شرایط و مقدار دریافت ارث زن و شوهر از یکدیگر

زمانی که دو نفر با یکدیگر ازدواج میکنند این ازدواج اثراتی را به ارمغان می­اورد. از آن جمله می توان به این موارد اشاره نمود: اثراتی که مربوط به روابط شخصی زن و شوهر است مثل تکالیفی که این ازدواج بر عهده طرفین میگذارد و دوم اثراتی که ازدواج بر روابط مالی طرفین بار می کند می توان سخن گفت.

همانطور که اشاره کردیم ازدواج علاوه بر تاثیر داشتن بر روابط شخصی طرفین، بر روابط مالی آنها نیز تاثیر گذار است. برای مثال در عقد ازدواج مرد ملزم به پرداخت مهریه و نفقه میگردد. یکی دیگر از مهمترین آثار مالی ازدواج ، بحث ارث بردن طرفین از یکدیگر است. در ازدواج زن و مرد پس از فوت طرف مقابل از او ارث میبرد که نحوه و میزان این ارث در قانون مدنی بیان گردیده است و مبنای آن در قرآن کریم بیان شده است. در این مطلب قصد داریم راجعبه این تاثیر مالی ازدواج یعنی رابطه توارث و ارث­ بری بین زوجین بپردازیم و قواعد و قوانین مربوطه را مورد بررسی قرار دهیم.

تعریف رابطه توارث

رابطه توارث یعنی رابطه ای که در آن طرفین رابطه از یکدیگر ارث میبرند. مبنای این رابطه در قرآن کریم بیان گردیده است  و جزییات آن در قانون مدنی ذکر شده است. در قانون مدنی بر اساس ماده ۸۶۱ بیان گردیده است که اشخاص به دو موجب از هم ارث میبرند یعنی اشخاصی که پس از فوت یکدیگر از هم ارث میبرند یا خویشاوند نسبی هستند و یا خویشاوند سببی. در ماده ۸۶۲ اشخاصی بیان شده اند که به موجب نسب از هم ارث میبرند.

در این ماده قانونگذار اشخاص را به سه طبقه تقسیم نموده است: طبقه اول پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد، طبقه دوم اجداد و خواهر و برادر و اولاد آنها، طبقه سوم اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آنها.

بر اساس این طبقات اشخاصی که باهم خویشاوندی نسبی دارند، به ترتیب طبقات از یکدیگر ارث میبرند یعنی طبقه دوم زمانی ارث خواهد برد که از طبقه اول خویشاوندی برای میت نباشد و طبقه سوم نیز زمانی وارث میت میشود که در طبقه دوم فردی نباشد.

همانطور که بیان شد موجب درگیری که سبب ارث بردن افراد از هم می شود سبب است. رابطه سببی رابطه­ ای است که پس از ازدواج بین زن و مرد و خانواده آنها ایجاد می گردد اما بر اساس ماده ۸۶۴ تنها کسی که به موجب سبب از میت ارث میبرد همسر اوست که تحت شرایطی در کنار همه طبقات ارث که پیش از این بیان شد مستحق ارث است. همسر شخص فوت شده مستقلا با همه طبقات ارث میبرد مثلا اگر فرد اولاد و همسر داشته باشد اولاد وی به موجب نسب و همسر وی به موجب سبب از او ارث خواهند برد یا اگر شخص در طبقه اول کسی را نداشته باشد و نوبت به ارث بردن طبقه دوم برسد، مثلا شخص دارای یک برادر باشد ارث وی به برادر و همسرش میرسد. بنابراین همسر در هر صورت از شخص ارث میبرد.

شرایط ارث بردن زن و مرد از یکدیگر

 زن و مردی از هم ارث می برند که ازدواج بین آنها ازدواج دائم باشد. یکی از شرایط ارث بردن زن و مرد به واسه سبب، وجود رابطه نکاح دائم بین آنهاست. بنابراین اگر رابطه ازدواج موقت بین دو نفر برقرار باشد زن و مرد از هم ارث نمی برند حتی اگر شرط ازدواج آنها این باشد که بتوانند از یکدیگر ارث ببرند باز امکان ارث بردن برای آنها فراهم نمی گردد. همچنین لازم است رابطه نکاح دائم بین آنها در زمان فوت همچنان برقرار باشد و اگر زوجین از یکدیگر جدا شده اند، امکان ارث بردن آنها از یکدیگر وجود ندارد مگر اینکه طلاق آنها از نوع طلاق رجعی باشد یعنی طلاقی که در آن زن قبل از اتمام مدت عده در حکم همسر مرد است و مرد با رجوع به زن اثر طلاق از بین میرود.  در ماده ۹۴۴ قانون مدنی فرضی بیان شده است که با اینکه طرفین در زمان فوت با هم رابطه نکاح ندارند اما باز زن از مرد ارث میبرد، به این ترتیب که اگر شوهر همسر خود را  در زمانی که بیمار است طلاق دهد و ظرف یکسال از تاریخ طلاق به دلیل همان بیماری فوت شود، زن میتواند از مرد ارث ببرد با اینکه در حال حاضر رابطه نکاح دائم بین او و متوفی برقرار نیست. از دیگر شروط لازم برای ارث بردن زن و مرد از هم این است که در زمان فوت یکی از زوجین، طرف دیگر باید حتما زنده باشد.

نحوه ارث بردن و میزان سهم الارث زن و شوهر

در قسمت­های قبل بیان شد که با وجود شرایطی زن و شوهر از یکدیگر ارث میبرند، در این قسمت به میزان ارثی که آنها از یکدیگر میبرند اشاره مینماییم.

زن و شوهر به میزان متفاوتی از هم ارث می برند وارث این دو باهم برابر نمیباشد. در بیان میزان ارث زن و شوهر فروض مختلفی به وجود می­اید که اینک به بررسی این فروض خواهیم پرداخت.

در صورتی که زن فوت نماید، دو حالت وجود دارد. حالت اول این که  او فاقد فرزند است  که در این حالت، شوهر نصف اموال زن را به موجب رابطه سببی که بین او و زن برقرار است به ارث میبرد. حال اگر زن خویشاوند نسبی نداشته باشد، نصف دیگر اموال زن نیز به مرد میرسد. لازم به ذکر است که منظور از فرزند داشتن یا نداشتن زن، الزاما فرزند مشترک با مرد نیست بلکه ممکن است زن از ازدواج قبلی خود دارای فرزند باشد که در این صورت مرد ارث کمتر را میبرد. حالت دوم حالتی است که زن دارای فرزند میباشد. در این حالت فرزندان سبب میشوند که مرد نتواند ارث بیشتری را ببرد که در این حالت سهمی که مرد از اموال زن به ارث میبرد یک چهارم اموال است و بقیه اموال بین فرزندان زن تقسیم میگردد.

اگر متوفی مرد باشد نیز دو حالت فوق قابل تصور است. یا او دارای فرزند است و یا فاقد فرزند میباشد. اگر متوفی فرزند داشته باشد سهم الارث زن از اموال شوهر یک هشتم است و اگر وی فاقد فرزند باشد زن یک چهارم اموال مرد را به ارث خواهد برد. لازم به ذکر است که طبق قانون مدنی در صورتی که شوهر فوت نماید و هیچ ورثه ای نداشته باشد و صرفا زوجه داشته باشد زوجه پس از فوت او نمی تواند سایر اموال مرد را به ارث ببرد و فقط سهم الارث تعیین شده در قانون به وی میرسد یعنی یک چهارم اموال مرد. با این وجود مرد برای اینکه امولش بعد از فوت به همسرش برسد و در حکم اموال بدون صاحب نباشد باید قبل از فوت اموال را به صورت قانونی به زن منتقل نماید.

بیشتر بخوانید: دانستنی هایی در مورد ارث و نحوه تقسیم ارث میان وراث

موضوع دیگری در خصوص ارث زن از مرد این است که گاهی ممکن است مرد دارای دو یا چند همسر باشد و یا بعد از فوت مشخص شود او همسر دیگری داشته است. در این مورد تکلیف ارث همسر دوم یا سایر همسران به چه ترتیب است؟ آیا هریک به صورت جداگانه صاحب ۱ چهارم و یا یک هشتم مذکور میگردند یا خیر؟ در این مورد باید بیان نمود که بین فرضی که مرد یک همسر دارد و یا دارای چند همسر است فرقی نیست و آنها صرفا یک سهم را به صورت مشترک خواهند داشت یعنی اگر مرد فرزند داشته باشد یک هشتم از اموال او به همسران میرسد و اگر همسر نداشته باشد یک چهارم به آنها خواهد رسید و این مقدار بین همسران به صورت مساوی تقسیم خواهد شد. مثلا اگر مردی ۲ زن دارد و فوت میکند و یک چهارم اموال وی به همسران برسد که برای مثال صدمیلیون باشد، این مبلغ بین آنها تقسیم خواهد شد یعنی هریک صاحب پنجاه میلیون میشوند.

همچنین در خصوص ارث بردن زن از شوهر باید به این نکته نیز اشاره نمود که طبق ماده ۹۴۶ قانون مدنی زوجه (زن) صرفا میتواند از قیمت اموال غیر منقول مرد ارث ببرد. مال غیر منقول به مالی گفته میشود که امکان جابه جایی آن از محلی به محلل دیگر ممکن نیست. از جمله اموال غیر منقول زمین و ملک میباشد. طبق این ماده زن صاحب سک چهرم و یا یک هشتم از خود ملک نمیشود اما اگر ملک فروخته شود زن مستحق سهم میباشد که در صورت داشتن فرزند سهم او یک هشتم و در غیر این صورت سهم وی یک چهارم است. و در صورتی که سایر ورثه سهم او را ادا ننمایند او میتواند سهم خود را از عین اموال اخذ کند.

وجود موجبات متعدده ارث در همسر

عنوان ذکر شده به این معنی است که همسر متوفی(شخص فوت شده)، رابطه خویشاوندی نسبی نیز با متوفی داشته باشد برای مثال دخترعموی متوفی باشد در حالیکه همسر او نیز است. در این صورت وضعیت ارث وی به چه شکل است؟

همانطور که پیش از این بیان نمودیم در خصوص طبقات ارث اگر از طبقه اول و دوم شخصی وجود داشته باشد نوبت به ارث بردن طبقه سوم نمیرسد اما اگر از طبقات اول و دوم کسی وجود نداشته باشد و نوبت به ارث بردن افراد طبقه سوم برسد( ماده ۹۲۹ قانون مدنی) ، دختر عمو که همسر متوفی نیز است به دو موجب از متوفی ارث خواهد برد یکبار به عنوان همسر و بار دیگر به عنوان دختر عمو.

در این خصوص به این مثال توجه فرمایید تا از موضوع رفع ابهام گردد. فرض کنید شخصی با دختر عموی خود ازدواج نموده است و از این ازدواج صاحب فرزندی نشده است و او فوت مینماید و هیچ وراثی در طبقه اول و دوم ندارد و از خوشاوندان نسبی فقط یک دختر عمو دارد که همسر وی نیز است . در این مثال همسر یک چهارم ترکه را به واسطه سبب به ارث میبرد و مابقی ترکه را با نسب.

موانع ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر

بر اساس قانون مدنی در مواردی امکان ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر فراهم نیست و به اصطلاح در ارث بردن آنها مانعی وجود دارد که در این قسمت به بررسی موانع موجود میپردازیم.

مورد اول زمانی است که یکی از زن و شوهر کافر باشند. در این صورت کفر وی مانع ارث بردن از همسر مسلمان خود است اما شخصی که مسلمان است در صورت فوت همسرش که کافر است از وی اث میبرد زیرا بر اساس قانون مدنی کافر از مسلمان ارث نمیبرد اما مسلمان از کافر ارث میبرد.

دومین مانع از موانع مذکور قتل است. بر اساس ماده ۸۸۰ قانون مدنی اگر یکی از طرفینی که از هم ارث میبرند طرف مقابل را به قتل برساند، عمل وی موجب میشود نتواند از وی ارث ببرد. زیرا اگر این چنین نبود اشخاص برای  سریعتر صاحب شدن اموال یکدیگر اقدام به قتل یکدیگر مینمودند.

سومین مورد از موانع ارث بین زن و شوهر، لعان است. لعان زمانی است که شوهر به همسر خود نسبت زنا میدهد و زن نمیپذیرد  و رابطه زوجیت آنها به این واسطه از بین میرود و دیگر موجبی برای ارث بردن زن و مرد از هم وجود ندارد. ماده ای از قانون مدنی که به این موضوع اختصاص یافته است ماده ۸۸۲ میباشد.