یکی از رشته هایی که بسیاری از افراد تمایل به تحصیل و ورود به آن را دارند که البته به لطف اتخاد تصمیمات و سیاست های غلط، جمعیت کثیری از فارغ التحصیلان آن با بیکاری و عدم شغل مناسب و یا مرتبط با آن مواجه می باشند رشته حقوق می باشد.
علم حقوق از پیچیدگی و گستردگی های زیادی برخوردار بوده و امروزه با توجه به نیاز های جامعه به شاخه ها و گرایش های مختلفی تقسیم می شود که هرکدام نقش تاثیر گذاری را هم ایفا خواهند کرد.
در این نوشتار قصد داریم، به علم حقوق ، طبقات و گستره ی آن مختصرا بپردازیم.
علم حقوق چیست؟
کلمه ی حقوق در فرهنگ لغت و واژگان ما معانی و مفاهیم متعددی را در بر دارد.
برای مثال در عرف واژه ی حقوق بیشتر دارای مفهوم و بیانگر دستمزد می باشد، معنای تخصصی تر و نزدیک به واژه ی قانون، تنظیم کننده روابط مردم و حفظ نظم در جامعه و امتیاز هایی که هر فرد در جامعه از آن برخوردار بوده و از آن استفاده می نماید را گویند.
اما در تعریف علم حقوق از دیدگاه مرحوم دکتر کاتوزیان پدر علم حقوق ایران، باید بیان داشت که:
دانشی است که به تحلیل قواعد حقوقی، سیر تحول آنها می پردازد را گویند.
اما به بیان ساده تر؛ علم حقوق به بررسی و تشریح قوانین و مقررات حاکم بر اعضای جامعه، شناخت محاکم دادگستری طریقه و تشریفات لازم برای طرح دعوا، اجرای مجازات و… را مورد بحث و بررسی قرار می دهد.
گستره ی علم حقوق
همانطور که اشاره شد، علم حقوق از گستردگی های زیادی برخوردار می باشد که با گسترش جامعه و روابط اجتماعی و پیشرفت تکنولوژی کماکان روبه افزایش است که البته همین موجب شده است هر حقوقدان همواره نیازمند به روز رسانی و افزایش اطلاعات خود باشد.
در این قسمت به برخی از کاربردی ترین شاخه ها ی علم حقوق مختصرا اشاره ای خواهیم داشت.
حقوق خصوصی
یکی از شاخه های علم حقوق که تاثیر بسیار زیادی در روابط حقوقی و قانونی بین اشخاص ایفا می نماید و از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده است، حقوق خصوصی می باشد.
حقوق خصوصی مجموعه قواعد حاکم بر روابط افراد با یکدیگر است.
قواعدی که در روابط تجاری، خانوادگی و تعهدات اشخاص در قبال یکدیگر مورد استفاده قرار می گیرد و حاکم بر کلیه مراجع، نهاد ها و… می باشد.
برای مثال هنگامی که شخصی که اقدام به فروش یک خودرو به خریدار می نماید و در قبال آن چکی دریافت می نماید.
جدای از اینکه مطابق قانون مدنی در صورت وجود شرایط قانونی و لازم این قرارداد محترم شمرده شده و قانونی محسوب می شود، کلیه ی آثار وارده بر این قرارداد فقط و فقط بین طرفین معامله خواهد بود و ارتباط یا تعهدی بر جامعه یا دیگر نهاد و ارگان ها نخواهد داشت.
حقوق جزا و جرم شناسی
حقوق جزا را در کنار حقوق خصوصی می بایست مهم ترین و کاربردی ترین حوزه ها در علم حقوق دانست.
در حقوق جزا به وسلیه ی قانون گذار اقدام به تعیین چارچوب ها، خط قرمز ها و اصول کلی در زمینه ی حمایت از جان، مال، آزادی، آبرو و… از اعضای هر جامعه می گردد و بسیاری از پدیده های های مجرمانه، علت و چرایی جرم و مجازات، طریقه رسیدگی و اجرای مجازات همگی در حقوق جزا و جرم شناسی قابل بحث می باشد.
حقوق بین الملل
حقوق بین الملل در واقع تنظیم کننده روابط کشور با کشور های دیگر، ارتباط با سازمان های بین المللی انعقاد هرگونه معاهده ها یا قرارداد های بین المللی و یا قوانین و قواعد حاکم بر طریقه استفاده از دریاها و آبراه ها و… را شامل می شود و به طور کلی هر امور قانونی و حقوقی که فراتر از قوانین و مقررات داخلی کشور باشد را می بایست در قلمرو حقوق بین الملل قرار داده شود.
حقوق عمومی
همانطور که اشاره شد، روابط حقوقی و قانونی که اشخاص جامعه با یکدیگر داشتند در زمره ی حقوق خصوصی قرار داده شد اما ممکن است افراد جامعه به واسطه ی عوامل مختلف با دولت یک رابطه ی حقوقی اعم از قراردادی یا غیر قراردادی ایجاد شود که در این صورت این مساله را دیگر نباید در زمره ی حقوق خصوصی قرار داده شود بلکه مربوط به حقوق عمومی می باشد.
در تعریف حقوق عمومی باید بیان داشت که؛ حقوق عمومی، مجموعه قواعد حاکم بر روابط افراد جامعه با تشکیلات دولت و سازمان های وابسته به آن ها می باشد.
برای مثال در صورتی که به موجب تصمیمات اداره ی تامین اجتماعی که از زیر مجموعه های دولت محسوب می شود تصمیمی بر خلاف قانون اتخاذ شود که به ضرر افراد تحت پوشش تامین اجتماعی باشد، هریک از کسانی که ذی نفع می باشند می توانند با طرح دعوا در دیوان عدالت اداری خواستار ابطال این تصمیم یا مصوبه دیوان عدالت اداری باشند.
منابع علم حقوق
پس از اینکه با علم حقوق، گستره و گرایش های مرتبط با آن آشنا شدیم، مبحث دیگری که می بایست به آن پرداخته شود بحث منابع علم حقوق در کشور ما می باشد.
مسلما منبع اصلی حقوق در هر کشوری قانون آن کشور می باشد و هر کشوری که در آن قانون حکومت می نماید، توسعه یافته تر و هدفمند تر خواهد بود.
اما جدای از قانون، در کشور ما نیز بسیاری از امور حقوقی ما که در قانون هم به آن تصریح شده است، ریشه در دین و شریعت ما دارد.
برای مثال حق دریافت مهریه، دیه یا خون بها، تفاوت ارث مرد و زن و بسیاری از موارد دیگر… که در ابتدا در دین ایجاد شده، و سپس در هنگام قانون گذاری به قوانین ما الحاق شده اند.
منبع دیگری از علم حقوق، عرف و رویه قضایی می باشد.
در تعریف عرف باید بیان داشت که؛ قاعده ای است که به تدریج توسط همه ی افراد جامعه و یا گروهی از آنان به عنوان یک قاعده ای الزام آور مرسوم شده است.
عرف تاثیری زیادی در ایجاد یا سلب حق را در خصوص افراد جامعه ایفا می نماید.
به گونه ای که ممکن است موضوعی در واقع در قانون به آن تصریح شده باشد اما در رویه محاکم دادگستری عملا از دستور کار خارج و توجهی به آن صورت نگیرد که بسیار با این موارد روبه رو هستیم.
نتیجه گیری
در پایان و به عنوان نتیجه گیری کلی از آنچه که مورد بحث و بررسی قرار گرفت باید بیان داشت که؛ علم حقوق یکی از کاربردی ترین و تاثیر گذار ترین علوم در هر جامعه ای محسوب می شود که نقش انکار نشدنی در رشد و پیشرفت آن جامعه را ایفا خواهد نمود.
اما علم حقوق از گستردگی های زیادی برخوردار بوده که با توجه به نوع روابط اشخاص با یکدیگر یا دستگاه های دولتی و یا حتی سازمان و نهاد های بین المللی به حقوق خصوصی، حقوق جزا و جرم شناسی، حقوق عمومی، حقوق بین الملل تقسیم بندی می شود.
اما جدای از این موضوع، علم حقوق با توجه به مقتضییات و شرایط حاکم بر جامعه، به صورت تخصصی به آنها ورود کرده است. مسائلی همچون، حقوق پزشکی، حقوق هوایی، حقوق بانکی و بیمه و… از جمله ی این موارد می باشد.
سوالات رایج
علم حقوق به بررسی و تشریح قوانین و مقررات حاکم بر اعضای جامعه ، شناخت محاکم دادگستری طریقه و تشریفات لازم برای طرح دعوا، اجرای مجازات و… را مورد بحث و بررسی قرار می دهد.
از قانون به عنوان مهم ترین و اصلی ترین منبع علم حقوق می توان نام برد، اما در کنار آن فقه و عرف رویه قضایی نیز از جمله منابع علم حقوق می باشد.
حقوق خصوصی مجموعه قواعد و مقررات حاکم بر روابط افراد حقوقی و قانونی افراد جامعه با یکدیگر می باشد.