یکی از رایج ترین اوراق بهادار چک است، در دنیای مدرن، استفاده و آگاهی از قوانین و مقررات حاکم بر چک، چنان ضروری است که در صورت عدم اطلاع ممکن است متحمل خسارات زادی شویم، قانون صدور چک مصوب سال ۱۳۷۲ مقرراتی را برای چک و روش های وصول آن ذکر کرده بود، همچنین وظایف بانک‌ها و دارنده چک را قید کرده بود. اما قانون جدید صدور چک مصوب۹۷ ضوابط جدیدی را در خصوص صدور چک و برگشت خوردن آن ایجاد کرده است.
تعریف چک: طبق ماده ۳۱۰ قانون تجارت، چک نوشته ای است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که نزد محال علیه (بانك) دارد كلا یا بعضا مسترد يا به ديگري واگذار مي نمايد.
انواع چک در قانون ایران و روش های وصول آن در قانون
ماده ۱ قانون صدور چک در یک دسته بندی انواع چک را برشمرده است:
- چک عادی، چکی است که اشخاص عهده بانک‌ها به حساب جاری خود صادر و دارنده آن تضمینی جز اعتبار صادر کننده آن ندارد.
- دارنده چک عادی، يعني کسي که چک به نام او صادر شده است، می تواند با مراجعه به بانک وجه آنرا وصول كند . اعتباراین چک صرفاً اعتبار صاحب حساب است ، لذا پذیرش معامله با چك از افراد غیر مطمئن عقلانی نیست.
- چک تایید شده، چکی است که اشخاص عهده بانک‌ها به حساب جاری خود صادر و توسط بانک محال علیه پرداخت وجه آن تایید می‌شود.
- چک تضمین شده، چکی است که توسط بانک به عهده همان بانک به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می‌شود. اين چک ها بسیار مطمئن هستند و با مراجعه به هر يك از شعب بانک صادر کننده در سراسر کشور قابل وصول هستند،همچنین طبق قانون چک هاي تضمين شده توقيف و مسدود شدن نمي شوند.
- چک مسافرتی، چکی است که توسط بانک صادر و وجه آن در هر یک از شعب آن بانک یا توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت می‌گردد.
چکهای الکترونیکی در یکی از همین دسته ها هستند. یعنی چک الکترونیکی می‌تواند عادی یا تایید شده باشد. هنگامی که برای تنظیم یک سند از کاغذ استفاده نمیشود و فرد با امضای الکترونیک خود وارد فضای اختصاصی دیجیتالی اختصاصی خود شده و داده پیام منتسب به خود را ایجاد می کند، به این سند چک الکترونیک گفته می شود و از تمام مزایای چکهای کاغذی برخوردار است.
جدید ترین تغییرات قانون چک(چک بنفش)۱۴۰۰
اعتبار چک که ۳ سال از تاریخ دریافت دسته چک از بانک بود حذف شد
صدور و تحویل چکهای تضمین‌شده توسط بانک‌ها به مشتری، از طریق سامانه صیاد امکان‌پذیر می‌باشد.
صدور و تحویل چکهای تضمین‌شده مستلزم تکمیل برگه (فرم) درخواست توسط متقاضی در شعبه بانک در حضور متصدی بانکی، درج مشخصات هویتی و شماره حساب گیرنده روی چک تضمین شده و نیز ثبت علت درخواست صدور چک مذکور در سامانه «صیاد» می‌باشد.
لازم است به هر برگه چک تضمین شده، یک شناسه یکتا اختصاص یافته و امکان استعلام اطلاعات چک تضمین شده برای گیرنده چک (ذینفع) فراهم شود.
پرداخت مبلغ چک تضمین‌شده توسط بانک صرفاً در وجه و به شماره حساب گیرنده (ذینفع) که مشخصات وی روی چک تضمین‌شده درج گردیده است، امکان‌پذیر می‌باشد و ظهرنویسی برای انتقال چک تضمین شده فاقد اعتبار است.
ابطال چک تضمین‌شده به درخواست متقاضی یا وکیل یا نماینده قانونی وی با ارائه اصل چک جهت واریز وجه چک به‌حساب متقاضی، بدون نیاز به ظهرنویسی گیرنده (ذینفع)، صرفاً تا یک ماه پس از صدور آن توسط بانک صادرکننده امکان‌پذیر است.
پرداخت چک تضمین‌شده به گیرنده (ذینفع) با ارائه اصل چک تنها پس از مهلت مقرر در بند قبل، منوط به تکمیل برگه (فرم)های مربوط به مبارزه با پولشویی توسط متقاضی یا گیرنده (ذینفع) و گزارش شعبه بانک به واحد مبارزه با پولشویی بانک صادرکننده می‌باشد.
در فرض مفقودی چک تضمین‌شده، مراجعه متقاضی و گیرنده (ذینفع) به بانک صادرکننده ضرورت داشته و تکمیل و امضای برگه (فرم) اعلام مفقودی چک تضمین‌شده و تعهدنامه عدم ادعا نسبت به چک مفقود شده به منظور درخواست نسخه المثنی چک الزامی است.
مؤسسه اعتباری موظف به احراز هویت متقاضی و گیرنده (ذینفع) و استعلام صحت مشخصات اشخاص اخیرالذکر از سامانه نظام هویت سنجی الکترونیکی بانکی و متعاقباً صدور چک المثنی مطابق با اطلاعات مندرج در سامانه صیاد پس از ابطال چک مفقود شده می‌باشد.
در صورت جعل چک تضمین‌شده یا استفاده از چک تضمین‌شده مجعول، علاوه بر مجازات‌های قانونی مقرر، محرومیت ۲ تا ۶ سال از گرفتن چک تضمین شده به حکم دادگاه پیش‌بینی شده است.
تفاوت چک الکترونیکی با چک کاغذی
تنها تفاوت چک الکترونیک با چک کاغذی این است که امکان صدور اجرایی ثبتی نسبت به چک الکترونیک منتفی است، اما سایر قواعد چک کاغذی در مورد چک الکترونیک صادق است. مثلا چک الکترونیک مانند چک کاغذی قابلیت تعقیب تضامنی علیه ضامن و صادر کننده را دارد، قابل تعقیب کیفری است، و ممکن است با عدم پرداخت مواجه شود.
بنابراین برای وصول وجه چک الکترونیک دارنده باید به بانک مراجعه کند و تقاضای وصول کند. در قانون صدور چک ۹۷ بانک مرکزی موظف شده است ظرف یکسال ساز و کارهای اجرای چک الکترونیک را اجرا کند. برای درخواست وجه وصول وجه، می توان دادخواست کیفری یا حقوقی داد.
صادر کننده چک باید در تاریخ وصول چک، حداقل معادل مبلغ آن در حسابش پول باشد و نیز هر کسی می تواند درست به مبلغی که در حساب دارد چک صادر کند.
اگر دارنده چک به بانک مراجعه کرد و متوجه شد پول در حساب صادر کننده نبود، می تواند چک را برگشت بزند. اما تنها دارنده اول چک به نام او است می تواند برای شکایت اقدام کند. بنابراین طبق قانون چک اگر فردی بعد از برگشت زدن چک، آن را به دیگری واگذار کرد، فرد دوم نمی تواند برای شکایت اقدام کند.
مسئولان چک
وقتی چکی صادر می‌شود دارنده می‌تواند وصول آن را از هر کدام از مسئولان چک بخواهد.
حال ببینیم مسئولان چک چه کسانی هستند؟
- صادرکننده: صادرکننده که از نامش مشخص است کسی است که چک را صادر کرده و به عبارتی مدیون نخستین است. باید محل چک را تامین کند
- ظهرنویس: کسی است که چک در وجه او صادر شده یا به او انتقال یافته و او با ظهرنویسی آن را به دیگری منتقل کرده است
- ضامن: که پرداخت وجه چک را از طرف صادرکننده یا ظهرنویس ضمانت کرده است. در واقع همگی این افراد به یک میزان در برابر دارنده چک، مسئولیت پرداخت وجه چک را دارند.
با مراجعه به دادگاه حقوقی و تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی، وجه چک و خسارات آن را از افراد فوق‌الذکر طلب می‌کند. به این ترتیب چک‌هایی که از این روش وصول می‌شوند چک حقوقی نام می‌گیرند.
وصول چک حقوقی با توجه به قانون صدور چک و قانون تجارت
حالاتی وجود دارد که مانع پذیرش جنبه ی کیفری چک است.
در هر یک از موارد زیر، شکایت شاکی به دلیل حقوقی بودن چک پیگرد کیفری نخواهد داشت:
۱-مرور زمان
بر اساس قانون جدید چک، پس از برگشت چک ، از زمان صدور گواهی عدم پرداخت تا ۶ ماه مهلت دارید که به دادسرا مراجعه کنید و با شکایت از صادر کننده چک بی محل، از او شکایت کیفری کنید. اما اگر به هر دلیلی، بعد از سپری شدن این مدت شکایت کنید، فرد صادر کننده چک، بعنوان یک بدهکار در دادگاه حاضر می شود و فقط از لحاظ حقوقی پیگیری می شود.
۲-وعده دار بودن چک برگشتی
چک باید نقداَ و بی وعده صادر شود. بنابراین اگر یک چک به تاریخ روز بعد یا ماه بعد صادر شود، صادرکننده چک تحت تعقیب کیفری قرار نخواهد گرفت و تنها می توان از جهت حقوقی دادخواست داد.
اکثر چک های برگشتی وعده دار هستند و بسیاری از افرادی که بخاطر چک برگشتی در حبس هستند، کسانی هستند که در واقع چکهای وعده دار و حقوقی داده اند، اما نتوانسته اند وعده دار بودن چک را ثابت نمایند. بنابراین اثبات وعده دار بودن چک از اهمیت فراوانی برخوردار است.
۳- صدور چک بابت تضمین انجام تعهد یا تضمین انجام معامله‌ای
چک باید بخاطر بدهی صاحب چک به دارنده آن صادر شده باشد. مثل کسی که یک باب مغازه خریداری نموده و بابت وجه آن چکی برای فروشنده کشیده است. ولی صاحب چک، برای تضمین انجام تعهد یا معامله چک داده باشد، قابل تعقیب کیفری و مجازات نخواهد بود.
مثل آنکه مثل کسی که از همسرش چکی دریافت کرده در ازای ترک نکردن وی تا زمان ترک اعتیاد، و زمانی که همسرش مجددا رو به اعتیاد آورد چک را به اجرا گذارد. یا مثلا، کسی که یک واحد آپارتمان خریده از فروشنده بخواهد برای تضمین تعهد به انتقال سند در دفترخانه، چک صادر کند.
در این موارد به دلیل آنکه صادرکننده واقعا به دارنده چک بدهی ندارد، قابل تعقیب کیفری و مجازات نیست. این که چک بابت تضمین صادر شده است یا در متن خود چک ذکر می شود و یا آنکه این موضوع در چک بیان نمی شود ولی صادرکننده می تواند با قولنامه یا شهادت آن را اثبات کند.
وصول چک کیفری با توجه به قانون چک و قانون تجارت
در قانون جدید چک مصوب ۹۷ ؛ با هدف اینکه راه جدیدی را برای دارندگان چکهای برگشتی باز کند تا بتوانند با هزینه کمتر، سرعت بیشتر و راه ساده‌تر به پول خود برسند و همچنین باعث شود افراد در صدور چک، احتیاط بیشتری داشته باشند.
دارنده چک برگشتی نخست باید به بانک مراجعه کند و از بانک، تقاضای صدور گواهینامه عدم پرداخت، گواهی ثبت آنی اطلاعات چک در سامانه چکهای برگشتی بانک مرکزی ، و درج «کدر هگیری» بر روی گواهینامه مذکور آن می‌کند.
بیشتر بخوانید: چک در قانون تجارت
پس از آن باید به دفتر خدمات الکترونیک قوه قضائیه رفته و شکایت خود را ثبت کند. بعد از ثبت شکایت، قاضی پرونده، با بررسی ظاهری چک ، اگر سه شرط اصلی‌ای که در متن قانون ذکر شده‌است را احراز کند، اجرائیه صادر می‌کند و از تاریخ صدور اجرائیه ۱۰ روز به صادرکننده چک برگشتی مهلت داده می‌شود که مطالبات خود را پرداخت کند، در غیر این‌صورت از طریق قانون «نحوه اجرای محکومیت‌های مالی» با صادرکننده چک برگشتی، برخورد می‌شود.
دارنده چک می‌تواند با ارائه گواهینامه عدم پرداخت، از دادگاه صالح صدور اجرائیه نسبت به کسری مبلغ چک، خسارت تأخیر تأدیه و حق‌الوکاله وکیل را درخواست نماید. دادگاه نیز وظیفه دارد در صورت وجود این شرایط علیه صاحب حساب، صادرکننده یا هر دو اجرائیه صادر نماید.
صادرکننده چک باید ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه، بدهی خود را بپردازد، یا با موافقت دارنده چک ترتیبی برای پرداخت آن بدهد یا مالی معرفی کند حکم را اجرا کند؛ در غیر این صورت بر اساس درخواست دارنده، اجرای احکام دادگستری، اجرائیه را طبق قانون نحوه احکام محکومیت‌های مالی» به اجرا گذاشته و نسبت به استیفای مبلغ چک اقدام می‌نماید.
مجازات چک برگشتی
قانون جدید صدور چک نگاهی کاملا متفاوت، در مقایسه با قانون‌های قبلی به موضوع صدور چک دارد. از مهم‌ترین اهداف این قانون، تغییر شیوه دادرسی چک برگشتی بلامحل یا پرداخت نشدنی است که دقت صادر کننده را در صدور چک بالا خواهد برد و به صورت غیرمستقیم موجب پیشگیری از صدور چکهای برگشتی و کاهش آمار آن و با اعتبار شدن آن نزد مردم خواهد شد.
مجازات‌های بانکی برای دارندگان چک برگشتی
سامانه یکپارچه بانک مرکزی، در صورت ثبت غیر قابل پرداخت بودن یا کسری مبلغ چک در این سامانه ، مراتب را آنلاین به تمام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری اطلاع می‌دهد. پس از بیست و چهار ساعت کلیه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری موظفند تا زمان رفع سوء اثر از چک، اقدامات زیر را نسبت به صاحب حساب اعمال نمایند:
- جلوگیری از افتتاح هرگونه حساب و صدور کارت بانکی جدید، مسدود کردن وجوه کلیه حساب‌ها و کارت‌های بانکی و هر مبلغ متعلق به صادرکننده که تحت هر عنوان نزد بانک یا مؤسسه اعتباری دارد به میزان کسری مبلغ چک به ترتیب اعلامی از سوی بانک مرکزی
- عدم گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی
عدم پرداخت هرگونه تسهیلات بانکی یا صدور ضمانت نامه‌های ارزی یا ریالی ممکن است تحت شرایطی، واریز وجه به حساب دارنده چک برگشتی هم متوقف شود.
مجازات چک بی محل
اگر فردی با آگاهی از بسته بودن حساب خود چکی را صادر کند، بسته به مبلغ چک، به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال محکوم خواهد شد. علاوه بر این، اگر مبلغ چک بیش از ۵ میلیون تومان باشد، فرد تا دو سال حق گرفتن دسته چک را نخواهد داشت.
رفع سوء اثر چک
قانون چک سابق در مورد سوء اثر چک ساکت بود، و رویه بانک مرکزی ۷ سال پس از تاریخ برگشت خوردن بود. قانون چک ۹۷ تصریح کرده در صورت گذشتن سه سال از تاریخ برگشت، و عدم طرح دعوی حقوقی یا کیفری توسط دارنده، بانک‌ها مکلف به رفع سوء اثر آن هستند. بنابراین دارنده صادرکننده چک برگشتی با حصول این شرایط می تواند درخواست رفع سوء اثر کند.
سلام بنده ۲۴ فقره چک از مشتری گرفته ام و در بازار خرج کرده ام پشت نویسی چک به نام من نیست و من وجه چک ها رو داده ام و لاشه چک ها در دست من است آیا میتوانم روی همین چک ها اقدام کنم
سلام بله
سلام شوهرمن چکی به مبلغ ۸۸ میلیون تومان کشیده وطرف شکایت کرده وشوهرمن راممنوع الخروج کرده ماچکاری می‌توانیم انجام دهیم
سلام باید ازچک رفع اثر نمایید