هتک حرمت اشخاص، قذف و افترا

هتک به معنای شکستن و ضربه زدن میباشد و هتک حرمت یعنی زیر پا گذاشتن و شکستن شخصیت معنوی و حیثیت افراد که منجر به اذیت و آزار افراد می شود. این عمل از طرق گوناگون از قبیل گفتار، رفتار، نوشته و به اشکال مختلف از جمله بهتان، افترا، توهین، تهمت و … قابل انجام است.
در قانون مجازات اسلامی علاوه بر آنکه این عمل در ماده ۶۰۸ بطور کلی، جرم انگاری و تعیین مجازات شده است، برای هر کدام از مصادیق و زیر مجموعه های آن نیز به طور مجزا قوانین و مجازات های خاصی پیش بینی شده است. در ادامه به بررسی هر کدام از مصادیق جرم هتک حرمت و مجازات های آن در قوانین میپردازیم.

هتک حرمت به چه معناست؟

طبق ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی، مجازات توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد، تا ۷۴ ضربه شلاق و یا پنجاه هزار ریال تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود. بنابراین چنانچه الفاظ رکیک به کاربرده شده متضمن قذف باشد مجازات دیگری برای آن وضع خواهد شد. طبق قانون کاهش  مجازات حبس های تعزیری مجازات توهین صرفا جزای نقدی از شش میلیون تا ۲۴ میلیون تومان می باشد

منظور از قذف چیست؟

جرم قذف در حقوق ایران: طبق ماده ۲۴۵ قانون مجازات اسلامی، قذف عبارت است از نسبت دادن زنا یا لواط به دیگری هر چند آن شخص مرده باشد. مجازات قذف ۸۰ ضربه شلاق حدی می باشد. قذف نوعی افترا است که در آن جرم لواط یا زنا به کسی نسبت داده می شود بنابراین نسبت دادن زنا یا لواط به دیگری باعث تحقق جرم قذف و نسبت دادن سایر جرایم باعث تحقق جرم افترا می باشد. در ادامه به بررسی ابعاد جرم افترا می پردازیم.

افترا در نظام حقوقی ایران

افترا یکی از مصادیق هتک حرمت و به معنی نسبت دادن جرمی به دیگری است به نحوی که شخص مرتکب نتواند آن را اثبات کند. برای تحقق جرم افترا شرایطی لازم است که به قرار زیر می باشد:

• نسبت دادن جرم: برای تحقق افترا حتما باید جرمی به دیگری نسبت داده شود بنابراین، نسبت دادن اعمال خلاف شرع که جرم نیستند یا اعمال خلاف نزاکت مانند بی انضباط، بی پرنسیپ و… که جرم نیستند، افترا محسوب نخواهند شد.
• ممکن بودن ارتکاب آن جرم توسط فرد قربانی: بر خلاف توهین در افترا جرمی که به فرد نسبت داده می شود باید قابلیت تحقق توسط او را داشته باشد مثلا ارتشا و اختلاس فقط توسط کارمندان دولت قابل تحقق است بنابراین نسبت دادن این دو جرم به افرادی که کارمند دولت نمی باشند جرم محسوب نمی شود.
• صریح و واضح بودن: برای مثال نسبت دادن واژه هایی مانند خاین، بزهکار و مجرم که کلی هستند و دلالت بر جرم خاصی ندارند باعث تحقق افترا نمی باشند.
• ناتوانی مرتکب از اثبات آن جرم: بر خلاف توهین، در جرم افترا اگر افترا زننده بتواند جرمی را که به دیگری نسبت داده ارتکابش را اثبات نماید به مجازات افترا محکوم نخواهد شد.  صرف استفاده از این الفاظ کافیست برای تحقق این جرم و نیازی نیست شخص قربانی از ارتکاب جرم آزرده خاطر شود.

نکته: صرف اینکه شخصی از دیگری نزد مقامات قضایی شکایت کند و نتواند ادعای خود را ثابت کند باعث تحقق جرم افترا نیست مگر اینکه شاکی با علم به بی گناهی طرف مقابل از وی شکایت کرده باشد.

انواع افترا در نظام حقوقی ایران

افترا در حقوق ایران بر حسب اینکه به شکل گفتاری و صرفا با ادای کلمات، ارتکاب یابد و یا اینکه به شکل عملی آن که اصطلاحا پاپوش گفته می شود، به دو دسته افترای عملی و افترای قولی یا گفتاری تقسیم می شود که در زیر به شرح آن میپردازیم.

افترای قولی- گفتاری

در صورتی که شخصی با ادای کلمات و به شکل لفظی، اوراق چاپی، رسانه ای و یا صحبت در مجامع عمو‌‌می ‌جر‌‌می ‌را به دیگری نسبت دهد، به آن افترای قولی گفته ‌‌می‌شود.

افترای فعلی – عملی

در صورتی که مرتکب به قصد متهم کردن دیگری، آلات و ادوات جرم را در محل سکونت، محل کسب و یا سایر مناطق و اشیای متعلق به قربانی بگذارد، به شکلی  که این اقدام موجب  تعقیب جزایی قربانی شود، به آن افترای عملی یا فعلی گفته ‌‌می‌شود.(برای مثال جاسازی مواد مخدر در ماشین متعلق به دیگری)

لزوم نشر افتراء

یک نکته حایز اهمیت در بحث افترا، لزوم انتشار آن باز ‌‌می‌ باشد. به این معنی که  اگر مثلا شخصی به صورت کتبی جر‌‌می‌ را به دیگری نسبت دهد ولی دست به انتشار آن نزند و آن را در نزد خود نگه دارد، مرتکب افترا تلقی نخواهد شد.
از طرف دیگر آن اعمال انتسابی حتما میبایست، طبق قوانین جرم محوب شوند. لذا نسبت دادن اعمال خلاف و ناهنجاری که در قوانین جرم انگاری نشده اند و جرم نیستند، افتراء به حساب نمی‌آیدمانند بی انضباط، بی عفت و… از جمله مواردی هستند که در قانون جرم شناخته نشده اند نشده‌ اند و لذا نمی‌توان نسبت دادن این قبیل الفاظ را به دیگری افتراء محسوب نمود.

بیشتر بخوانید:  جرم تهدید، انواع تهدید و مجازات جرم تهدید

 مجازات جرم افترا

مطابق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، هرکس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه، و جراید یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگری، امری را صراحتا به دیگری نسبت دهد یا آن را منتشر نماید که مطابق قانون جرم محسوب می شود و نتواند صحت آن موارد را نیز اثبات نماید به جز در مواردی که موجب حد است( قذف و…) به یک ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق یا یکی از آنها حسب مورد محکوم خواهد شد.

مجازات ابن ماده به موجب به موجب بند ج ماده یک قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹ به جزای نقدی درجه شش تبدیل شده است.

هتک حرمت مقامات سیاسی و افراد عالی رتبه نظام

به دلیل حساسیتی که سمت برخی اشخاص دارد، توهین و هتک حرمت آنها با مجازات سنگین تری نسبت به افراد عادی مواجه خواهد شد لذا وفق ماده ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی، “هرکس با علم و آگاهی از سمت، به یکی از روسای سه قوه یا معاونان رییس جمهور یا وزراء یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضات یا اعضاء دیوان محاسبات یا کارکنان وزارتخانه ها و موسسات و شرکت های دولتی و شهرداری ها در حال انجام وظیفه یا به دلیل انجام وظیفه، توهین نماید به سه ماه تا شش ماه حبس و یا تا ۷۴ ضربه شلاق و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود.”

به موجب قانون کاهش مجازات حبس های تعزیری مجازات حبس این ماده به یک و نیم تا سه ماه تبدیل شده است

توهین در قوانین ایران

توهین یکی از جرایم علیه شخصیت و حیثیت معنوی افراد می باشد که به دلیل آسیب های غیر قابل جبرانی که ممکنست به شخصیت معنوی و حیثیت افراد وارد آورد در قانون، به آن پرداخته شده و جرم انگاری شده است.
توهین از مصدر وهن و به معنای تحقیر کردن یا خوار و خفیف کردن اشخاص می باشد و در علم حقوق عبارت است از بکار بردن الفاظ یا انجام اعمالی که از نظر عرف جامعه توهین آمیز باشد.
بنابراین توهین فقط با لفظ انجام نمی شود بلکه با انجام فعل نیز ارتکاب میابد به شرط آنکه آن فعل در عرف آن جامعه توهین آمیز بوده باشد. برای مثال پرتاب آب دهان

برای آنکه جرم توهین محقق شود شرایطی لازم است که در زیر به بررسی آن ها خواهیم پرداخت.

شرایط ارتکاب جرم توهین

توهین آمیز بودن رفتار: رفتاری را که صرفا خلاف ادب باشد را نمی توان توهین دانست مثلا خشونت در کلام توهین نیست زیرا رفتاری صرفا خلاف ادب است.

• وجود مخاطب معین: به این معنی که توهین به خود جرم نیست و توهین حتما باید به شخص دیگری شده باشد. همچنین مصادیق توهین نیز باید مشخص باشند و اگر به یک گروه کلی بدون تعیین مصادیق، توهین شود مانند اینکه همه قضات را به کم کاری یا بی سوادی محکوم نماییم توهین محسوب نمی شود. البته این امر به این معنی نیست که توهین فقط باید به یک نفر باشد بلکه اگر چند نفر قابل تشخیص مانند دانشجویان یک کلاس معین، مورد توهین قرار گیرند نیز جرم توهین محقق است.
• شخص حقیقی بودن مخاطب: توهین به اشخاص حقوقی مانند یک اداره یا یک سازمان، توهین محسوب نمی شود. البته اگر منظ.ر گوینده از توهین به یک شخص حقوقی، توهین به اعضای ان باشد، جرم توهین نسبت به اعضای آن به وقوع پیوسته است.
• زنده بودن مخاطب: توهین به مردگان جز در موارد خاصی که قانونگذار جرم انگاری کرده باشد، توهین محسوب نمی شود. مگر آنکه توهین به شخص مرده، عرفا توهین به بازماندگان آنها قلمداد شود.
• حضوری یا علنب بودن توهین: وجود هریک از این دو شرط برای تحقق توهین کافیست. منظور از حضوری بودن اینست که شخص مورد توهین کلمات توهین آمیز را بشنود یا حرکات توهین آمیز را ببیند. بنابراین نیازی نیست توهین حتما با حضور فیزیکی شخص باشدو همینکه شخص مورد توهین مثلا از طریق تلفن کلمات موهن را بشنود و یا از طریق دوربین مدار بسته و پیامک و ایمیل، حرکات یا کلمات توهین آمیز را ببیند یا بشنود کافیست.
• صریح بودن: الفاظ یا حرکاتی که تفسیر بردار. مبهم است باعث تحقق جرم توهین نمی شود بلکه توهین فقط با الفاظ صریح و شفاف قابل ارتکاب است.

نکته: ارتجالی یا ابتدای به ساکن بودن توهین شرط تحقق این جرم نیست. بنابراین اگر الف به ب توهین کند و ب هم پس از توهین الف، به الف توهین کند، هم الف و هم ب مرتکب توهین شده اند.

مجازات جرم توهین

طبق قانون کاهش مجازات حبس های تعزیری ارتکاب جرم توهین با شرایط گفته شده منجر به مجازات شش میلیون تا بیست و چهار میلیون تومان جزای نقدی خواهد شد.

سوالات متداول در خصوص هتک حرمت

چند نمونه شکوایه در خصوص جرائم افترا و توهین

با سلام

احتراماً به استحضار می رساند:

اینجانب با مشتکی عنه … به علت موضوع … دچار اختلافاتی شدیم که ایشان در تاریخ … ضمن بی حرمتی به بنده تهمت زده و اعمال … را بدون هیچ دلیل و مدرکی و به طور صریح به من نسبت دادند که چند نفر از افراد حاضر در محل شاهد این قضیه بودند و حاضر به شهادت نیز می باشند. لذا با استناد به دلایل اینجانب که شامل شهادت شهود و… می شود و همچنین به استناد مواد ۶۰۸ و ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی تعزیرات تقاضای تعقیب و مجازات متهم به دلیل هتک حرمت و توهین و افترا را دارم.

با سلام

احتراماً به استحضار می رساند:

اینجانب با طرح شکواییه ای از جانب مشتکی عنه در دادسرا …… شعبه ……. به شماره پرونده ……….. به اتهامات ………… متهم شدم. از آن جایی که اتهامات مشتکی عنه نسبت به بنده واهی بوده و از اثبات آن عاجزمانده اند، قرار منع تعقیب به نفع اینجانب صادر گردید. لذا با توجه به ادله اینجانب که شامل تصویر مصدق قرار صادره از دادسرا به شماره ……… مورخ ………. و محتوای پرونده ………… و همچنین به استناد ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی تعزیرات، تعقیب و مجازات مشتکی عنه را به اتهام افترا استدعا دارم.