ایران جز کشورهای اول جهان است که شهروندانش به صورت قانونی و غیرقانونی ترک تابعیت می کنند. نظام های متفاوت حقوقی کشور های دیگر و مواردی مانند روابط اشخاص با یکدیگر و با دولت و…باعث می شود افراد ترجیح دهند تابعیتی غیر از ایران داشته باشند.
عده زیادی نیز با حفظ تابعیت ایرانی خود به دنبال تابعیت کشور دیگری هستند این ترک تابعیت و تابعیت اضافی باعث می شود فرد، از حقوقی محروم و حقوق دیگری به دست آورد.
دسترسی سریع به عناوین:
انواع سیستم های اعطای تابعیت
دولت ها با وجود آزاد بودن در شرایط تابعیت، خود یک ضابطه شناخته شده جهانی را قبول کرده اند مانند اینکه کسی را تبعه خود می دانند که از پدر و مادر تحت تابعیت آنها و یا در سرزمین تحت حاکمیت آنها متولد شده باشد. این ضابطه تحت عنوان سیستم یا اصل خاک و سیستم یا اصل خون بررسی می شود
طرق اعمال تابعیت از سوی دولت ها به افراد
انواع تابعیت:
الف-تابعیت ذاتــــــــی
کشورها برای اعطای تابعیت از سیستم خاک یا خون یا هر دو استفاده می کنند
- سیستم خون: سیستمی که در آن تابعیت از طریق نسب به طفل تحمیل می شود یعنی تابعیت طفل مربوط به نژاد او می باشد و به سبب تابعیت یکی از والدین خود آن را کسب می کند.
- سیستم خاک: صرف نظر از اینکه پدر و مادر شخص چه تابعیتی دارند تابعیت را از روی محل تولد شخص مشخص می کنند، یعنی هر کس تابعیت محل تولد خود را دارد.
در دو سیستم خاک و خون شخص در تعیین تابعیت خود هیچ دخالتی ندارد و تابعیت به او تحمیل می شود و به محض تولد دارای تابعیتی می شود.
ب- تابعیت اکتــــــسابی
تابعیتی است که فرد زمان تولد (سیستم خاک و خون) آن را به دست نمی آورد و آن را به دلیل شرایطی کسب می کند.
تابعیت اکتسابی انواعی دارد:
- تابعیت تحصیلی
- تابعیت تبعی: تابعیتی که شخص نه به اراده خود بلکه به اراده و خواست فرد دیگری دارا می شود مانند فرزند خوانده ای که تابعیت پدرخوانده یا مادر خوانده خود را کسب می کند.
- تابعیت تحققی: تابعیتی که شخص در نتیجه ازدواج کسب می کند.
- تابعیت اجباری: تابعیتی تابعیتی به شخص داده می شود که کشورش فتح یا به اشغال کشور دیگری دربیاید و یا کشورش به کشورهای کوچکتری تقسیم شود مانند فروپاشی شوروی
- تابعیت افتخاری: تابعیتی که دولتی به خاطر قدردانی از خدمات یا فعالیتی که شخصی انجام داده است به او می دهند.
- تابعیت مذهبی: تابعیتی که شخص به دلیل داشتن مذهبی خاص پس از ورود به کشوری که آن مذهب را دارد به او می دهند مانند مهاجرین یهودی که به اسرائیل می روند پس از ورود تابعیت اسرائیلی را کسب می کنند.
چه اشخاصی تبعه ایران محسوب می شوند؟
ماده ۹۷۶ قانون مدنی افرادی که تابعیت ایرانی را دارند مشخص می کند اشخاص ذیل تبعه ایران محسوب می شوند:
کلیه ساکنین ایران به استثنای اشخاصی که تبعیت خارجی آنها مسلم باشد تبعیت خارجی کسانی مسلم است که مدارک تابعیت آنها مورد اعتراض دولت ایران نباشد.- کسانی که پدر آنها ایرانی است اعم از اینکه در ایران یا در خارجه متولد شده باشند.
- کسانی که در ایران متولد شده و پدر و مادر آنان غیر معلوم باشد.
- کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده بوجود آمده‌اند.
- کسانی که در ایران از پدری که تبعه خارجه است بوجود آمده و بلافاصله پس از رسیدن به سن هیجده سال تمام لااقل ۱ سال دیگر در ایران اقامت کرده باشند و الا قبول شدن آنها به تابعیت ایران بر طبق مقرراتی خواهد بود که مطابق قانون برای تحصیل تابعیت ایران مقرر است.
- هر زن تبعه خارجی که شوهر ایرانی اختیار کند.
- هر تبعه خارجی که تابعیت ایران را تحصیل کرده باشد.
تبصره – اطفال متولد از نمایندگان سیاسی و کنسولی خارجه مشمول فقره ۴ و ۵ نخواهند بود.
شرایط ترک تابعیت ایران
در قانون هر کشوری با توجه به مقتضیات سیاسی اجتماعی شرایطی جهت ترک تابعیت پیش بینی شده است. ترک تابعیت ایران به وسیله قبول تابعیت بیگانه توجه قانونگذار را به خود معطوف کرده با توجه به اصل احترام به آزادی افراد، قانون تابعیت ایران، ترک آن را جایز دانسته است ولی برای جلوگیری از سوء استفاده قوانین سختگیرانه ای وضع کرده است.
به موجب اصل ۴۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران «تابعیت کشور ایران حق مسلم هر فرد ایرانی است و دولت نمی تواند از هیچ ایرانی سلب تابعیت کند مگر به درخواست خود او یا در صورتی که به تابعیت کشور دیگری درآید.» بنابراین کسی می تواند تابعیت خود را ترک نماید که درخواست ترک تابعیت دهد و طبق ماده ۹۸۸ قانون مدنی کسی می تواند ترک تابعیت کند که دارای شرایطی باشد که در ذیل به آنها اشاره می‌گردد.
ماده ۹۸۸ قانون مدنی شرایط ترک تابعیت ایران را بیان می کند این ماده عنوان می کند
اتباع ایران نمی توانند تبعیت خود را ترک کنند مگر به شرایط ذیل:
- به سن ۲۵ سال تمام رسیده باشند.
- هیئت وزرا خروج از تابعیت آنان را اجازه دهد
- قبلا تعهد نمایند که در ظرف یکسال از تاریخ ترک تابعیت حقوق خود را بر اموال غیر منقول که در ایران دارا می باشند و یا ممکن است بالوراثه دارا شوند ولو قوانین ایران اجازه تملک آن را به اتباع خارجه بدهد به نحوی از انحاء باتباع ایرانی منتقل کنند زوجه و اطفال کسی که بر طبق این ماده ترک تابعیت می نمایند اعم از اینکه اطفال مزبور صغیر یا کبیر باشند از تبعیت ایرانی خارج نمی گردد مگر اینکه اجازه هیئت وزراء شامل آنها هم باشد.
- ۴) خدمت تحت السلاح خود را انجام داده باشند
تبصره الف) کسانی که بر طبق این ماده مبادرت به تقاضای ترک تابعیت ایران و قبول تابعیت خارجی می نمایند علاوه بر اجرای مقرراتی که ضمن بند (۳) از این ماده درباره آنان مقرر است باید ظرف مدت سه ماه از تاریخ صدور سند ترک تابعیت از ایران خارج شوند.
چنانچه ظرف مدت مزبور خارج نشوند مقامات صالحه امر به اخراج آنها و فروش اموالشان صادر خواهند نمود و تمدید مهلت مقرره فوق حداکثر تا یکسال موکول به موافقت وزارت امور خارجه می باشد.
تبصره ب) هیئت وزیران می تواند ضمن تصویب ترک تابعیت زن ایرانی بی شوهر ترک تابعیت فرزندان او را نیز که فاقد پدر و جد پدری هستند و کمتر از ۱۸ سال تمام دارند و یا به جهات دیگری مهجورند اجازه دهد. فرزندان زن مذکور نیز که به سن ۲۵ سال تمام نرسیده باشند می توانند به تابعیت از درخواست مادر تقاضای ترک تابعیت نمایند
چگونگی ترک تابعیت ایران
به موجب ماده ۷ نظام نامه ی تابعیت کسانی که بر طبق ماده ۹۸۸ قانون مدنی کتاب تابعیت درخواست خروج از تابعیت ایران را می نمایند درخواست نامه خود را در روی اوراق تمبر شده تنظیم و پس از تصدیق و هویت امضای آنان در ایران از طرف نظمیه و در خارج به وسیله مامورین سیاسی و یا کنسولی ایران به وزارت امور خارجه ارسال دارند تا برطرف قوانین و نظامات مربوطه اقدام لازم به عمل آید.
آثار ترک تابعیت نسبت به اولاد
اطفال اشخاصی که بر طبق قانون اقدام به ترک تابعیت ایران نموده‌اند، اعم از اینکه اطفال اشخاص بزرگ یا کوچک باشند از تابعیت ایران خارج نمی گردند و ایرانی محسوب می شوند مگر اینکه اجازه هیئت وزیران شامل حال آنان هم باشد.
تبصره ب الحاقی ماده ۹۸۸ قانون مدنی شرایط آن را تعیین کرده است.
بیشتر بخوانید: گذرنامه و تمامی تشریفات آن
این شرایط عبارتند از:
- ترک کننده تابعیت ایرانی، زن بی شوهر باشد.
- فرزندان او به سن ۱۸ سال تمام نرسیده یا به جهات دیگر محجور و بدون پدر و جد پدری باشد.
- در اجازه هیئت وزیران به آن تصریح شده باشد.
بنابراین در این حالت نیز اگر مادر می خواهد تقاضای ترک تابعیت او شامل فرزندانش باشد، باید آن را در درخواست خود مطرح نماید.
در این تبصره راجع به سایر فرزندان چنین زنی که هنوز به سن ۲۵ سال تمام یعنی حداقل سن برای درخواست ترک تابعیت نرسیده‌اند، نیز تعیین تکلیف شده و درباره آنها تصریح شده که آنان هم می توانند به تبع مادر، تقاضای ترک تابعیت ایران را بنمایند.
آثار ترک تابعیت نسبت به زوجه
زوجه شخصی که تابعیت ایران را ترک نموده، همانند فرزندان آن شخص از تابعیت ایران خارج نمی گردد، مگر اینکه اجازه هیأت وزیران نیز شامل حال او نیز باشد.
طبق بند سوم ماده ۹۸۹ قانون مدنی، قانونگذار ایرانی تابعیت ایرانی زوجه را در این حالت باقی دانسته است و تنها در صورتی امکان ترک تابعیت زوجه وجود دارد که این امر در تقاضانامه شوهر مبنی بر ترک تابعیت درج شود و هیأت وزیران نیز این امر را اجازه دهد.
برگشتن به تابعیت ایرانی
قانونگذار برای اشخاصی که پدرشان یا خودشان تبعه ایران بوده‌اند و برابر مقررات تابعیت خارجی را بدست آورده‌اند برای بازگشتن به تابعیت ایران شرایط سنگینی قائل نشده است و تصریح نموده که به مجرد درخواست، به تابعیت ایران قبول خواهند شد.
با وجود سهولتی که در رجوع به تابعیت ایران دارند، قانونگذار حق ردی را برای دولت قائل گردیده است که دولت می تواند بنا به جهات و دلایلی، تابعیت ایرانی آنها را صلاح نداند و آنها را به تابعیت نپذیرد.
تابعیت مضاعف
اگر شخص با حفظ تابعیت خود تابعیت جدیدی تحصیل کند با تابعیت مضاعف مواجه می شود در مواردی نیز بدون اینکه خود شخص بخواهد دچار تابعیت مضاعف می شود به دلیل آن که هر کشوری در اعطای تابعیت سیستم خاص خود را دارد به عنوان مثال پدری ایرانی که در آمریکا زندگی می کند فرزند تازه متولد شده اش طبق سیستم خون که ایران پذیرفته ایرانی محسوب و طبق قوانین تابعیتی آمریکا که سیستم خاک را پذیرفته شده آمریکایی محسوب می شود.
محاسن و معایب تابعیت مضاعف
شخصي كه واجد تابعيت دو يا چند كشور به طور همزمان مي‌باشد ممكن است اين تعدد تابعيت براي محاسنی به همراه داشته باشد.
- از مزايا و حقوق اتباع دو يا چند كشور با حق انتخاب براي شخصي كه داراي تابعيت متعدد است. از حيث اخذ ويزا و پاسپورت و يا كسب امتيازات ناشي از تعارض قوانين داخلي و بين‌المللي.
- برخورداري از امتياز حمايت سياسي و ديپلماتيك همزمان دو يا چند كشور.
عمده معایب موارد زیر می توان اشاره کرد:
- رعايت مقررات و قوانين و انجام تكاليف دولت متبوع خود در برابر حمايت سياسي و ديپلماتيك آن كشور كه اين موضوع معضلاتي را در اجراي قوانين دول مختلف فراهم مي‌آورد و انجام تكاليف در برابر دو دولت مشكل خواهد بود كه از آن جمله است.
پرداخت ماليات به دو كشور چرا كه ممكن است به موجب قوانين داخلي هر كشور اتباع آن كشور موظوف به پرداخت ماليات باشند.
در تابعيت مضاعف گاهي مشكل ار اين هم بالاتر است مثل داشتن تابعيت دو كشوري ه در حال جنگ هستند و خدمت نظام وظيفه اي كه بايد در هر كشور انجام دهند. به همين لحاظ در مقدمه قرارداد ۱۹۳۰ لاهه اعلام گرديده به نفع عموم جامعه بين المللي است كه هر فردي داراي يك تابعيت باشد و جز آن تابعيت ديگري نداشته باشد. - به موجب قوانين بعضي از كشورها حقوق و مالكيت اين گونه افراد بر اموال غير منقول دچار محدوديت هايي مي‌شود.
بطور مثال به موجب تبصره ۲ ماده ۹۸۷ قانون مدني ايران اين اشخاص حق داشتن اموال غير منقول را در صورتيكه موجب سلطه اقتصادي خارجي گردد ندارند. - ۳- تحمیل تابعيت جديد شوهر به طور ناخواسته به همسر و فرزندان. چرا كه تحصيل تابعيت امري ارادي است كه ممكن است از سوي شوهر صورت گيرد و در نتيجه به تبع آن، تابعيت همسر و فرزندان تغيير خواهد كرد. (قسمت دوم ماده ۹۸۷ قانون مدني ايران)
- ۴- در مقررات و قوانين برخي كشورها از جمله كشور جمهوري اسلامي ايران اين گونه افراد حق اشتغال به مشاغل خاصي را نداشته و همچنين حق انتخاب شدن از آنان سلب خواهد شد و از بعضي از حقوق سياسي محروم خواهند بود.
نتیجه گیری
برای ترک کردن تابعیت ایران، افراد باید به سن قانونی ترک تابعیت که همان ۲۵ سال است رسیده باشند و خدمت تحت السلاح خود را انجام داده باشند و اموال غیر منقول خود را منتقل کنند و اجازه هیات وزیران را نیز اخذ نمایند که در این نوشته کامل توضیح داده خواهد شد.
اشخاصی که به طور قانونی تابعیت ایران را ترک نموده‌اند، دیگر ایرانی نیستند و بیگانه محسوب می شوند؛ بنابراین از کلیه حقوق و مزایا و تکالیفی که برای ایرانیان مقرر شده، محروم می شوند.
سوالات متداول
سن ۲۵ یا بالاتر، انجام خدمت تحت السلاح، انتقال اموال غیر منقولی که در ایران دارند و اجازه هیات وزرا
شخص مورد حمايت سياسي و ديپلماتيك كشور متبوع خود قرار خواهد گرفت و اصلا هيچ كشوري استرداد تبعه خود را بعنوان مجرم يا متهم نمي‌پذيرد. كما اينكه در قوانين داخلي ايران نيز اين حق به رسميت شناخته شده است.
اگر زن ایرانی قصد ازدواج با مرد خارجی داشته باشد جدا از اینکه مرد باید مسلمان شود زن باید از قانون اجازه بگیرد و درخواست صدور پروانه زناشویی می کند چرا که بعد از ازدواج در اکثر قوانین کشورها زن تابعیت شوهر خود را کسب می کند و تابعیت مبدا خود را از دست می دهد.
سلام و دورود .
۲ نفر هستیم من و رفیقم میخاهیم ترک تابعیت ایران کنیم. سن مون هم بالای ۲۵ سال .
من معاف شدم و رفیقم خدمت رفته.
و اینکه قصد کلی ما مهاجرت هستش . یعنی مهاجرت از طریق پناهندگی . و به این خاطر میخاهیم ترک تابعیت بکنیم تا از این طریق مهاجرت کنیم البته اگه بشه.
میخام بگم اگه ترک تابعیت صورت بگیره و ما به سفارت یکی از کشورهای مورد نظر خودمون بریم قبول میکنن ما رو به عنوان پناهنده
لطفن اگه میشه راهنمائی کنید .
با سپاس