تقسيم تركه به چه معناست؟

با وجود استفاده زیاد از عبارت “تقسیم ترکه” آگاهی نسبت به معنا و مفهوم آن در درجه پایینی قرار دارد و مردم اغلب از قوانین و مقررات مربوطه بی اطلاع هستند و همین عدم آگاهی سبب بروز اختلافاتی بین وراث می‌گردد. ما در این مطلب قصد داریم تقسیم ترکه را بررسی و معرفی نماییم.

ترکه عبارت است از دارایی مثبتی که از شخص متوفی باقی مانده است و بعد از فوت، به وراث وی منتقل می‌گردد این دارایی می‌تواند شامل اموال عینی و منافع اموال، طلب های متوفی و هر حق مالی قابل تصور متعلق به متوفی باشد.

لازم به ذکر است که بعد از فوت هر شخص ابتدا دیون وی از اموال بر جای مانده پرداخت می گردد و اگر چیزی از اموال باقی بماند بین ورثه تقسیم می گردد. منظور از دیون متوفی دیونی است که زمان پرداخت آنها فرارسیده و همچنین دیونی که هنوز زمان پرداخت آنها نرسیده است اما به واسطه فوت متوفی دیون مذکور حال شده اند و باید پرداخت گردند. اگر وراث قبل از پرداخت دیون متوفی اموال را بین خود تقسیم نمایند در صحت و عدم صحت تقسیم به عمل آمده اختلاف نظرهایی وجود دارد که طبق رویه موجود محاکم و اصول حقوقی باید نظری را پذیرفت که عقیده دارد تقسیم ترکه قبل از ادای دیون متوفی صحیح و دارای اعتبار می‌باشد و شخص طلبکار می‌تواند برای وصول طلب خود به هر یک از ورثه به نسبت سهم الارثش مراجعه نماید.

معنا و مفهوم تقسیم ترکه

در لغت ترکه یعنی میراث و مالی که از شخص متوفی برجای مانده باشد و این کلمه در معنای حقوقی عبارت است از اموال و دارایی‌های متوفی که بعد از فوت ایشان به ورثه وی منتقل می‌گردد. حال اگر سهم هر یک از ورثه از سهم سایر ورثه تفکیک گردد و به صورت مجزا درآید تقسیم ترکه محقق گردیده است که این تقسیم ترکه گاه با توافقی که بین طرفین حاصل می گردد صورت می پذیرد و گاه دادگاه حکم به تقسیم می دهد.

چه اشخاصی می‌توانند تقاضای تقسیم ترکه را کنند؟

بر اساس ماده ۳۰۰ قانون امور حسبی هر یک از ورثه در صورتی که متعدد باشند می‌توانند درخواست تقسیم سهم خود را از سهم سایر ورثه از دادگاه بخواهد. بر اساس این ماده لزومی بر بقای شراکت وجود ندارد و هر یک از شرکا می تواند هر وقت که بخواهد افراز مال مشترک را بخواهد یعنی بخواهد که مال و سهم خود را از سهم بقیه جدا نماید.

همچنین بر اساس ماده ۳۰۱ همان قانون ولی و وسیع و قیم هر وارثی که محجور باشد و امین غایب یا جنین و کسی که سهم الارث بعضی از ورثه به او منتقل شده است و همچنین موصی له و وصی راجع به موصی به، در صورتی که وصیت به جزء مشاع از ترکه شده باشد حق درخواست تقسیم را دارند.

همانطور که از متن ماده نیز بر می آید درخواست تقسیم ترکه می تواند از جانب هر یک از ورثه باشد.

اگر ورثه به سن رشد نرسیده باشند پدر یا جد پدری وی می تواند از دادگاه تقاضای تقسیم کند. همچنین اگر شخصی به سن رشد نرسیده و ولی وی در قید حیات نیست اما برای اموراو نصب وصی کرده است وصی منصوب از جانب ولی نیز، می تواند درخواست تقسیم ترکه را نماید و اگر شخص صغیرفاقد وصی باشد اما برای امور او نصب قیم شده باشد قیم وی نیز می تواند این درخواست را ارائه دهد.

اگر در میان ورثه شخص محجوری از جمله سفیه و مجنون وجود داشته باشد که برای آنها قیمت تعیین شده است قیم مذکور نیز حق درخواست تقسیم ترکه را خواهد داشت.

فرض دیگر که می توان مطرح نمود این است که در میان ورثه شخصی وجود داشته باشد که در حال حاضر غایب است و اثری از وی نیز و به عنوان غایب مفقودالاثر شناخته شده است در این وضعیت اگر که غایب مفقودالاثر برای اداره اموال خود تکلیف معین کرده باشد باید طبق همان تکلیف معین شده اقدام نمود و در غیر این صورت دادگاه برای اداره اموال او یک نفر امین معین می‌کند که این امین و همچنین وکیل وی در صورتی که  غایب مفقودالاثربرای اداره اموال خود تعیین وکیل نموده باشد، نیز حق درخواست تقسیم ترکه را خواهند داشت. این موضوع از ماده ۳۰۳ قانون امور حسبی برمی‌آید چرا که طبق این ماده هرگاه یکی از ورثه متوفی غایب مفقودالاثر باشد که وکیل نداشته باشد و درخواست تقسیم اموال متوفی بشود بدواً برای غایب،امین معین می‌شود و بعد تقسیم به عمل می آید.

همچنین بر اساس ماده ۳۰۱ قانون امور حسبی اگر میت جنین داشته باشد ولی قیم یا وصی نداشته باشد برای وی امین تعیین می گردد و امین مذکور نیز حق درخواست تقسیم ترکه متوفی را دارد.

در ماده ۳۰۱ بیان شده است کسی که سهم الارث بعضی از ورثه به او منتقل شده است نیز می تواند درخواست تقسیم ترکه را کند در خصوص این موضوع لازم است به مواردی اشاره نماییم طبق ماده ۵۸۳ قانون مدنی هر یک از شرکا می توانند بدون رضایت شرکای دیگر سهم خود را جزئاً یا کلاً به شخص ثالثی منتقل کنند. بر اساس این ماده شرکا می توانند در سهم خود تصرف نموده و آن را به ثالث منتقل نماید چرا که انتقال سهم هر شریک به ثالث منافی با حقوق سایر شرکا نمیباشد. ورثه متوفی نیز به صورت غیر ارادی شریک در ترکه هستند بنابراین می توانیم حکم ماده ۵۸۳ قانون مدنی را به موضوع تقسیم ترکه نیز سرايت دهيم همچنین در قانون امور حسبی در ماده ۳۲۶ بیان شده است که در خصوص تقسیم ترکه علاوه بر مقررات این قانون، مقررات قانون مدنی راجع به تقسیم نیزجاری می باشد.

موصی له کسی است که شخص متوفی یا همان موصي وصیتی را به نفع او نموده است که بر اساس حقی که به موجب وصیت برای وی ایجاد گردیده او نیز می‌تواند از کسانی باشد که تقاضای تقسیم ترکه را نماید.

شخص دیگری که به موجب ماده ۳۰۱ حق دارد که تقاضای درخواست تقسیم ترکه را نماید، شخص وصی است و وصی کسی است که موصی او را برای اجرای وصیت انتخاب نموده است.

برخی تصور می‌کنند که طلبکاران شخص متوفی و یا طلبکاران وراث نیز چون ذینفع در اموال وی هستند می توانند که درخواست تقسیم ترکه را نمایند اما باید گفت که طلبکاران هیچگاه در شمار ذینفعان در تقسیم ترکه به حساب نمی آیند چرا که منظور از ذینفع بودن برای درخواست تقسیم ترکه مالک بودن می باشد و عمدتاً نمی توان به شخص طلبکار عنوان مالک نهاد.

شرط لازم جهت رسیدگی به درخواست تقسیم ترکه

قبل از درخواست تقسیم ترکه شرط لازم برای این رسیدگی این است که گواهی انحصار وراثت اخذ گردیده باشد گواهی انحصار وراثت یا همان تصدیق انحصار وراثت سندی است که به موجب آن تاریخ دقیق مرگ متوفی و همچنین اشخاصی که ورثه وی شناخته می شوند قید می گردد و بر اساس این سند اشخاصی که نام آنها در آن درج گردیده به عنوان وراث به رسمیت شناخته می شوند و همچنین میزان سهم الارث هر یک از ورثه نیز تعریف می گردد.

مرحله اول برای انجام امور تقسیم ترکه  این است که باید  وراث تعیین گردند که این امر  محقق  نمی‌شود مگر با اخذ گواهی انحصار وراثت. بنابراین باید گفت که لازمه درخواست و رسیدگی به تقسیم ترکه و اموال بین ورثه، اخذ گواهی انحصار وراثت می باشد.

این درخواست می‌تواند توسط هر یک از وراث متوفی، اشخاص ذینفع به جز وراث ، کسانی که از متوفی طلبکار بوده‌اند، وصی و اشخاصی که از طرف وراث مالی از ماترک به آنان منتقل شده باشد، به عمل آید.

بیشتر بخوانید: قبول و رد ارث توسط وراث متوفی

مرجع صالح جهت انجام امور تقسیم ترکه

بر اساس ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی و همچنین ماده ۱۶۴ قانون امور حسبی، مرجع صالح برای انجام امور تقسیم ترکه  دادگاهی است که آخرین اقامتگاه متوفی در محل آن واقع شده است و اگر آخرین اقامتگاه شخص متوفی معلوم نباشد دادگاه محل آخرین سکونت متوفی صالح می گردد و اگر محل سکونت نیست معلوم نباشد دادگاه محل وجود ترکه صالح به رسیدگی است و در صورت تعدد چنین محلی دادگاه محل وقوع ترکه غیر منقول صالح است.

شخص متقاضی تقسیم ترکه باید درخواست خود را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به مرجع قضایی ارسال نماید.

مرجع اجرای تقسیم در خصوص اموال غیر منقول با مرجع ارائه درخواست تقسیم حسب مورد میتواند متفاوت باشد به این صورت که اگر عملبات ثبت ملک به پایان رسیده است واحد ثبتی صالح به رسیدگی است و اگر عملیات ثبت به پایان نرسیده باشد مرجع مزکور دادگاه خواهد بود.

درخواست تقسیم ترکه و مندرجات آن

کسی که درخواست تقسیم ترکه را دارد بایستی درخواست را در برگه های مخصوص به صورت کتبی تقدیم مرجع صالح نماید. این دادخواست باید به طرفیت همه ورثه و سایر افرادی که ترکه باید بین آنها تقسیم گردد، طرح گردد و اگر شخص درخواست کننده همه این افراد را طرف دعوا قرار ندهد، درخواست وی از جانب مرجع صالح رد خواهد شد و قرار رد دادخواست تقسیم ترکه صادر خواهد شد( ماده ۳۰۴ قانون امور حسبی و  رای هیات عمومی دیوان عالی کشور به شماره ۱۴۴۰ مورخ ۲۲/۵/۱۳۴۱)

درخواست باید شامل مواردی باشد. از قبیل نام و مشخصات درخواست کننده و مشخصات متوفی، ورثه و اشخاص دیگری که ترکه باید بین آنها تقسیم شود و میزان سهام هریک

نحوه تقسیم ماترک

در خصوص تقسیم مقرراتی از جمله مقررات قانون مدنی و مقررات مذکور در قانون امور حسبی جاری می باشد بر اساس ماده ۵۹۱ قانون مدنی اگر شرکای مال مشاعی در مورد تقسیم با یکدیگر تراضی (توافق) نمایند تقسیم به همان شکلی که تراضی نموده اند به عمل خواهد آمد ولی اگر آنها با یکدیگر در خصوص تقسیم تراضی ننمایند هر یک از ورثه می تواند از دادگاه تقاضای تقسیم نماید که در این صورت مرجع صالح به تقسیم آنها را احبار به تقسیم مینماید (البته در صورتی که تقسیم نمودن متضمن ضرری نباشد، احبار ممکن است) و عملیات تقسیم با نظارت دادگاه به عمل می آید.

نکته دیگری که ذکر آن خالی از فایده نیست این است که در صورتی که شخصی فوت کند و اموال متعدد داشته باشد ورثه می توانند بعضی از اموال متوفی را بین خود تقسیم کرده و باقی را به حالت اشاعه رها نمایند.

مراحل اجرایی که برای تقسیم ترکه لازم است طی شود

همانطور که پیش از این اشاره شد قبل از این که ترکه بین صاحبان سهام تقسیم گردد کلیه دیون طلبکاران پرداخت می گردد سپس اگر که شخص متوفی وصیتی کرده باشد به میزان یک سوم از ترکه به وصیت او عمل می گردد و اگر وراث راضی باشند باقیمانده وصیت متوفی را نیز اجرا خواهند کرد ولی در غیر اینصورت صرفاً به نسبت یک سوم از ماترک به وصیت شخص متوفی عمل می شود. هر یک از ورثه یا وسیع متوفی می تواند از دادگاه درخواست تصفیه ترکه را نماید که در این صورت دادگاه برای امر تسویه مدیر تصفیه تعیین نموده و عملیات مذکور توسط وی انجام خواهد گرفت. مرحله بعد مرحله تحریر ترکه می باشد در این مرحله باید کلیه اموال و دارایی های به‌ جامانده متوفی تعیین گردد و سپس اگر هر یک از ورثه یا هر ذینفع دیگری در خواست دهد ترکه مذکور مهر و موم می گردد. به منظور حفظ شدن و در امنیت قرار گرفتن تا زمان تعیین وضعیت مالی و تقسیم ترکه است که مهروموم انجام میگرد. و نهایتاً پس از طی این مراحل نوبت به تقسیم ترکه می رسد.