مجهول المالک کیست؟

در این نوشته قصد داریم اموال مجهول المالک و حکمی که قانونگذار به آن ها داده است را بررسی کنیم تا اگر کسی مالی را در جایی پیدا کرد، باید با آن مال چه کند تا مسئول آن مال نباشد.

به عبارتی چه عملیاتی اگر انجام دهد قانونی می باشد و مسئول شناخته نمی شود، قانون برای اموالی که پیدا می شود قائل به تفکیک شده و می تواند گفت برای هر کدام یک حکم خاصی داده است.

در ادامه سیری که قانون مدنی در پیش گرفته را به صورت مفصل بیان خواهیم کرد.

چه مالی مجهول المالک است؟

اموال مجهول المالک اموالی است که می دانیم مالکی دارند منتها دانسته های ما محدود به همین است که زمانی مالک داشته و حال نمی دانیم آن مالک کیست؟

در هر مکانی ممکن است که چنین اموالی پیدا شوند که مملوک بودن آن ها (به عبارتی متلعق بودنشان به یک شخصی) مسلم ولی آن شخص مشخص نیست.

اموال مجهول المالک اموالی هستند که مالک انها شناخته نمی شود که بدانیم از مال اعراض کرده یا نه یا اموالی که مالک آن شناخته نمی شود ولی مسلم است که مالک از آن اعراض نکرده است.

تعریف دوم قابل قبول نیست چون مالی که مالکش شناخته نمی شود نمی تواند به شکل مسلم متوجه شد که مالک از آن اعراض کرده یا نه

تکلیف مال مجهول المالک و تکلیف یابنده آن در نهایت

کسی که مال مجهول المالک را پیدا می کند موظف است که آن را به حاکم تحویل دهد، در ابتدا مکانی که مال پیدا می شود می تواند در مجهول المالک بودن و یا نبودن آن به یابنده کمک کند.

برای مثال اگر مالی مجهول المالک در جایی باشد که در دسترس همگان قرار بگیرد دیگر مجهول المالک نیست، قرار دادن چند دست لباس و یا مقداری خوراکی در جایگاه دیوار های مهربانی و یا نزدیک به آن به نحوی که تصور شود که تهیه کننده آن اقلام، از گذاشتن وسایل در نزدیکی دیوار قصدی داشته، دیگر نمی توان چنین مالی را مجهول المالک دانست، در نتیجه مال باید به گونه ای باشد یقین مالک داشتن آن برود، معمولا کسی ساعت گران قیمت خود را در خیابان برای کار خیر رها نمی کند چرا که ارزش آن دانسته نمی شود پس این مثال در شناخت مال مجهول المالک می تواند خواننده گرامی را کمک کند

در ابتدا گفتیم یابنده باید مال را به حاکم تحویل دهد و مقصود از حاکم دادستان است و قانون مدنی به تبعیت از فقه امامیه از حاکم نام برده است که در قانون ایران پس از تقسیم وظایف افراد مسئول، این وظیفه (تحویل گرفتن مال مجهول المالک) به دادستان محول شده است.

تکلیف اموال مجهول المالک

پس از تحویل مال به حاکم قانونی همانطور که در ماده ۲۸ قانون مدنی بیان شده است مال توسط وی و یا با سپردن این وظیفه به دیگری و دادن اجازه، به مصارف فقرا می رسد.

فقیر کسی است که وضعیت مالی او مساعد نیست و به عبارتی هزینه سالانه خود و خانواده خود را نداشته باشد، این ضابطه ای است که در این خصوص در حقوق امروزی پذیرفته شده است و باید متذکر شد که مابین(فقیر و معسر) تفاوت وجود دارد، معسر کسی است که به واسطه عدم کفایت دارایی، یا عدم دسترسی به مال خود، قادر به تادیه مخارج خود و یا مخارج محاکمه یا دیون خویش نباشد.

در نهایت ملاک تشخیص فقر، عرف است و به کسی گفته می شود که درآمد وی کفاف هزینه های وی را نمی دهد.

تکلیف دیگری که بر دوش یابنده است اگر مال مجهول المالک از یک مقدار مشخصی کمتر باشد (کمتر از ۱۲ نخود نقره) می تواند آن را از آن خود کند ولی در غیر اینصورت (بیشتر از ۱۲ نخود نقره) باشد باید به مدت یک سال آن را تعریف کند.

به عبارتی در روزنامه ای یا کاغذی اعلام کند تا صاحب آن به او مراجعه نماید، اگر در این مدت (یک سال) صاحب آن پیدا نشد مشارالیه (یابنده) اختیار این امر را دارد که مال را به صورت امانت نگه دارد و یا تصرف دیگری در آن بنماید.

نگهداری اموال به صورت امانت و نوع مال و مصلحت آن تفاوت دارد.

برای مثال اگر حیوانی ارزشمند (سگ و گربه های تزئینی) پیدا کرده لازم است که به خوبی از آن نگهداری کند و در صورت نیاز بیرون ببرد؛ولی اگر مال طلا و جواهرات باشد وی حق نمایش آن ها را ندارد زیرا مصلحت امانتداری در طلا و جواهرات نگهداری آن ها در گاوصندوق و جایگاه های امن این چنینی می باشد، چه بسا نگهداری مال با از بین بردن آن ارزش پیدا کند و یا فروختن ؛ مثلا حیوانی رو به موت باشد که با ذبح آن می شود گوشت او را فروخت و پول را مبدل از حیوان به عنوان مال مجهول المالک به دادستان سپرد.

البته در صورتی که مال پیدا شده حیوانی باشد که یابنده برای نگهداری از او مخارجی متحمل شده است، می تواند پس از رجوع مالک به وی هزینه های خرج شده را از وی بگیرد.

مصادیق مال مجهول المالک

مصادیقی برای اموال مجهول المالک وجود دارد که آن ها را بیان خواهیم کرد در ابتدا به اشیا گمشده می پردازیم که در قانون از آن به عنوان لقطه یاد شده است که اکثر اموال مجهول المالک را همین اموال تشکیل می دهند

نوع دوم حیوانات ضاله می باشند که بنا بر اقتضای محل نوع حیوانات گمشده متفاوت می شود.

برای مثال در شهر تهران حیواناتی تزئینی مانند سگ و گربه از این دست و در شهر هایی با بافت قدیمی تر چه بسا گوسفند و سگ های نگهبان و این چنین حیواناتی گم شوند که در قانون از آن ها به عنوان حیوانات ضاله یاد شده است که حکم پیدا کردن آن در بحث قبلی گفته شد و نیازی به تکرار دوباره آن نمی باشد، و مطلبی که باید بیان شود این است که حیوان ضاله به هیچ نحوی قابل تملک نیست و یابنده موظف است که آن را به مالک رد کند اگر مالک را نشناسد و یا باید به حاکم و یا قائم مقام او تسلیم کند و الا ضامن خواهد بود به این معنا که اگر حتی هیچ تقصیری هم در از بین رفتن حیوان نداشته باشد (اگر از بین برود) وی مسئول این تلف می باشد و به این نحو نیست که اگر او را گرفت سپس رها کند تا وظیفه از دوش وی برداشته شود بلکه تکلیف بر او بار شده و تا اجرای آن تکلیف بر دوش وی باقی می ماند.

آخرین مصداقی که قصد بیان آن را داریم دفینه می باشد، دفینه مال منقول مادی است که به علت گذشت زمان و به علت مخفی بودن فراموش شده و مالک آن معلوم نیست که در زمین و یا بنایی دفن شده و بر حسب تصادف و اتفاق پیدا می شود که حکم قانونگذار این مسئله این است که این چنین اموالی به هر نحوی پیدا شود خواه حفاری به قصد پیدا کردن و اتفاقی بر خوردن به این چنین اموالی تاثیری در این اموال ندارد.

دفینه ها عتیقه محسوب شده و جز میراث فرهنگی است پس نه برای فقرا مصرف می شود و نه اختیار آن به دادستان سپرده می شود بلکه مال مجهول المالکی است که زین پس در حکم اموال عمومی است و برای عموم مردم به نمایش گذاشته می شود.

نتیجه گیری

در این نوشته متوجه شدیم که مصادیقی برای اموال مجهول المالک داریم که هر کدام در قانون مدنی حکم خاصی به آن تعلق گرفته که یابنده پس از پیدا کردن چه وظایفی دارد؟

• و پس از او حاکم چه وظایفی برای اموال مجهول المالک دارد؟

در ابتدا باید مال مجهول المالک از مال اعراض شده تشخیص داده شود زیرا مال اعراض شده مالکی ندارد.

پس با توجه به نام اموال مجهول المالک به این می رسیم که این اموال مالکی دارند و صرفا در آن زمان قابل شناخت نیستند.

مصادیقی که بیان کردیم عبارت بودند از حیوانات، اشیا، دفینه و … که برای هر کدام حکمی بیان شد ولی تمامی آن ها در ابتدا یک حکم دارند و آن تحویل مال به دادستان می باشد.

سوالات متداول