در اکثر مشاغل اخلاق ایجاب می کند تا اسرار مربوط به آن حرفه توسط فرد رعایت شود. در واقع این خصوصیت نشان دهنده ی حرفه ای بودن افراد می باشد. همچنین اشخاص در برخی مشاغل امین مراجعین خود محسوب می شوند، از همین رو حفظ اسرار یک رکن مهم محسوب می شود.
با این وجود، در برخی از مشاغل این اصل به قدری حائز اهمیت است که سرپیچی از آن دارای ضمانت اجرا است و فرد متخلف، از بابت افشای اسرار مجازات خواهد شد.
در این بخش مطالبی در خصوص مشاغلی که حفظ اسرار مسئله ای اساسی تلقی می شود و مجازات افشای اسرار بیان می شود.
دسترسی سریع به عناوین:
افشای اسرار توسط پزشکان
یکی از مشاغلی که رازداری در آن جز ارکان این حرفه محسوب می شود، پزشکی است. علاوه بر اینکه یک پزشک از نظر اخلاقی متهد به رازداری در قبال مراجعین می باشد، همچنین از نظر قانونی نیز این عمل جرم محسوب می شود.
ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد:
اطبا و جراحان و ماماها و دارو فروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می شوند، هر گاه در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را افشا کنند، به سه ماه و یک روز تا یک سال و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی، محکوم می شود.
مسائلی که به طور صریح در مواد قانون ذکر نشده ولی به روشنی از ماده ۶۴۸ که گفته:
کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می شوند»، یک اصل کلی به دست می آید و آن عبارت است از اسراری که افراد در شغل و حرفه ای که هستند، به مناسبت شغل و حرفه خود به آن ها پی می برند و یا این که مردم آنها را محرم اسرار خود پنداشته و ناگفته های خود را برای آنان بازگو می کنند، بنابراین اگر کسانی مانند مشاوران امور روانی یا رئیس شورای شهر در مراجعات مردم به آنها و به مناسبت شغل خود به اسراری پی ببرند، مشمول عموم ماده یاد شده خواهند شد.
افشای اسرار توسط وکلا
یکی از ارکان مهم حرفه ی وکالت، امانت داری است. این امین بودن هم نسبت به اموال و هم نسبت به اسرار موکل است.
یکی از اصول این شغل ایجاد اعتماد بین وکیل و موکل و رازداری وکیل حتی پس از پایان پرونده است.
وکلا به منسوبت شغل خود با اسرار زیادی از طرف موکلین روبرو هستند که موظف به حفظ اسرار آن ها می باشند.
ماده ۳۰ قانون وکالت مصوب سال ۱۳۱۵ در این باره اشعار دارد:
وکیل باید اسراری که به واسطه وکالت از طرف موکل مطلع شده و همچنین اسرار مربوطه به حیثیات و شرافت و اعتبارات موکل را حفظ نماید.
در صورت افشای اسرار توسط وکیل، وی محکوم به یکی از مجازات های انتظامی وکلا می شود. همچنین با توجه به میزان اهمیت این افشا توسط وکیل، و با توجه به متن ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی، افشای اسرار توسط وکیل علاوه بر تخلف انتظامی، جرم محسوب شده و مجازات ماده ۶۴۸ قانون مذکور قابل اعمال می باشد.
افشای اسرار توسط مترجمان رسمی در آیین نامه مترجمان رسمی
یکی دیگر از مشاغلی که افراد در آن حرفه موظف به حفظ اسرار در امور حرفه ای می باشند، مترجمان هستند که در آیین نامه مرتبط به مترجمان رسمی ابن نکته به صراحت بیان شده است.
ماده ۲۵ آیین نامه مترجمان رسمی بیان می دارد:
مترجم مکلف است اسراری که در اثر امر ترجمه به آنها واقف می شود حفظ کند و در صورت افشاء اسرار مراجعین به مجازات مندرج در ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب ۱۳۶۲ هـ .ش محکوم خواهد گردید.
با توجه به تغییر قانون مجازات اسلامی، منظور ماده ۱۰۶، همان ماده ۶۴۸ قانون مجازات فعلی می باشد.
فاش شدن راز توسط کارمندان اداره امور مالیات
اداره امور مالیات جز نهاد هایی است که با اطلاعات مهمی از مردم سر و کار دارد. از همین رو، باید در خفظ اسراری که ضمن این شغل از مردم به دست می آورد کوشا باشد، در غیر این صورت، افشای اسرار توسط آن ها جرم محسوب می شود.
ماده ۲۳۲ قانون مالیت های مستقیم مقرر می دارد:
اداره امور مالیاتی و سایر مراجع مالیاتی باید اطلاعاتی را که ضمن رسیدگی به امور مالیاتی مؤدی به دست می آورند، محرمانه تلقی و از افشای آن جز در امر تشخیص درآمد و مالیات نزد مراجع ذیربط در حد نیاز خودداری نمایند و در صورت افشاء طبق قانون مجازات اسلامی با آنها رفتار‌خواهد شد.
مجازات ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی، طبق ماده مذکور در این تخلف قابل اعمال می باشد.
افشای اسرار کارشناسان رسمی
افشای اسرار توسط کارشناسانان نیز جرم محسوب شده و مجازات دارد. علت این سختگیری به دلیل میزان حساسیت شغل کارشناسان و میزان اهمیت اطلاعاتی است که در دست دارند.
لذا اگر یک کارشناسی اسرار هر فردی را در جریان کار افشا سازد، فرد زیان دیده می تواند شکایت کند.
ماده ۱۲ قانون کارشناسان رسمی اشعار دارد:
کارشناس مکلف است اسراری را که در اثر انجام شغل خود مطلع شده است حفظ نماید در صورت تخلف علاوه بر مجازات انتظامی به شش ماه تا دو سال حبس تأدیبی محکوم خواهد شد.
الزام قانون در افشای اسرار
استثنائاتی وجود دارد که افشای اسرار را از حیطه ی جرایم خارج می کند و این در جایی است که قانون فردی را وادار به بیان اسرار می نماید که به این موارد قانون اهم بر مهم گفته می شود.
یعنی اینکه آن اسرار به قدری حیاتی و مهم است که در صورت عدم بیان جرم محسوب می شود. در اینجا افشای اسرار نسبت به حفظ آن ارجحیت دارد.
به طور مثال، ماده‌ی ۱۳ قانون جلوگیری از بیماری‌های آمیزشی و واگیردار مصوّب سال ۱۳۲۰ بیان می دارد، که با توجه به آثار جبران ناپذیری که بیماری‌های واگیردار بر جامعه دارد، ابتلا به این بیماری‌ها برای حفظ سلامتی افراد می تواند به نظر خانواده برسد که این افشا جرم نیست.
همچنین اگر متهم نوشته‌های خود را که موثر در کشف جرم است، به وکیل خود سپرده باشد و با درخواست بازپرس، وکیل از ارایه آنها خودداری کند، به مجازات مقرر برای خلاصی متهم از محاکمه محکوم می شود.
نتیجه گیری
اشخاص در برخی مشاغل امین و رازدار مراجعین خود محسوب می شوند، از همین رو حفظ اسرار یک رکن مهم محسوب می شود.
قانون گذار مرتکبان جرم افشای سر را همه ی کسانی می داند که به مناسبت شغل خود محرم اسرار مردم می شوند و به خاطر اعتمادی که مردم به آنان دارند، گاه اسرارشان را برای آنان بازگو می کنند و یا این که آنان به طور طبیعی پی به رازهای مردم می برند.
بنابراین اگر این دسته افراد، رازهای کسانی را که به آن اعتماد کرده اند، فاش کنند، زیان آن در نهایت متوجه جامعه می شود، زیرا مردم تا آنجا که امکان دارد، به پزشک یا روان شناس یا وکیل یا … مراجعه نمی کنند و در نتیجه عدم مراجعه، سلامت و امنیت جامعه به خطر می افتد، لذا قانون گذار در این موارد، جرم انگاری کرده اند تا سلامت و امنیت جامعه حفظ شود.
با توجه به همین ملاک، پاره ای حقوقدانان بر این باورند که این جرم دارای جنبه عمومی است و تعقیب آن منوط به شاکی خصوصی نیست.
سوالات متداول
بله، کارگزاران بورس، از جمله افرادی هستند که مکلفند اسرار دستوردهندگان را نزد خود حفظ کنند و حق افشای دستورهای رسیده را ندارند و در صورت تخلف به مجازات افشای سر محکوم می شوند.
جرم افشای اسرار حرفهای از جرایم عمدی بوده و تحقق عمد ناظر به آن است كه مرتکب، سری را که باید نزد او محفوظ بماند، آگاهانه بازگو كند.
بله این امکان در برخی موارد وجود دارد. برای مثال، اگر تهدید کنید که قصد خودکشی دارید یا اینکه به طور جدی در فکر آسیب رساندن به فرد دیگری هستید.