اصولا در اکثر کشور ها، امتیاز ضرب سکه و اسکناس رایج کشور در انحصار دولت می باشد و اشخاص عادی، حق ضرب اسکناس و مسکوکات(سکه های ضرب شده ،تولید شده) رایج کشور را ندارند. در کشور ما نیز به موجب «قانون پولی و بانکی کشور مصوب ۱۳۵۱»، این امتیاز ، منحصرا در اختیار دولت و به طور خاص، بانک مرکزی می باشد. لذا ساختن، وارد کردن، ترویج و مخدوش کردن مسکوکات و اسکناس رایج کشور در صورت احراز شرایط، مشمول مجازات کیفری، خواهد شد.
تحقق این جرم تحت شرایط مختلفی محقق می شود. در ادامه به بررسی هرکدام از اشکال این جرم، شرایط تحقق آن و مجازات و تخفیف آن خواهیم پرداخت.
شرایط و ارکان جرم قلب سکه
در خصوص قلب سکه، قانونگذار ما بین دو نوع سکه طلا و نقره و سکه های غیر از طلا و نقره قایل به تفکیک شده است.
به نحوی که در «ماده ۵۱۸ قانون مجازات اسلامی» به ارتکاب جرم نسبت به سکه های طلا و نقره می پردازد و «ماده ۵۲۰» را اختصاص به سکه های غیر از طلا و نقره داده است.
ماده ۵۱۹ نیز در ارتباط با مخدوش نمودن و تخریب این سکه ها می باشد. لذا ابتدا به بررسی عناصر و ارکان تحقق این جرم نسبت به سکه های طلا و نقره و سپس سکه های غیر از طلا و نقره می پردازیم.
الف) ساختن تقلبی سکه طلا و نقره
به موجب ماده۵۱۸ قانون مجازات اسلامی،« هرکس شبیه هر نوع سکه طلا یا نقره داخلی یا خارجی، از قبیل سکه بهار آزادی، سکه های حکومت قبلی ایران، لیره و نظایر آن را از پول ها و ارز های دیگر، که مورد معامله واقع می شود، بسازد یا عالما وارد به کشور نمایدیا مورد خرید و فروش قرار دهد یا ترویج سکه تقلبی نماید به حبس از یک تا ۱۰ سال محکوم می شود.»
طبق این ماده شرایط تحقق جرم قلب سکه طلا و نقره به قرار زیر می باشد:
- این ماده فقط به سکه های طلا و نقره اختصاص دارد.
- ساختن سکه تقلبی زمانی تحقق میابد که شخص، با تهیه کردن مقداری از فلزی که در سکه اصلی به کار رفته است و با استفاده از وسایل و ابزار لازم، مانند منگنه و وسایل قالب گیری، سکه ای شبیه سکه اصلی ضرب نماید که معمولا عیار یا وزن آن از سکه اصلی کمتر است ولی چنانچه کمتر نباشد، باز هم جرم محقق می شود.
- یکی از ارکان تحقق این جرم، شبیه بودن به سکه اصلی می باشد. منظور از شبیه بودن، صرفا شباهت ظاهری است به نحوی که یک شخص عادی در نگاه اول، به اشتباه بیفتد و نیازی به شباهت واقعی با تشخیص متخصص و وسایل کارشناسی نمی باشد.
- شرط دیگر،مورد معامله واقع شدن این سکه ها می باشد. منظور از مورد معامله واقع شدن، رواج نسبی این سکه ها می باشد به نحوی که به سهولت در بازار دست به دست شوند و اشخاص با مراجعه به جواهر فروشی به آسانی و با پرداخت مبلغی بتوانند آن ها را تهیه کنند.
- منظور از ترویج نمودن این می باشد که شخص مرتکب، با علم به تقلبی بودن سکه آن را به جریان بیندازد مانند اینکه به دیگری دهد یا داخل دستگاه فروش مواد خوراکی اندازد.و یا آن را به گدایی صدقه دهد. صرف ترویج آن جرم است حتی اگر در عوض آن، جنسی دریافت نکند.
- منظور از داخل کردن، وارد کردن به قلمرو کشور از طریق زمینی، هوایی و دریایی می باشد اعم از قانونی یا غیر قانونی. صرف وارد کردن جرم است حتی اگر داخل کشور مورد استفاده قرار نگیرد.
ب) ساختن تقلبی سکه غیر از طلا و نقره
به موجب ماده ۵۲۰ قانون مجازات اسلامی، « هرکس شبیه مسکوکات رایج داخلی یا خارجی غیر از طلا و نقره را بسازد یا عالما عامدا، آن ها را داخل کشور نماید یا در ترویج آن ها شرکت نماید وی ا مورد خرید و فروش قرار دهد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.»
ارکان و شرایط تحقق این جرم نسبت به سکه های غیر از طلا و نقره به قرار زیر می باشد:
- همانطور که ملاحظه می نمایید در این ماده، مسکوکات رایج یعنی که پول رایج یک کشور هستند یعنی سکه هایی که در ایران یا یک کشور خارجی به عنوان سکه قانونی رواج دارند، مورد حمایت قرار گرفته اند. لیکن سکه هایی که رواج ندارند مثل سکه هایی که به مناسبت ایاد ملی و مذهبی هدیه می شوند و یا سکه های رژیم های گذشته موضع این جرم نمی باشند
- سایر شرایط و ارکان این جرم به جز شرط اولی، مشابه شرایط و ارکان تحقق این جرم در ارتباط با سکه های طلا و نقره می باشد.
جرم مخدوش کردن سکه طلا و نقره
جرم دیگری که در ارتباط با سکه های طلا و نقره در قانون مجازات، جرم انگاری شده است، مخدوش کردن این سکه ها می باشد. بدیهیست این جرم تنها در ارتباط با سکه های طلا و نقره قابل ارتکاب است و سکه های غیر از طلا و نقره از باب این ماده، جرم نمی باشد و شاید تحت شرایطی مشمول جرم تخریب قرار گیرد. وفق ماده ۵۱۹ قانون مجازات اسلامی، ارکان و شرایط تحقق این جرم به قرار زیر می باشد:
ماده ۵۱۹ مقرر می دارد: «هرکس به قصد تقلب به هر نحو از قبیل تراشیدن، بریدن و نظایر آن، از مقدار مسکوکات طلا یا نقره ایرانی یا خارجی بکاهد یا از روی علم و عمدا در ترویج این قبیل سکوکات، شرکت و یا آن را وارد کشور نماید، به حبس از یک تا سه سال محکوم می شود.»
منظور از مخدوش نمودن سکه آنست که شخصی با کمک وسایل برقی مانند مته یا مواد شیمیایی، مثل اسید یا ابزار دستی مثل سوهان، مقداری از فلز گرانبهای موجود در سکه را جدا نماید تا فلز جدا شده را مورد استفاده قرار دهد یا بفروشد ضمن اینکه سکه اصلی نیز بر جای بماند.
بیشتر بخوانید: قاچاق کالا و ارز به چه معناست و مجازات آن چیست؟
مجازات جرم ساختن سکه تقلبی
در این خصوص نیز باید بین سکه های طلا و نقره و سکه های غیر از طلا و نقره قایل به تفکیک شویم. تقلب سکه های طلا و نقره، وفق ماده ۵۱۸ قانون مجازات اسلامی، مشمول مجازات حبس از یک سال تا ده سال می باشد.
در حالیکه این مجازات در خصوص سکه های غیر از طلا و نقره وفق ماده ۵۲۰ قانون مجازات اسلامی، بین یک تا سه سال حبس می باشد.
تخفیف یا معافیت از مجازات متقلبین سکه
ماده ۵۲۱ قانون مجازات اسلامی، شرایطی را مقرر نموده که به موجب آن مرتکبین جرایم مربوط به قلب سکه یعنی مشمولین مواد۲۱۸،۵۱۹ و۵۲۰ قانون مجازات اسلامی، بتوانند از مجازات این جرایم معاف شده و یا تخفیف بگیرند.
این ماده مقرر می دارد:« هر گاه اشخاصی که مرتکب جرایم مذکور در مواد (۵۱۸) و (۵۱۹) و (۵۲۰) می‌شوند پیش از کشف قضیه، مامورین تعقیب را از ارتکاب جرم‌مطلع کنند یا در ضمن تعقیب به واسطه اقرار خود موجبات تسهیل تعقیب سایرین را فراهم کنند یا مامورین دولت را به نحو موثری در کشف جرم کمک و راهنمائی نمایند بنا به پیشنهاد رئیس حوزه قضائی مربوط و موافقت دادگاه و یا با تشخیص دادگاه در مجازات آنان تخفیف متناسب داده خواهد شد و‌حسب مورد از مجازات حبس معاف می‌شوند مگر آنکه احراز شود قبل از دستگیری توبه نموده اند که در اینصورت از کلیه مجازاتهای مذکور معاف می شوند.»