بررسی وظایف و اختیارات سازمان بازرسی کل کشور

از جمله نظارت هایی که بر اداره و دستگاه های اداری صورت می گیرد نظارت قضایی است که توسط قوه قضاییه انجام می گیرد. قوه قضائیه بر نظارت دستگاه‌های اداری را از به دو روش اعمال می نماید. آن دو روش سازمان بازرسی کل کشور و دیوان عدالت اداری است.

در بند سوم اصل ۱۵۶ نیز آمده است که از جمله وظایف اصلی قوه قضاییه، نظارت بر حسن اجرای قوانین است. علاوه بر این مطابق اصل ۱۷۴ قانون اساسی «براساس حق نظارت قوه قضاییه نسبت به حسن جریان امور و اجرای صحیح قوانین در دستگاه های اداری سازمانی به نام «سازمان بازرسی کل کشور» زیر نظر رییس قوه قضاییه تشکیل می گردد. حدود اختیارات و وظایف این سازمان را قانون معین می کند.»

بنابراین طبق این اصل، دو وظیفه سازمان بازرسی کل کشور نظارت بر حسن جریان امور و اجرای صحیح قوانین در دستگاه های اداری است. در این راستا در سال ۱۳۶۰ قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور، تصویب گردید. البته در سال ۷۵ و ۸۶ اصلاحاتی در آن صورت گرفت. برابر ماده ۴ قانون تشکیل سازمن بازرسی، رییس سازمان بازرسی توسط رییس قوه قضاییه از میان قضات شرع و یا قضاتی که دارای رتبه ۱۰ یا ۱۱ قضایی باشند تعیین می‌شود.

در خصوص عبارت نظارت بر حسن جریان امور که از جمله وظایف سازمان د رنظر گرفته شده است ابهاماتی وجود داشت، لذا رییس وقت سازمان بازرسی کل کشور آیت الله محقق داماد در خصوص تفسیر این عبارت در قانون اساسی از شورای درخواست اعلام نظریه تفسیری نمود و شورای نگهبان نیز در پاسخ استفساریه بیان نمود که «بر حسب بند ۳ اصل ۱۵۶ قانون اساسی قوه قضائیه نظارت بر حسن اجراء قوانین دارد، بنابراين اصل می تواند در موارد تخلف از اجراء قوانین به مقامات مسئول اخطار کند و مقامات مسئول موظفند به اخطارات قوه قضائیه که به موجب اصل ۱۷۴ قانون اساسی انجام می شود توجه نمايند و در صورت عدم توجه، از قانون اساسی تخلف نموده اند و ترتیب و حدود اين وظائف در قانون عادی نیز بیان شده است.»

در ادامه به وظایف و صلاحیت های سازمان بازرسی کل کشور می پردازیم.

وظایف و اختیارات سازمان بازرسی کل کشور

وظایف و صلاحیت های سازمان بازرسی کل کشور در ماده ۲ قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور ذکر گردیده است.

بازرسی‌های سازمان بازرسی به چند نحوه انجام می گیرد:

• الف) بازرسی مستمر
• ب) بازرسی فوق العاده
• ج) بازرسی موردی

بازرسی های مستمر به طور مستقل و منظم، حداقل سالی یک بار با اعزام هیئت‌ ها انجام می شود. بازرسی‌های فوق‌العاده به دستور رییس قوۀ قضاییه یا کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی مجلس شورای اسلامی یا به تقاضای وزیر یا مسئول دستگاههای اجرایی ذی‌ربط و یا در هر مورد دیگری که به نظر رییس سازمان و رییس قوّۀ قضاییه ضرورت داشته باشد، انجام می‌گیرد و در نهایت بازرسی‌های موردی که در پی‌گیری شکایات افراد یا اظهارات و اعلام خبرهای آنان انجام می‌گیرد.

بیشتر بخوانید: شورای نگهبان چیست و چه وظایفی دارد؟

وظایف و اختیارات سازمان به شرح زیر می‌باشد:

‌الف) بازرسی و نظارت مستمر کلیه وزارت‌خانه‌ها و ادارات و امور اداری و مالی دادگستری، سازمان‌ها و دستگاه‌های تابعه قوه قضاییه و نیروهای نظامی و انتظامی و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به ‌آنها و دفاتر اسناد رسمی و مؤسسات عام‌المنفعه و نهادهای انقلابی و سازمان‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه یا سهام آنان متعلق به دولت است یا ‌دولت به نحوی از انحا بر آنها نظارت یا کمک می‌نماید و کلیه سازمان‌هایی که شمول این قانون نسبت به آنها مستلزم ذکر نام آنها است، بر اساس برنامه‌ منظم.

ب) انجام بازرسی‌های فوق‌العاده حسب‌الامر مقام معظم رهبری و یا به دستور رییس قوه قضاییه و یا درخواست رییس جمهور و یا کمیسیون اصل نود (۹۰) قانون اســاسی مجـلس شـورای اسـلامی و یا بنا به تقاضای وزیر یا مسئول دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط و یا هر موردی که به نظر رییس سازمان ضروری تشخیص داده شود.

ج) اعلام موارد تخلف و نارسایی‌ها و سوء جریانات اداری و مالی در خصوص وزارت‌خانه‌ها و نهادهای انقلاب اسلامی و بنیاد‌ها به رییس جمهور و در خصوص مؤسسات و شرکت‌های دولتی و وابسته به دولت به وزیر ذی‌ربط و در مورد شهرداری‌ها و ‌مؤسسات وابسته به وزیر کشور و در خصوص ‌مؤسسات غیر دولتی کمک‌بگیر از دولت به وزیر ذی‌ربط و در خصوص سوء جریانات اداری و مالی مراجع قضایی و واحد‌های تابع دادگستری به رییس قوه قضاییه و در موارد ارجاعی کمیسیون اصل نود قانون اساسی نتیجه بازرسی به آن کمیسیون اعلام خواهد شد.

نکته ای که درخصوص صلاحیت های سازمان بازرسی قابل ذکر می باشد، آن است که در مواردی که گزارش بازرسی متضمن اعلام وقوع جرمی باشد، چنانچه جرم دارای حیثیت عمومی باشد، رییس سازمان یا مقامات مأذون از طرف وی یک نسخه از گزارش را با دلایل و مدارک مربوط برای تعقیب و مجازات مرتکب به مرجع صالح قضایی ارسال و موضوع را تا حصول نتیجه نهایی پیگیری نمایند. بنابراین بازرسین موظفند که موضوع را گزارش نمایند؛ اما در مورد تخلفات اداری، انضباطی و انتظامی مستقیماً مراتب را به مراجع ذی‌ربط منعکس نموده و پیگیری لازم را به‌ عمل آورند. مــراجع رسیدگی‌کننده نیز مکلفند وقت رسیدگی و جهت حضور را به اطلاع سازمان بازرسی کل کشور برسانند.

در همین قانون در ادامه آمده است که رییس هیأت بازرسی و یا بازرس در صورتی که دارای پایه قضایی و ابلاغ خاص از رییس قوه قضاییه باشد چنانچه در ضمن بازرسی به اموری ‌برخورد نماید که بیم تبانی یا فرار متهم و یا از بین ‌بردن دلایل و مدارک برود می‌تواند تا پایان بازرسی برابر مقررات قانون آیین دادرسی نسبت به صدور‌ قرار تأمین غیر از قرار بازداشت اتخاذ تصمیم نماید و چنانچه قرار بازداشت موقت را ضروری تشخیص دهد باید با پیشنهاد رییس هیأت و موافقت‌ رییس دادگستری محل اقدام نماید. قرارهای تأمین صادره ظرف مدت ۲۰روز از تاریخ ابلاغ قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر مرکز استان مربوط‌ می‌باشد.

رسیدگی به گزارش ‌های سازمان بازرسی در مراجع قضایی یا هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری به صورت خارج از نوبت و حداکثر ظرف مدت سه ماه است. در غیر این صورت چنانچه رسیدگی به پرونده‌ ها بیش از مدت معین نیاز به وقت داشته باشد، مراجع مذکور باید جهات و دلایل آن را در پرونده درج و تصریح نمایند.

شکایت از دستگاه های اجرایی در سازمان بازرسی

اشخاص نیز می توانند از دستگاه های اجرایی در سازمان بازرسی کل کشور شکایت کنند. این شکایت می تواند از نحوه ارائه خدمات وزارتخانه، اداره، شركت دولتی یا موسسه مامور به خدمت عمومی باشد. نحوه شکایت در سازمان می تواند از طریق مكاتبه، فکس، تماس با شماره تلفن ۱۳۶ و مراجعه حضوری است. شکایت علیه دستگاه ها باید مستدل باشد، موارد شکایت عبارت‌اند از نقض قوانین، انجام ندادن وظیفه، اطاله رسیدگی، خودداری از پاسخگویی یا ضعف در ارائه خدمات، وجود فساد و جرم یا دیگر تخلفات اداری.