معنای تصرف غیر مجاز و بدون اجازه است آن هم در مالی که غیر منقول است. در دعوای رفع تصرف عدوانی خواهان سعی دارد که خوانده را به دلیل تصرفات غیر مجاز از ملک بیرون کند.

لذا هدف طرح دعوای رفع تصرف عدوانی، بیرون کردن و اخراج فرد از ملکی است که به ناحق تصرف کرده است.

در اینجا تصرف عدوانی با خلع ید شباهت پیدا می کند زیرا در خلع ید هم بحث بیرون کردن و اخراج کردن خوانده از ملک و مال غیر منقول است.

باید بدانیم این دو دعوا شباهت های و تفاوت هایی دارند که سعی داریم در ادامه پس از ارائه تعریفی از آن ها به این موارد نیز اشاره کنیم.

دعوای رفع تصرف عدوانی

این دعوا در قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۱۵۸ مورد حکم قرار گرفته است. دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید.

پس در تصرف عدوانی شخص می آید و شاکی می شود که این ملک قبلا در تصرف من بوده و حال شخصی به نحو غیر مجاز و عدوانی در آن تصرف کرده است.

برای مثال خانه ای در تصرف شخص الف بوده و حال شخص ب، بدون مجوز آن را غصب کرده و در آن تصرف کرده و بیرون هم نمی رود.

دعوای تصرف عدوانی بیشتر جنبه حقوقی دارد اما می توان شکایت کیفری را نیز مطرح کرد.

در دعوای حقوقی باید به دادگاه عمومی مراجعه کرد که در این صورت خواهان لازم است که تصرف سابق خود را ثابت کند اما اگر بخواهد در جنبه کیفری آن پیش رود لازم است که در دادگاه کیفری مالکیت خود را اثبات کند.

نتیجه این شد که در دعوای حقوقی تصرف عدوانی آنچه باید اثبات شود تصرفات سابق فرد است اما در جنبه کیفری تصرفات سابق خیر بلکه باید مالکیت اثبات بشود.

برای مثال در اولی شخص مستاجر می تواند دادخواست بدهد و ثابت کند که مستاجر این ملک است و از منافع آن استفاده کرده است اما شخص خوانده آن را از دست وی بیرون کشیده اما همین شخص اگر بخواهد دعوای کیفری طرح کند لازم است که مالک باشد یعنی مالک آن می تواند شکایت کیفری کند نه متصرف سابق.

نکته دیگری که در شکایت کیفری تصرف عدوانی مطرح است این خواهد بود که به جز اثبات مالکیت باید سوء نیت فرد خوانده هم ثابت شود که اثبات این سوء نیت در دعوای حقوقی لازم نیست.

دعوای خلع ید

دعوای خلع ید در ۲ معنا به کار می رود:

۱- خلع ید به معنای خاص

در خلع ید به معنای خاص هم همچنان که گفتیم خواهان از دادگاه تقاضا دارد که خوانده ای که ملک وی را غصب کرده از ملک بیرون کند و در واقع ملک را از ید و سلطه وی بیرون بیاورد که به آن خلع ید می گویند.

۲- خلع ید به معنای عام که خود شامل:

•  تخلیه ید: که در اینجا هم خواهان و هم خوانده براین که مالک چه کسی می باشد اختلافی ندارند و هم این که خواهان قبول دارد که خوانده ابتدائا یا مجوز در ملک تصرف کرده است و تنها اختلاف در این است که خواهان مدعی است که ادامه تصرفات خوانده غیر مجاز است. مانند اجاره که وقتی مدت سپری شود موجر تخلیه ید مستاجر را می خواهد.
• دعاوی سه گانه تصرف: که این هم از انواع خلع ید به معنای عام می باشد دعوای سه گانه تصرف شامل؛ تصرف عدوانی، ممانعت از حق و ممانعت از حق می باشد.

بحث ما بیشتر در مورد خلع ید به معنای خاص یا اخص است که در آن فردی مال غیر منقول دیگری را غصب می کند.

• اما این تعریف را هم درباره تصرف عدوانی بیان کردیم تفاوت آن ها در چیست؟

تفاوت خلع ید و رفع تصرف عدوانی

• تفاوت این دو در این باره است که اگر چه در هر دو مورد ملک و مال غیر منقول غصب می شود و مدعی ها در هر دو دعوای سعی دارند غاصب را بیرون کنند اما تفاوت اساسی در ساز و کار و سلاح بیرون کردن است.
  در خلع ید فرد با سلاح و ابزار سند مالکیت فرد را بیرون می کند و اگر سند مالکیت نداشته باشد؛ باید ابتدا دعوای اثبات مالکیت مطرح کند و سپس خلع ید.
  اما در تصرف عدوانی سلاح و ابزار بیرون کردن غاصب استناد به سابقه تصرف است و خواهان می گوید که من سابقاً متصرف این ملک بوده ام و با اثبات این بدون استناد به سند مالکیت پیروز دعوا می شود بر عکس خلع ید.
• تفاوت دیگر این دو دعوا این است که دعوای تصرف عدوانی، غیر مالی شمرده می شود اما دعوای خلع ید، دعوایی مالی می باشد بر همین اساس هزینه دادرسی در دو دعوا متفاوت خواهد بود و در تصرف عدوانی هزینه میزانی نسبتا اندک و مقطوع خواهد بود اما در خلع ید به نسبت ارزش منطقه ای ملک حساب می شود.
• تفاوت در است که در تصرف عدوانی ک به طور کلی دعاوی سه گانه تصرف تشریفات آیین دادرسی لازم نمی باشد طبق ماده ۷۷: رسیدگی به دعاوی موضوع این فصل تابع تشریفات آیین دادرسی نبوده و خارج از نوبت به عمل می آید.
  اما در دعوای خلع ید چنین مقرره ای وجود ندارد. و تابع تشریفات خواهد بود. به این معنا که تعیین وقت خواهد شد.
• نکته و تفاوت دیگر آن که در تصرف عدوانی و رفع آن این مزیت وجود دارد که بر خلاف قاعده عام لازم نیست که حکم قطعی شود تا اجراییه صادر شود و به صرف صدور حکم بدون قطعیت حکم اجرا می شود اما این مزیت در خلع ید وجود ندارد و برای اجرای حکم نیاز به قطعیت خواهد بود.
• در دعوای خلع ید ارائه سند مالکیت دلیل خواهد بود اما در تصرف عدوانی ارائه سند مالکیت تنها یک اماره به حساب می آید.

شباهت های دعوای خلع ید و تصرف عدوانی

• یکی از اشتراکات این است که در هر دو عنوان بحث غصب ملک غیر منقول توسط شخصی دیگر است.
• شباهت دیگر آنکه در هر دو می توان خسارت را از فرد خوانده مطالبه کرد و اجرت المثل را هم مطالبه کرد.
• شباهت دیگر این که هر دو دعوا قابلیت تجدید نظر و اعتراض را خواهند داشت.
• جنبه کیفری داشتن هر دو دعوا نیز از مشترکات آن ها به شمار می آید.
• صلاحیت دادگاه محل وقوع مال غیر منقول از دیگر شباهت های این دو می باشد.
• نکته قابل ذکر این است که اگر فرد در دعوای تصرف عدوانی محکوم شود می تواند بعدا دعوای خلع ید را مطرح کند، یا اینکه دعوای اثبات مالکیت را مطرح کند.

نتیجه گیری

خلع ید و تصرف عدوانی در عین حال که منشا مشترک دارند؛ دارای تفاوت هایی نیز می باشند که در این باره سخن گفتیم یکی از این موارد نحوه استفاده از ادله در این دو دعوا است به این معنا که در تصرف عدوانی، فرد به سابقه و سبق تصرف خود استناد می کند اما در خلع ید برای بیرون کردن خوانده از سند مالکیت خود استفاده می کند.

تفاوت دیگر این دو در مالی و غیر مالی بودن دو دعوا است و هزینه دادرسی اثر این تفکیک خواهد بود. نکته دیگر آن که دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به این دو دعوا را دارد دادگاه محل وقوع مال غیر منقول می باشد.

در بالا درباره اشتراکات این دو نیز سخن گفتیم مانند این که هر دو دعوا ناشی از غصب هستند و در هر دو ملک غیر منقول مورد غصب واقع می شود.

سوالات متداول