خیار مجلس بر اساس قانون در برخی اوقات، یکی از طرفین قرارداد و یا هر دو طرف قرارداد می توانند عقد لازمی را که در اصل هیچ‌کدام نمی‌توانند آن را یک جانبه فسخ نمایند فسخ کنند و از بین ببرند.در قانون مدنی مواردی وجود دارند که در آن شخص دارای اختیار فسخ، حقوقی را به نام حق خیار دارا می باشد خیارات موجود در قانون مدنی ۱۲ مورد هستند که به ۱۰ مورد آن در ماده ۳۹۶ قانون مدنی اشاره شده است و به یک مورد در ماده ۳۶۳ و ۳۸۰ قانون مدنی و یک مورد دیگر در ماده ۲۳۹ و ۲۴۳ و۳۸۰و ۴۷۶ قانون مدنی اشاره گردیده است. خیارات موجود در قانون مدنی عبارتند از خیار مجلس، خیارحیوان، خیار شرط، خیار تاخیر ثمن، خیار رویت و تخلف و صف خیار غبن، خیار عیب، خیار تدلیس، خیار تبعض صفقه، خیار تخلف شرط، خیار تفلیس و خیار تعذر تسلیم.
در این نوشتار به توضیح خیار مجلس خواهیم پرداخت و اطلاعات و نکاتی را در رابطه با این خیار ارائه خواهیم نمود.
تعریف خیار مجلس و نکات آن
خیار به معنی حق است و آن یک حق مالی می باشد و به معنی اختیار و توانایی خاتمه دادن به یک عقد لازم از سوی صاحب خیار که در اصطلاح حقوقی به او ذوالخیار گفته می‌شود می باشد.
یکی از خیارات موجود در قانون مدنی و اولین خیار نام برده شده در این قانون خیار مجلس است. خیار مجلس یک نمونه از خیاراتی است که شخص بر مبنای آن می‌تواند عقد منعقد شده را فسخ نماید و به صورت یکجانبه از بین ببرد. بر اساس این خیار، زمانی که طرفین عقد در مجلس معامله با یکدیگر به انعقاد یک قرارداد می پردازند تا زمانی که آن مجلس را ترک نکرده‌اند می‌توانند عقد را بر هم بزنند. پس از اینکه یکی از طرفین مجلس عقد را ترک کرد این خیار نیز ساقط می‌گردد بنابراین خیار مجلس از زمان انعقاد عقد شروع می شود و تا زمان ترک کردن مجلس ادامه خواهد داشت.
ماده ۳۹۵ قانون مدنی در خصوص خیار مجلس و گردیده است و متن آن از این قرار است: ” هر یک از متبایعین بعد از عقد فی المجلس و مادام که متفرق نشده‌اند اختیار فسخ معامله را دارند”.
همانطور که پیش از این گفتیم خیار مجلس تا زمانی که طرفین در مجلس عقد قرار دارند وجود دارد. البته لازم به ذکر است که قید مجلس در ماده فوق ناظر به مورد غالب است که طرفین بعد از خارج شدن از مجلس متفرق می شوند البته اگر طرفین بعد از خروج از مجلس به صحبت های خود در مورد آثار عقد ادامه بدهند خیار مجلس همچنان باقی می‌ماند و به همین دلیل برخی از فقها به جای خیار مجلس از اصطلاح خیار عدم تفرق استفاده کرده‌اند.
هرگاه یکی از دو طرف در مجلس عقد فوت نماید مرگ او در حکم جدایی طرفین است و وارثان او نمی توانند بعد از مرگ او در آن جلسه حضور یابند و از حق خیار فسخ استفاده کنند مگر اینکه تمامی وراث متوفی هنگام مرگ او در مجلس حاضر باشند و پس از فوت او به قائم مقامی او و با اتفاق یکدیگر عقد را فسخ کند زیرا در این حالت جدایی بین دو طرف تحقق نمی یابد.
خیار مجلس فقط برای عقد بیع است
باید توجه نمایید که خیار مجلس، مختص عقد بیع یعنی همان عقد خرید و فروش میباشد و در سایر عقودی که در قانون مدنی بیان گردیده است خیاری به نام خیار مجلس وجود ندارد. البته لازم به ذکر است که در خرید و فروش طلا و نقره که در اصطلاح حقوقی به آن بیع صرف گفته می‌شود خیار مجلس راه ندارد و طرفین می‌توانند بر مبنای آن عقد منعقد شده را فسخ کنند.
آیا وکیل حق اعمال خیار مجلس را دارد یا خیر؟
نکته دیگری که در خصوص خیار مجلس حائز اهمیت است این مورد است که وکیل و نماینده شخص اصولا حق اعمال خیار را ندارد مگر اینکه از متن وکالت نامه و یا از اوضاع و احوال و خلاف آن استنباط شود و یا نمایندگی او به صورت عام باشد یعنی محدود به کارهای معینی نباشد مانند نمایندگی ولی قهری یا قائم مقام تجاری. در همین خصوص باید گفت که اختیار نماینده در فسخ معامله نافی حق موکل نیست و در صورتی که او نیز در مجلس عقد حاضر باشد یعنی هم موکل و هم وکیل و یا نماینده در عهد حاضر باشند و اهلیت لازم را نیز داشته باشند می‌توانند عقد را فسخ کند.